Konklawe 1644 – Wikipedia, wolna encyklopedia

Konklawe 1644
Ilustracja
Daty i miejsce
9 sierpnia – 15 września 1644
Rzym
Główne postacie
Dziekan

Marcello Lante della Rovere

Kamerling

Antonio Barberini OSIoHieros

Protoprezbiter

François de La Rochefoucauld

Protoprezbiter elektorów

Luigi Capponi

Protodiakon

Carlo de’ Medici

Wybory
Liczba elektorów
• uczestnicy
• nieobecni


56
6

Ekskluzywa

Gil Carrillo de Albornoz
w imieniu Filipa IV Habsburga
wobec Giulio Sacchettiego

Wybrany papież
Zdjęcie papieża
Giovanni Battista Pamfili
Przybrane imię: Innocenty X

Konklawe 9 sierpnia – 15 września 1644 – konklawe zakończone wyborem na papieża Innocentego X. W jego trakcie po raz pierwszy doszło do zgłoszenia oficjalnej ekskluzywy wobec konkretnego kandydata ze strony katolickiego mocarstwa.

Śmierć Urbana VIII[edytuj | edytuj kod]

Papież Urban VIII

21-letni pontyfikat Urbana VIII dobiegł końca dnia 29 lipca 1644 roku. Jego polityka, zarówno wewnętrzna, jak i zagraniczna, była mocno krytykowana. Wobec toczącej się w Niemczech wojny 30-letniej dyplomacja papieska pod wodzą papieskiego bratanka Francesco Barberini de facto sprzyjała sprzymierzonej z obozem protestanckim Francji, co wywoływało gniew na dworach w Madrycie i Wiedniu. Również wśród kardynałów polityka ta budziła duże zastrzeżenia.

Kardynał kamerling Antonio Barberini, bratanek Urbana VIII

Drugim mocno krytykowanym aspektem pontyfikatu Urbana VIII był nepotyzm. Obok Francesco mianował kardynałami i obdarzył wieloma godnościami kościelnymi także swojego drugiego bratanka Antonio oraz rodzonego brata Antonio Marcello, a swemu świeckiemu bratankowi Taddeo nadał tytuł księcia Palestriny i mianował kapitanem generalnym wojsk papieskich. Chciwość i arogancja papieskich bratanków (zwł. Antonio) sprawiły, że papież i jego ród stali się w Rzymie bardzo niepopularni. Kardynał Antonio Barberini i jego brat Taddeo, książę Palestriny byli obwiniani za wywołanie katastrofalnej w skutkach wojny o Castro z księciem Odoardo Farnese. Konflikt zakończył się klęską wojsk papieskich i spustoszeniem Państwa Kościelnego, a jednocześnie wyszło na jaw, że bracia Barberini dopuścili się defraudacji funduszy wojennych. Główną troską Francesco i Antonio wobec śmierci wuja było zabezpieczenie ogromnej fortuny zgromadzonej dzięki jego hojności oraz zapewnienie sobie bezkarności za popełnione nadużycia.

Nastroje w Rzymie w związku ze śmiercią papieża były na granicy wybuchu otwartego buntu przeciwko Barberinim. Wielki książę Toskanii oraz wicekról Neapolu zażądali rozpuszczenia i ewakuacji papieskich wojsk najemnych oraz pozbawienia księcia Taddeo Barberiniego stanowiska głównodowodzącego wojsk papieskich. Pierwsze z tych żądań zostało spełnione w całości, natomiast co do drugiego, Kolegium Kardynalskie zadecydowało o pozostawieniu Taddeo formalnie na stanowisku, ale odebraniu mu faktycznych kompetencji poprzez narzucenie mu nadzoru dwójki kardynałów. Te środki uspokoiły nieco sytuację w mieście, ale i tak przed wszystkimi pałacami wzmocniono ochronę[1].

Lista uczestników konklawe[edytuj | edytuj kod]

Spośród 62 kardynałów na konklawe przybyło 56, z czego jeden zmarł w jego trakcie, a jeden musiał opuścić je przed zakończeniem[2]:

Pięćdziesięciu elektorów było Włochami, trzech Hiszpanami, dwóch Francuzami a jeden Niemcem. Aż czterdziestu ośmiu z nich otrzymało kapelusz kardynalski od Urbana VIII (1623–1644), siedmiu od Pawła V (1605–1621), a tylko jeden od Grzegorza XV (1621–1623).

