Zeughaus – Wikipedia, wolna encyklopedia
nr rej. 09095948,T[1] | |
Budynek w 2012 roku | |
Państwo | |
---|---|
Kraj związkowy | |
Miejscowość | |
Adres | Unter den Linden 2, 10117 Berlin[2] |
Styl architektoniczny | |
Architekt | Johann Arnold Nering, Martin Grünberg, Andreas Schlüter, Jean de Bodt |
Inwestor | |
Rozpoczęcie budowy | 1695 |
Ukończenie budowy | 1730 |
Ważniejsze przebudowy | 1877–1880 |
Zniszczono | 1944–1945 |
Odbudowano | 1948–1965 |
Pierwszy właściciel | Fryderyk III |
Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Berlina | |
Położenie na mapie Niemiec | |
52°31′04″N 13°23′49″E/52,517778 13,396944 |
Zeughaus[1] (Arsenał[3], Zbrojownia[4]) – barokowy budynek, znajdujący się w Berlinie, w dzielnicy Mitte, przy alei Unter den Linden. Jest najstarszym zachowanym obiektem przy tej alei, ponadto jest uważany za najbardziej znaczący przykład barokowej architektury w Berlinie[5][6]. Zbudowany w latach 1695-1730 budynek był największym arsenałem na terenie Brandenburgii-Prus. Później pełnił funkcje muzealno-wystawiennicze, głównie związane z tematyką militarno-historyczną. Od 2006 roku w gmachu mieści się stała ekspozycja Niemieckiego Muzeum Historycznego.
Lokalizacja
[edytuj | edytuj kod]Zeughaus jest położony przy alei Unter den Linden, w pobliżu Nowego Odwachu, mostu Schloßbrücke i Opery Państwowej. Można się do niego dostać korzystając z linii U2 berlińskiego metra i wysiadając na znajdującej się w odległości 400 m od budynku stacji Hausvogteiplatz[6]. Niedaleko gmachu znajdują się także przystanki autobusowe: Berlin, Staatsoper (leżący w odległości 100 m od budynku i obsługiwany przez linie 100, 245 i 300), Berlin, Werderscher Markt (odległość 200 m; linia 147), Berlin, Lustgarten (odległość 300 m; linie 100, 245 i 300), Berlin, Am Kupfergraben (odległość 300 m, linia M1), Berlin, Universitätsstraße i Berlin, Georgenstraße/Am Kupfergraben (oba leżą w odległości 400 m i są obsługiwane przez linię M1). Dojazd do budynku umożliwia ponadto komunikacja tramwajowa: w odległości 300 m od niego leży obsługiwany przez linię 12 przystanek Berlin, Am Kupfergraben, z kolei w odległości 400 m znajdują się obsługiwane przez linie 12 i M1 przystanki Berlin, Universitätsstraße oraz Berlin, Georgenstraße/Am Kupfergraben[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Budowa
[edytuj | edytuj kod]Kamień węgielny pod budowę berlińskiego arsenału został położony 25 maja 1695 roku przez elektora Fryderyka III[7]. Wzniesienie budynku, m.in. w celu zapewnienia zaopatrzenia obsadzie murów obronnych Twierdzy Berlin planował wcześniej jego ojciec, Wielki Elektor Fryderyk Wilhelm I, ale plany te nie zostały zrealizowane z powodu problemów finansowych[1][7]. Umowę na projekt arsenału podpisano z Johannem Arnoldem Neringiem, który wcześniej pracował u nadwornego paryskiego architekta François Blondela[7]. Po niespodziewanej śmierci Nehringa w roku rozpoczęcia budowy zarządzanie projektem przekazano pod koniec października 1695 roku Martinowi Grünbergowi, który niedługo później zrezygnował z niego z powodu nadmiaru obowiązków zawodowych[8]. W marcu 1698 roku projekt powierzono Andreasowi Schlüterowi[8]. Podczas prac nad budynkiem Schlüter dał się poznać jako dobry rzeźbiarz – stworzył między innymi 22 rzeźby głów umierających wojowników na dziedzińcu oraz liczne kamienne dekoracje – jednak jego rola jako architekta była raczej niewielka[7]. Pewnego razu zauważył na budowanym gmachu wady konstrukcyjne, co doprowadziło do wszczęcia dochodzenia w sprawie zaniedbań. Jednak nie mogło to zapobiec zawaleniu się filara wschodniego skrzydła