Obrona Katowic – Wikipedia, wolna encyklopedia

Obrona Katowic
II wojna światowa, kampania wrześniowa
Ilustracja
Wieża spadochronowa w Katowicach, symbol oporu jednostek samoobrony we wrześniu 1939
Czas

34 września 1939

Miejsce

Katowice

Terytorium

II Rzeczpospolita

Przyczyna

agresja III Rzeszy na Polskę

Wynik

zwycięstwo Niemców

Strony konfliktu
 Polska  III Rzesza
Dowódcy
Jan Faska Ferdinand Neuling
Straty
ok. 150 zabitych ok. 15 zabitych
Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Ziemia50°15′51″N 19°01′25″E/50,264167 19,023611

Obrona Katowic – prowadzona przez niewielkie grupy polskiej formacji nieregularnych w dniach 3–4 września 1939 r. podczas kampanii wrześniowej. Wojska niemieckie po przełamaniu polskiego oporu zajęły miasto pod koniec 4 września.

Preludium

[edytuj | edytuj kod]
Położenie wielkich jednostek Armii „Kraków” i wielkich jednostek niemieckich 1 września 1939 r. (o świcie)

W okresie II RP Katowice znajdowały się około 20 km od ówczesnej granicy polsko-niemieckiej i były największym miastem w polskiej części Śląska. Wobec narastających napięć polsko-niemieckich miejscowi działacze polscy, głównie byli powstańcy śląscy i młodzież harcerska, pod koniec sierpnia 1939 r. zaczęli organizować oddziały samoobrony. Dowódcą polskiej milicji od 1 września był Jan Faska. Miasto znajdowało się w obszarze działania Armii „Kraków” Wojska Polskiego, ale Naczelne Dowództwo zdecydowało o opuszczeniu miasta. 2 września ewakuację skończyli urzędnicy państwowi, siły policyjne, jednostki regularnej armii i niektóre jednostki samoobrony, a część dalszych jednostek samoobrony wycofała się następnego dnia[1][2].

Tymczasem niemieckie siły zbliżające się do miasta obejmowały 8 Dywizję Pancerną, 239 Dywizję Piechoty generała Ferdinanda Neulinga i 28 Dywizję Piechoty Jäger, a także jednostki niemieckiej straży granicznej z Grenzschutz Abschnittskommando i jednostki niemieckiej milicji Freikorps (Freikorps Ebbinghaus)[1][2][3].

Już 1 września zbombardowane zostało Lotnisko Katowice-Muchowiec, a w dniach 1–2 września rozegrała się w okolicach Katowic bitwa wyrska[1][4].

Wojska niemieckie pojawiły się na obrzeżach miasta 3 września i najprawdopodobniej tego dnia doszło do kilku wczesnych starć[1][5]. Siły niemieckie, które wkroczyły do miasta 4 września i zajęły je w ciągu kilku godzin, miały do czynienia jedynie z nielicznymi polskimi oddziałami samoobrony, które albo odmówiły ewakuacji, albo nie wiedziały o rozkazach dowództwa armii polskiej[1][2][6]. Dodatkowo, poza oddziałami samoobrony, w walkach wziął udział niewielki oddział straży tylnej lub maruderów z 73 pułku piechoty 23. Dywizji Piechoty, w wyniku czego kilku polskich żołnierzy zostało zabitych, rannych lub wziętych do niewoli[1].

Niemieccy żołnierze zgłaszali, że byli wielokrotnie ostrzeliwani, w wyniku czego jednostki niemieckie straciły ok. 15 żołnierzy[6][7]. Do najbardziej znaczących incydentów doszło podczas obrony Śląskiego Domu Powstańczego (siedziby dowództwa oddziałów samoobrony), a także podczas starcia z harcerzami zajmującymi punkt widokowy Wieży Spadochronowej. W tym ostatnim przypadku relacje świadków sugerują, że wśród polskich obrońców zginęło co najmniej dziesięć osób, a kilku obrońców mogło również trafić do niewoli. Obrona Wieży Spadochronowej stała się również najlepiej wspominanym incydentem obrony Katowic i określana jest jako „legendarna”[1][2][7][8].