Nieobecni[edytuj | edytuj kod]

Sześciu kardynałów było nieobecnych, w tym Francuz, dwóch Hiszpanów i trzech Włochów (z czego jeden w służbie francuskiej i jeden w służbie hiszpańskiej)[3]:

Czterech z nich mianował Paweł V, dwóch Urban VIII.

Podziały w Kolegium Kardynalskim[edytuj | edytuj kod]

Kardynał Francesco Barberini, bratanek Urbana VIII i lider najsilniejszej frakcji na konklawe

Kolegium Kardynalskie podzielone było na trzy główne partie[4]:

  • „Barberinianie” – kardynałowie mianowani przez Urbana VIII, dowodzeni przez jego bratanka Francesco Barberini: Antonio Marcello Barberini, Spada, Cornaro, Sacchetti, Spinola, Pamphili, Pallotta, Rocci, Monti, Brancaccio, Carpegna, Durazzio, Franciotti, Macchiavelli, Filomarino, Bragadin, Cesi, Verospi, Maculani, Peretti di Montalto, Panciroli, Poli, Falconieri, Mattei, Facchinetti, Grimaldi, Rosetti, Altieri, Theodoli, Rapaccioli, Ceva, Giori, Ginetti, Gabrielli, Costaguti, Donghi i Rondinini.
  • Partia hiszpańska – tworzyło ją ośmiu kardynałów oficjalnie reprezentujących interesy Madrytu: Gil Carillo de Albornoz (lider), Juan de Lugo, Alfonso de la Cueva, Ernst von Harrach, Carlo de Medici, Rinaldo d’Este, Giangiacomo Trivulzio i Girolamo Colonna.
  • Partia francuska –należało do niej sześciu kardynałów reprezentujących królestwo Francji: Antonio Barberini (jako protektor Francji), Alphonse Richelieu, Achille d’Estampes, Alessandro Bichi, Girolamo Grimaldi i Vincenzo Maculani.

Ponadto wyróżniano jeszcze frakcję „starych”, czyli nielicznych żyjących jeszcze nominatów Pawła V. Grupa ta po śmierci Scipione Caffarelli-Borghese (1633) i Pietro Maria Borghese (1642) pozostawała bez przywódcy, tworzyli ją kardynałowie Lante della Rovere, Crescenzi, Cennini, Bentivoglio, Roma i Capponi.

Powyższy podział nie był jednak zbyt ścisły. Partia Francesco Barberiniego miała teoretycznie aż 36 członków, ale Barberini mógł liczyć na pełną lojalność najwyżej 26 z nich. Wielu kardynałów spoza frakcji hiszpańskiej (zwł. „starzy”) sympatyzowało z Madrytem, także ogólną liczbę prohiszpańskich kardynałów na konklawe oceniano nawet na dwadzieścia cztery. Z kolei Antonio Barberini formalnie został zaliczony do stronnictwa francuskiego z racji pełnienia przez niego funkcji kardynała-protektora Francji, ale faktycznie miał na uwadze przede wszystkim dobro własne i swojego rodu.

Kandydaci do tiary[edytuj | edytuj kod]

Kardynał Giulio Sacchetti

Za papabile uważano łącznie czternastu kardynałów[5]:

· Spośród nominatów Pawła V: Lante della Rovere, Crescenzi, Bentivoglio, Capponi, Roma i Cennini;

· Spośród nominatów Urbana VIII: Sacchetti, Mattei, Pamphili, Rocci, Maculani, Altieri, Spinola, Monti.

Głównym kandydatem Francesco Barberiniego był Giulio Sacchetti, natomiast kandydatem rezerwowym był Pamphili. Jego brat Antonio popierał Sacchettiego, ale był przeciwny Pamphiliemu, z jednej strony ze względu na osobiste urazy, a z drugiej z uwagi na stanowisko Francji, którą reprezentował. Rządzący wówczas Francją kardynał Mazzarini preferował w pierwszej kolejności kandydaturę kardynała Bentivoglio, a w drugiej kardynała Sacchetti, natomiast wydał francuskim kardynałom kategoryczny zakaz głosowania na Pamphiliego, gdyż kandydatowi temu sprzyjała Hiszpania[6].

W tych okolicznościach na głównego faworyta konklawe wyrastał kardynał Sacchetti[5].