budynku, które nastąpiło 5 sierpnia 1699 roku[7][8]. Częste zmiany architektów pracujących przy inwestycji spowodowały, że ustalenie winnego zaniedbań okazało się niemożliwe[7]. Następcą Schlütera został Jean de Bodt, który po przejęciu projektu jesienią 1699 roku wprowadził niezbędne środki bezpieczeństwa na budowie i zmienił stare plany[7][8]. W 1706 roku na ukończonym głównym portalu arsenału umieszczono popiersie Fryderyka I (w 1701 roku Fryderyk III koronował się na króla Prus i przyjął imię Fryderyk I). Ogromne wydatki związane z budową doprowadziły do niedoboru finansowego, co z kolei powodowało liczne opóźnienia prac budowlanych[8]. Po śmierci Fryderyka I w 1713 roku budowa została wstrzymana na wiele lat, gdyż jego syn Fryderyk Wilhelm I z rygorystyczną surowością pilnował tego, aby nie nadwyrężać budżetu państwa[7][8]. Budynek udało się ostatecznie ukończyć w 1730 roku[7].
Skład broni i trofeów wojennych
[edytuj | edytuj kod]Do 1876 roku Zeughaus był największym składem broni w Brandenburgii-Prusach[9]. W lutym 1710 roku w nieukończonym jeszcze budynku zostały ustawione świeżo zdobyte w bitwie pod Malplaquet trofea[10][11]. Zgodnie z poleceniem Fryderyka Wilhelma I, wydanym 15 lutego 1731 roku, do Zeughausu miały trafić zgromadzone w różnych twierdzach na terenie kraju przedmioty wojenne, tj. sztandary i zbroje[10]. Na parterze budynku została zgromadzona duża kolekcja armat, haubic i moździerzy – liczyła ona 732 sztuki, z czego 604 pruskie i 119 francuskich, bawarskich, polskich, szwedzkich i innych. Z kolei górne piętro gmachu mieściło broń piechoty, kawalerii oraz artylerii. Według stanu na 1732 rok ich łączna liczba wynosiła 78 060 sztuk[10].
Podczas wojny siedmioletniej wojska rosyjskie w trakcie zajęcia Berlina w 1760 roku zrabowały zgromadzone w Zeughausie eksponaty. W 1806 roku w czasie inwazji na Prusy wojsk Napoleona Bonapartego budynek po zdobyciu Berlina został ponownie splądrowany, po czym był wykorzystywany przez okupujących pruską stolicę żołnierzy jako stajnia oraz kuźnia[7][10]. Prace konserwatorskie przy zniszczonym wskutek tamtych wydarzeń budynku przeprowadzono po 1815 roku pod kierownictwem architekta Karla Friedricha Schinkla, z kolei za odrestaurowanie dekoracji rzeźbiarskiej był odpowiedzialny Johann Gottfried Schadow[10]. W tym samym roku Schinkel przedstawił królowi pomysł przekształcenia Zeughausu w „świątynię chwalebnych czynów wojskowych”, który przewidywał przeznaczenie całego parteru budynku na Trophäenhalle (pol. „Hala Trofeów”) i przeszklenie południowej fasady w celu umożliwienia widoku na wystawę broni. Pomysł ten został odrzucony z obawy przed utratą zbyt dużej ilości powierzchni na cele związane z magazynowaniem broni, jednak kilka lat później z inicjatywy księcia Augusta rozpoczęto przeobrażanie budynku w muzeum w ograniczonej formie[10]. W 1820 roku utworzono w Zeughausie Muzeum Pamiątek (niem. Andenken-Museum), z kolei w latach 1826-1827 umieszczano w nim kolekcje cennych broni, pochodzące z kunstkamer i zamków królewskich. W 1828 roku w gmachu otwarto dla zwiedzających Królewską Kolekcję Broni i Modeli (niem. Königliche Waffen- und Modellsammlung), z kolei w 1844 roku odbyła się w nim Generalna Wystawa Niemieckich Produktów Przemysłowych (niem. Allgemeine Ausstellung deutscher Gewerbeerzeugnisse)[10]. Cztery lata później miało miejsce kolejne splądrowanie budynku – tym razem dokonane w ramach Wiosny Ludów[7]. W późniejszych latach w gmachu umieszczano sztandary i trofea pozyskane z podbojów dokonanych w ramach wojen unifikacyjnych w 1864 i 1866 roku, a także w latach 1870–1871[10].