Inne punkty, w których jednostki samoobrony stawiły opór, to Drapacz Chmur, Teatr Śląski, Muzeum Śląskie i wieże lokalnych kościołów[1].

Po bitwie

[edytuj | edytuj kod]

Wkrótce po zabezpieczeniu miasta Niemcy rozstrzelali ponad 80 więźniów (tzw. zbrodnia w Katowicach albo krwawy poniedziałek w Katowicach[9]), głównie osób w mundurach powstańczych lub harcerskich. Łączna liczba polskich ofiar (walk i egzekucji) z dnia 4 września jest szacowana na około 150. Całkowita liczba aresztowanych nie jest znana, a więcej osób stracono w ciągu następnych tygodni[1].

Oddziały Einsatzgruppen działały również w Katowicach i na Śląsku, a jednym z ich stałych rozkazów było wykonanie doraźnej egzekucji wszystkich zidentyfikowanych byłych polskich powstańców. Jedną z pierwszych akcji Niemców po zajęciu miasta było zniszczenie Wielkiej Synagogi (w dniu 8 września)[1].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W 1961 r. odsłonięto Pomnik Obrońców Katowic. 4 września 1983 r. odsłonięto Pomnik Harcerzy Września w Katowicach. Istnieją też groby indywidualne i zbiorowe, a także kilka tablic pamiątkowych poświęconych ofiarom obrony Katowic, w tym rozstrzelanym[10]. W rocznice rozpoczęcia II wojny światowej wiele z tych pomników jest miejscem ceremonii, w których udział biorą przedstawiciele władz i mieszkańcy[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j 12.07.2005 Obrona Katowic we Wrześniu 1939 r. S 56.2003. Postanowienie o umorzeniu śledztwa. IPN. 2005
  2. a b c d Instytut Pamięci Narodowej, Oddział IPN w Katowicach informuje o umorzeniu śledztwa w sprawie zbrodni wojennych, popełnionych we wrześniu 1939 roku w Katowicach na polskich obrońcach miasta przez Wehrmacht oraz niemieckie formacje nieregularne (Freikorps). [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2021-03-13] (pol.).
  3. Tomasz Sudoł, ZBRODNIE WEHRMACHTU NA JEŃCACH POLSKICH WE WRZEŚNIU 1939 ROKU, Biuro Edukacji Publicznej IPN
  4. Krzysztof Komorowski (2009). Boje polskie 1939-1945: przewodnik encyklopedyczny. Bellona. s. 245. ISBN 978-83-11-10357-3.
  5. Wehrmacht u bram: Niemcy idą na Katowice 3 września 1939 [online], naszahistoria.pl, 3 września 2020 [dostęp 2021-03-13] (pol.).
  6. a b Jak Niemcy wkraczali do Katowic 4 września 1939 roku [online], katowice.wyborcza.pl, 6 lutego 2004 [dostęp 2021-03-13].
  7. a b Wątpliwości wokół obrony Katowic [online], histmag.org [dostęp 2021-03-13].
  8. Marian Krwawicz, Śląska reduta 1939, Książka i Wiedza, 1979, s. 7 [dostęp 2021-03-13] (pol.).
  9. Józef Krzyk, Krwawy poniedziałek w Katowicach. 4 września 1939 r. Niemcy na Śląsku zamordowali około 150 osób [online], wyborcza.pl, 4 września 2019 [dostęp 2023-05-12].
  10. "Załącznik 1.9 Wartości dziedzictwa kulturowego". bip.um.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., UM w Katowicach.
  11. Redakcja, W Katowicach złożono hołd harcerzom i obrońcom Śląska [online], Dziennik Zachodni, 1 września 2010 [dostęp 2021-03-13] (pol.).