Początek konklawe – weto Hiszpanii[edytuj | edytuj kod]

Kardynał Gil Carillo de Albornoz, przedstawiciel Hiszpanii na konklawe

Mimo początkowych propozycji, by konklawe zorganizować na Kwirynale albo w kolegium jezuickim, kamerling Antonio Barberini ostatecznie zadecydował, że zgodnie z tradycją odbędzie się ono w Watykanie. Wielu kardynałów było przeciwnych tej lokalizacji ze względu na zalecenia lekarzy, rejon Watykanu w letnich miesiącach był bowiem siedliskiem malarii[7].

Konklawe rozpoczęło się 9 sierpnia z udziałem 55 kardynałów, dopiero 13 sierpnia przybył kardynał Panciroli. 10 września Mattei i Gabrielli musieli opuścić konklawe ze względu na zły stan zdrowia, jednak Gabrielli powrócił 15 września, także w końcowym głosowaniu wzięło udział 54 kardynałów[8].

Nieoczekiwanie już na samym początku konklawe lider Hiszpanów Gil Carillo de Albornoz złożył w imieniu swojego króla uroczystą deklarację o wykluczeniu kardynała Sacchettiego z grona kandydatów na papieża[9]. Ten krok Hiszpanów wywołał spore zamieszanie i wielodniowe spory o jego dopuszczalność. Niezależnie od prób podważania legalności weta, kardynał Barberini bezskutecznie próbował skłonić Albornoza do jego wycofania. Nieoczekiwanie jednak w jego własnej partii nastąpił rozłam i część kardynałów na czele z kardynałem Mattei poparła stanowisko Hiszpanów. Dołączyli do nich także „starzy”, którzy uważali, że 58-letni Sacchetti jest jeszcze za młody i zbyt mało doświadczony[10]. Uważali oni, że po 21-letnim pontyfikacie Urbana VIII należy wybrać papieża w starszym wieku, którego pontyfikat byłby krótszy.

Kardynał Giulio Mazzarini, pierwszy minister króla Francji

Pomimo hiszpańskiego weta Antonio i Francesco Barberini obstawali przy Sacchettim, jednak kiedy w głosowaniu 30 sierpnia dostał on zaledwie 12 głosów, uznali dalsze popieranie go za bezcelowe[11]. Francesco Barberini wysunął więc swojego rezerwowego kandydata Pamphiliego, którego poparli także Hiszpanie. Antonio Barberini początkowo się wahał, jednak jego brat i kardynał Lugo przekonali go w końcu do tego kandydata. Mimo to Antonio nie mógł oficjalnie go poprzeć, gdyż instrukcje z Paryża kategorycznie zabraniały mu głosowania na Pamphiliego. Antonio próbował więc wpłynąć na ambasadora francuskiego w Rzymie, markiza Saint-Chamond, ten jednak odparł, że choć ceni kardynała Pamphiliego, nie może zmieniać instrukcji bez zgody kardynała Mazzariniego. Nie powiodły się też próby przekonania pozostałych członków francuskiej frakcji do głosowania wbrew instrukcjom, mimo że Antonio nie przebierał w środkach (jego propozycje dla kardynała Bichiego miały wręcz charakter symoniczny). W tej sytuacji Antonio Barberini wysłał za pośrednictwem ambasadora list do Mazzariniego z prośbą o zgodę na poparcie Pamphiliego, a celem zyskania na czasie wysunął kandydaturę kardynała Maculani[12].

Kardynał Gaspare Mattei, przywódca prohiszpańskiego „buntu” w partii Francesco Barberiniego

Podobnie jak na poprzednim konklawe, upał i ciężkie powietrze sprzyjały chorobom. 7 września zmarł kardynał Bentivoglio, a trzy dni później Mattei i Gabrielli musieli opuścić konklawe. Francesco Barberini wprawdzie pozostał, ale musiał wycofać się z aktywnego udziału i oddał kierownictwo swoją partią bratu Antonio, który tym samym stał teraz na czele dwóch frakcji[13].

Szerząca się malaria przemawiała za jak najszybszym doprowadzeniem konklawe do końca, jednak na nadejście odpowiedzi z Paryża trzeba było czekać kilka tygodni. Tymczasem w głosowaniu 13 września aż dwadzieścia pięć głosów uzyskał wrogi Barberinim kardynał Cennini. Antonio uznał wówczas, że sytuacja zaczyna mu się wymykać spod kontroli i podjął decyzję o finalizowaniu rozmów z Hiszpanami bez czekania na odpowiedź Mazzariniego. Następnego dnia rano Antonio Barberini za pośrednictwem kardynała Facchinetti dobił targu z Hiszpanami. W zamian za gwarancje bezpieczeństwa i amnestii dla siebie i swojej rodziny ze strony nowego papieża oraz patronat ze strony króla Hiszpanii Filipa IV zgodził się na oficjalne poparcie kandydatury Pamphiliego. Głosowanie zaplanowano na następny dzień i sprowadzono nawet chorego kardynała Gabrielli. Protesty kardynałów z frakcji francuskiej zignorowano, gdyż nie mieli oni dostatecznej siły, by zablokować elekcję[14].