Muzeum uzbrojenia i Ruhmeshalle
[edytuj | edytuj kod]Rok po utworzeniu Cesarstwa Niemieckiego w Zeughausie została zorganizowana Wystawa Przedmiotów Starej Sztuki i Rzemiosła (niem. Ausstellung älterer kunstgewerblicher Gegenstände), na którą składały się eksponaty wypożyczone z majątku królewskiego, zbiory należące do książąt koronnych oraz pochodzące z prywatnych kolekcji. Wystawa ta po raz kolejny potwierdziła przydatność gmachu do celów wystawienniczych[10]. W 1877 roku cesarz Wilhelm I zdecydował o nadaniu budynkowi arsenału funkcji muzealno-pomnikowej; w tym celu zlecił przebudowę gmachu architektowi Georgowi Friedrichowi Hitzigowi[1][12]. Podczas trwających w latach 1877–1880 robót, których całkowity koszt wyniósł 4,33 miliona marek, do gmachu dobudowano szerokie, wolnostojące schody, jego północne skrzydło zostało zwieńczone potężną kopułą, zaś dziedziniec przykryto wybrzuszonym, szklanym dachem[9][12]. Wnętrza budynku przystosowano do utworzenia w nich muzeum uzbrojenia, z kolei pod kopułą urządzono poświęconą brandenbursko-pruskiej armii Ruhmeshalle (pol. „Hala Pamięci”[4]), składającą się z Herrscherhalle (pol. „Hala Władców”) i położonych po jej prawej i lewej stronie Feldherrenhallen (pol. „Hale Generalicji”)[1][9]. 3 listopada 1883 roku w przebudowanym budynku otwarto muzeum, mieszczące wydział artylerii i inżynierii na parterze oraz kolekcję broni na piętrze. Na zadaszonym dziedzińcu Zeughausu znalazła się natomiast wystawa armat i sztandarów zdobytych podczas wojny francusko-pruskiej[12]. W następnych latach Zeughaus rozwinął się w jedno z najpopularniejszych muzeów w Berlinie. Należące do niego kolekcje militarno-historyczne były jednymi z najbardziej znanych w Europie pod koniec XIX wieku. Punktem zwrotnym w historii muzeum był zakup kolekcji broni od księcia Karola w 1883 roku. Ponad tysiąc egzemplarzy broni, pochodzących z XV i XVI wieku, nie tylko wzbogaciło zbiory pod kątem ilościowym, lecz także wprowadziło nową jakość w naukowej działalności kolekcjonerskiej[12].
Aż do 1891 roku trwało tworzenie rozległej oprawy artystycznej Ruhmeshalle. Szesnaście malowideł przedstawiających sceny z historii brandenbursko-pruskiej armii, koronację Fryderyka I na króla Prus w Królewcu i proklamację Cesarstwa Niemieckiego w Wersalu w 1871 roku było tworzonych przez najbardziej znaczących malarzy tamtych czasów, jak Anton von Werner, Wilhelm Camphausen i Georg Bleibtreu. Jednocześnie Friedrich Geselschap tworzył liczne alegoryczne malowidła w Herrscherhalle[12]. Całości dopełniło osiem wykonanych z brązu posągów, przedstawiających członków rodziny Hohenzollernów (obecnie znajdują się na Zamku Hohenzollern niedaleko Hechingen)[12]. Oprócz nich w Ruhmeshalle znalazł się także mierzący 3,90 m wysokości, wykonany z białego marmuru przez Fritza Schapera posąg Wiktorii, cztery stworzone z brązu popiersia Ottona von Bismarcka, Heinricha Friedricha Karla vom Steina, Gerharda von Scharnhorsta i Albrechta von Roona oraz trzydzieści dwa umieszczone w Feldherrenhallen popiersia pruskich bohaterów, królów i generałów[12]. W 1885 roku na dziedzińcu postawiono wykonany przez Reinholda Begasa z białego marmuru, mający 4,5 m wysokości posąg Borussii[12].