Wybór Innocentego X[edytuj | edytuj kod]

Kardynał Giovanni Battista Pamphili przybrał imię Innocenty X

15 września Pamphili został wybrany na papieża uzyskując 15 głosów w fazie pisemnego scrutinium oraz dalsze 33 w fazie akcesu, co łącznie dało mu 48 głosów na 54. Przeciwko niemu głosowali jedynie Francuzi Valençay i Richelieu i trójka ich włoskich sprzymierzeńców: Bichi, Grimaldi i Maculani. Sam Pamphili, zgodnie z obyczajem, także nie głosował na siebie. Elekt przybrał imię Innocentego X, na cześć Innocentego VIII[15].

Gdyby konklawe przeciągnęło się jeszcze przez kilka dni, do wyboru Pamphiliego prawdopodobnie by nie doszło. 23 września do Rzymu dotarła odpowiedź kardynała Giulio Mazzarini datowana na 19 września, w której nakazał on Barberiniemu zgłoszenie wobec Pamphiliego oficjalnej ekskluzywy, identycznej z tą zgłoszoną przez Hiszpanów przeciwko Sacchettiemu[14]. Ponieważ konklawe już się zakończyło, nie miało to już żadnego znaczenia – papież został prawomocnie wybrany. 4 października odbyły się uroczystości koronacyjne, podczas których protodiakon Carlo de Medici nałożył tiarę na głowę papieża[16].

Mazzarini z oczywistych względów nie był zadowolony z postawy Antonio Barberiniego, który za francuskie pieniądze pełnił oficjalnie urząd protektora Francji przy Stolicy Apostolskiej. Już kilka miesięcy później Antonio utracił ten urząd i związane z nim dochody. Karę poniósł także francuski ambasador, który został odwołany do kraju[17].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Pastor, s. 14.
  2. ↑ Gauchat, s. 27, przyp. 2; por. Pastor, s. 15
  3. ↑ Pastor, s. 15; por. Gauchat, s. 27 przyp. 2 (Gauchat pominął kardynała Borja y Velasco).
  4. ↑ Zob. Pastor, s. 17-20.
  5. ↑ a b Pastor, s. 16.
  6. ↑ Pastor, s. 16-19.
  7. ↑ Pastor, s. 14-15.
  8. ↑ Gauchat, s. 27, przyp. 2.
  9. ↑ Przedstawiciele Hiszpanii już na konklawe w 1605 roku twierdzili, że król katolicki ma prawo do wykluczenia wskazanego przez siebie kandydata poprzez oficjalną deklarację skierowaną do Kolegium Kardynalskiego. Wówczas jednak Hiszpanie nie sięgnęli po aż tak drastyczny środek, zadowalając się blokowaniem niewygodnej dla siebie kandydatury Cesare Baronio w tradycyjny sposób. Możliwość weta wobec kandydata określono mianem prawa ekskluzywy. Było ono stosowane aż do początku XX stulecia.
  10. ↑ Pastor, s. 20.
  11. ↑ Pastor, s. 21.
  12. ↑ Pastor, s. 20-22.
  13. ↑ Pastor, s. 22.
  14. ↑ a b Pastor, s. 22-23.
  15. ↑ Pastor, s. 23; Gauchat, s. 27, przyp. 2.
  16. ↑ Gauchat, s. 27, przyp. 3.
  17. ↑ Pastor, s. 48

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Ludwig von Pastor: History of the Popes. T. 30. London: 1940. (ang.).
  • Patrick Gauchat: Hierarchia Catholica. T. IV. Münster: 1935. (łac.).

Uzupełniające źródła internetowe[edytuj | edytuj kod]

Papieskie elekcje i konklawe
XI wiek
XII wiek
XIII wiek
XIV wiek
XV wiek
XVI wiek
XVII wiek
XVIII wiek
XIX wiek
XX wiek
XXI wiek

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Konklawe_1644&oldid=68220864”