W dużym stopniu Ruhmeshalle była wykorzystywana przez cesarza Wilhelma II, który od 1897 roku, w dniu swoich urodzin 27 stycznia, w Nowy Rok i przy innych okazjach, organizował w niej uroczystości z przemówieniami i poświęceniem sztandaru[12].
Po upadku monarchii
[edytuj | edytuj kod]Koniec I wojny światowej przyniósł zarazem koniec monarchii w Niemczech. W trakcie rewolucji listopadowej w 1918 roku Zeughaus zajęły jednostki Volksmarinedivision. Początkowo budynek pozostawał pod auspicjami Ministerstwa Wojny (niem. Kriegsministerium), później kontrolę nad nim sprawowało Ministerstwo Nauki, Kultury i Edukacji Narodowej (niem. Ministerium für Wissenschaft, Kultur und Volksbildung)[13]. Na początku 1920 roku gmach przejął od ministerstwa Departament Administracji Pruskiego Biura Rozwoju Armii (niem. Verwaltungsbereich des Heeresabwicklungsamtes Preußen), który włączył go w skład muzealnej instytucji Preußischen Kunstsammlungen (pol. „Pruskie Kolekcje Sztuki”)[13]. W kończącym I wojnę światową traktacie wersalskim zostało określone, że wszystkie zgromadzone w Zeughausie zdobycze pochodzące z wojny francusko-pruskiej mają zostać zwrócone Francji, w związku z czym w kolejnych latach specjalna komisja pilnująca wypełniania postanowień traktatowych badała zasoby budynku. Wizyty komisji wzbudzały poruszenie związane z rewizjonistycznym podejściem wielu środowisk do zapisów traktatu[13]. Przed jedną z wizyt w dniu 23 czerwca 1919 roku grupa żołnierzy i oficerów Gwardyjskiego Korpusu Kawalerii zabrała przygotowane do wydania francuskie sztandary z Zeughausu, po czym oblała je benzyną i spaliła przed pomnikiem konnym Fryderyka Wielkiego na Unter den Linden[13].
Podczas istnienia Republiki Weimarskiej znajdujące się w Zeughausie kolekcje zostały naukowo zreorganizowane, aby nie kojarzyły się z „patriotyczno-militarną ideologią”. Sam gmach był także prezentowany gościom podczas wizyt państwowych, jak np. w 1928 roku, kiedy odwiedził go król Afganistanu, czy rok później, gdy wizytę w budynku złożył król Egiptu[13].
Po nastaniu rządów nazistowskich Zeughaus był wykorzystywany do organizacji wystaw, głównie koncentrujących się na I wojnie światowej i mających na celu rewizję obrazu przegranego konfliktu. W styczniu 1935 roku na środku Ruhmeshalle ustawiono na wykonanym z ciemnego marmuru postumencie maskę pośmiertną prezydenta Paula von Hindenburga. 21 czerwca 1939 roku Adolf Hitler nakazał Wermachtowi przejęcie wszystkich muzeów wojskowych w Berlinie, Dreźnie i Monachium[14]. Po wybuchu II wojny światowej, od 1940 roku z okazji Heldengedenktagu (pol. „Dzień pamięci bohaterów”), ustanowionego w 1934 roku świętem państwowym i wypadającego pomimo oderwania od roku liturgicznego w ostatnią niedzielę przed 16 marca Hitler wygłaszał coroczne przemówienia przy schodach na dziedzińcu Zeughausu, gloryfikujące niemieckie bohaterstwo[14][15]. 21 marca 1943 roku podczas otwarcia w Zeughausie wystawy dotyczącej wojny z ZSRR miał miejsce nieudany zamach na Adolfa Hitlera, uczestniczącego w tym wydarzeniu[7]. Towarzyszący Hitlerowi pułkownik Rudolf-Christoph von Gersdorff, członek wojskowego ruchu oporu, postanowił go zabić, poświęcając przy tym własne życie. Miał on przy sobie w kieszeni płaszcza ładunek wybuchowy z zapalnikiem czasowym. Po aktywowaniu go bomba nie zdążyła wybuchnąć, bowiem Hitler zbyt szybko opuścił budynek, spędzając w nim tylko kilka minut, zamiast planowanego pół godziny[7]. Ładunek zdołano rozbroić w ostatniej chwili[4]. Zeughaus pozostawał otwarty do 1944 roku, kiedy to został zamknięty wraz z innymi muzeami na terenie Berlina[7].
Dalsze funkcjonowanie
[edytuj | edytuj kod]Podczas II wojny światowej, w latach 1944–1945 Zeughaus doznał poważnych zniszczeń; w szczególności ucierpiały skrzydła wschodnie i zachodnie[1][14]. Jego odbudowa, nieuwzględniająca przekształceń dokonanych w XIX wieku, takich jak kopuła z północnego skrzydła mieszcząca Ruhmeshalle, schody na dziedzińcu oraz szklany dach przykrywający dziedziniec, miała miejsce w latach 1948–1965[1][16]. Układ i wystrój większości wnętrz w odbudowanym gmachu łączył elementy klasycyzmu i baroku, co stanowiło w dużej mierze odzwierciedlenie przestrzennych koncepcji stworzonych dla Zeughausu przez architektów Ottona Haeslera i Karla Völkera w latach 1950–1952. Jednak niektóre pomieszczenia, takie jak np. sala kinowa we wschodnim skrzydle, hala północna czy biblioteka, urządzono w zgodzie z architekturą typową dla lat 60. XX wieku[1]. Zanim prace budowlane dobiegły końca, władze NRD postanowiły ulokować w gmachu utworzone we wrześniu 1951 roku decyzją Komitetu Centralnego SED Muzeum Historii Niemiec (niem. Museum für Deutsche Geschichte), którego otwarcie miało miejsce 18 stycznia 1952 roku[7][16][17]. Zadaniem działającej w Zeughausie do września 1990 roku instytucji było pośredniczenie w kształtowaniu historii zgodnym z doktryną marksizmu-leninizmu[18]. Z biegiem lat zbiory muzeum wzrosły do ponad 450 000 eksponatów, a wśród nich znajdowały się dzieła sztuki obrazujące wydarzenia historyczne, popiersia, meble, różne przedmioty użytkowe i części garderoby z poszczególnych epok niemieckiej historii, a także urządzenia techniczne, medyczne i naukowe[17]. Placówka organizowała również wystawy poświęcone m.in. Karlowi Marxowi i niemieckiemu ruchowi robotniczemu[18].
Po zjednoczeniu Niemiec przeprowadzono, w latach 1999–2003, pod kierownictwem architekta Winfrieda Brennego, gruntowną renowację i przebudowę Zeughausu. W ramach prac odnowiono dekoracje rzeźbiarskie i przywrócono oryginalny, różowy tynk na fasadach, a także przykryto dziedziniec nowym, szklanym dachem[9]. Wykończono również wnętrza na potrzeby Niemieckiego Muzeum Historycznego, szanując przy tym ich ukształtowaną w okresie powojennym strukturę historyczną[1]. Po północnej stronie gmachu wybudowany został ponadto według projektu architekta I.M. Peia nowoczesny budynek Hinter dem Zeughaus, będący rozszerzeniem muzeum, służącym do organizacji wystaw specjalnych i mający z Zeughausem podziemne połączenie w północnej osi bramy[1][9][19]. Otwarcie stałej ekspozycji Niemieckiego Muzeum Historycznego, zatytułowanej Deutsche Geschichte in Bildern und Zeugnissen (pol. „Niemiecka historia w obrazach i świadectwach”) w przebudowanym Zeughausie miało miejsce 2 czerwca 2006 roku[4][19]. Na ekspozycję, opisującą 2000 lat dziejów państwa niemieckiego i podzieloną chronologicznie na dziewięć epok (od wczesnego średniowiecza do okresu po zjednoczeniu Niemiec) składa się 8000 eksponatów[19][20]. Wśród nich znajdują się m.in. średniowieczne zbroje, obrazy przedstawiające scenerie historyczne, XVIII-wieczne książęce szaty, pojazdy z epoki cesarskiej, zdjęcia i plakaty wyborcze z czasów Republiki Weimarskiej, mapy alianckich stref okupacyjnych, a także fragmenty Muru Berlińskiego[20].
W sierpniu 2018 roku we wschodniej i południowej części Zeughausu zainaugurowano prace budowlane, które z końcem lutego następnego roku objęły ponadto część północną i zachodnią[21]. Prace te są związane z wymianą urządzeń klimatyzacji pomieszczeń wystawienniczych, modernizacją systemu antywłamaniowego i przeciwpożarowego oraz montażem oświetlenia opartego na diodach LED we foyer, a ich ukończenie jest planowane na 2023 rok[22]. Równocześnie rozpoczęto także renowację wszystkich fasad budynku, mającą się zakończyć pod koniec 2020 roku[21].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Zeughaus jest monumentalnym, dwukondygnacyjnym budynkiem, zbudowanym na planie kwadratu i mającym wewnętrzny dziedziniec. Gmach, mierzący 18,75 m wysokości, wybudowany jest z krytych tynkiem cegieł, nie ma podpiwniczenia i spoczywa na masywnym, solidnym fundamencie wykonanym z piaskowca[1][9][23]. Budynek ma po 19 osi okiennych na zewnętrznych fasadach, z których każda ma długość 90 m, z kolei wewnętrzne fasady, te od strony dziedzińca mierzą po 38 m[23]. Liczna i bogata dekoracja rzeźbiarska ozdabiająca gmach związana jest z wojskiem oraz sztuką wojenną i powstała według ogólnej koncepcji architektonicznej Andreasa Schlütera[1].
Dolna kondygnacja gmachu jest boniowana, zaś otwory okienne znajdujące się na niej mają postać łukową i są zwieńczone wykonanymi przez Andreasa Schlütera zwornikami, przedstawiającymi hełmy wojowników[7][9][23]. Z kolei górną kondygnację, oddzieloną od dolnej gzymsem determinują pilastry toskańskie, umieszczone naprzemiennie z mającymi prostokątny kształt oknami, nad którymi umieszczone są trójkątne i segmentowe naczółki[9][23]. Konkluzję architektoniczną zewnętrznych form budynku stanowi belkowanie z tryglifami oraz attyka z balasami, zwieńczona bogatymi kompozycjami rzeźbiarskimi, zaprojektowanymi przez Jeana de Bodta i wykonanymi przez rzeźbiarza Guillaume’a Hulota[1][9]. Wśród nich największą liczbę stanowią rzeźby trofeów w postaci zbroi, na których są umieszczone udekorowane piórami hełmy. Jest ich ogółem 44 – po 12 na attykach południowej, wschodniej i zachodniej fasady oraz 8 na attyce fasady północnej[24].
Fasady Zeughausu, które odznaczają się symetrycznością zarówno pod kątem formy jak i układu, są prosto i czytelnie rozmieszczone[23]. Z wyjątkiem północnej fasady, wszystkie mają trzyosiową strukturę z umieszczonymi w centralnych osiach ryzalitami, które stanowią wsparte na kolumnach trójkątne szczyty, rozciągające się nad attyką[9][23]. Boczne osie fasady wschodniej zdobią umieszczone na attyce kompozycje przedstawiające trofea, do których są przywiązani niewolnicy, z kolei szczyt portyku ze środkowego ryzalitu mieści kartusz z koroną oraz pruskiego orła z literami F.R. w otoczeniu posągów Herkulesa, sztandarów i innych trofeów. Szczyt flankują dwa posągi Feme – jedna jest ukazana z trzymaną w dłoni gałązką palmową (symbol pokoju), zaś druga z dwiema trąbkami (obwieszczenie miastu zwycięstwa lub zbliżającej się wojny)[24]. Kompozycje z bocznych osi fasady zachodniej tak jak te ze wschodniej przedstawiają trofea i niewolników, zaś umiejscowiony w środkowym ryzalicie szczyt, po bokach którego znajdują się rzeźby orłów zawiera kartusz z herbem, koroną i łańcuchem trzymanym przez dwie Feme, za którymi znajdują się rzeźby geniuszy w otoczeniu trofeów[24]. Boczne osie na fasadzie południowej są zwieńczone kompozycjami, z których jedna przedstawia Marsa, zaś druga Bellonę w otoczeniu wojowników i trofeów, z kolei środkowy ryzalit z tej fasady, stanowiący główny portal wejściowy do budynku różni się od tych z fasad wschodniej i zachodniej[23][24]. U podstawy ryzalitu, przy wejściu znajdują się cztery alegoryczne posągi: po lewej stronie przedstawiające inżynierię i geometrię, zaś po prawej arytmetykę i sztukę odpalania fajerwerków[24]. Mieszczący się w nim portyk jest wsparty na czterech kolumnach toskańskich, których średnica jest o jedną czwartą dłuższa od średnicy kolumn z centralnych ryzalitów pozostałych fasad[1][9][23]. Szczyt portyku ozdobiony jest kompozycją przedstawiającą Minerwę, uczącą młodych mężczyzn walki wręcz, natomiast znajdująca się w nim nisza mieści archiwoltę wznoszącą się nad gzymsem oddzielającym kondygnacje gmachu, w której znajduje się wykonany z brązu, pozłacany relief przedstawiający portretowy wizerunek króla Fryderyka I[1][23][24]. Relief ten, zaprojektowany przez Guillaume’a Hulota i odlany przez Johanna Jacoby’ego otaczają dwa inne, przedstawiające orły[23]. Powyżej znajduje się kartusz z herbem zwieńczonym koroną królewską i otoczonym ozdobnym łańcuchem z Orderem Orła Czarnego. Całość flankują dwa reliefy przedstawiające Feme, które są otoczone przez sztandary i trofea[23]. Natomiast nad tą kompozycją jest umieszczona płyta z łacińskim napisem o następującej treści: IVSTITIAE ARMORVM TERRORI HOST TVTELAE SVORVM POP ET FOEDERAT FRIDERICVS I REX BORVSS P P P AVG INV HOC ARMAMENTARIVM OMNI INSTRVM BELL NEC NON SPOLIOR MILIT AC TROPHAEOR GENERE REFERTVM A FVNDAM EXTRVENDVM CVR M DCC VI (pol. „Dla uznania czynów broni, dla odstraszania wrogów, dla ochrony narodu i jego sojuszników, Fryderyk I, wzniosły i niezwyciężony król Prus, żeby uratować wszystkie narzędzia wojny oraz wojownicze łupy i trofea od podstaw wybudował ten arsenał w 1706 roku”)[7][23][25]. Projekt kompozycji z głównego portalu wejściowego Zeughausu Jean de Bodt oparł na wyglądzie portalu Claude’a Perraulta ze wschodniego skrzydła Luwru[9][23].
Architektura fasad dziedzińca jest w istocie powtórzeniem form zawartych na fasadach zewnętrznych. Podobnie jak tych zewnętrznych ich motywem przewodnim są pilastry toskańskie oraz belkowanie z tryglifami[23]. W zachodnim i wschodnim rogu fasady północnej znajdują się wieże schodowe, zbudowane według projektu Jeana de Bodta dopiero po 1716 roku[23]. Głównym punktem dekoracji rzeźbiarskiej fasad dziedzińca są 22 rzeźby głów umierających wojowników, stworzone przez Andreasa Schlütera[1][7]. Rzeźby te są uważane za jedne z najważniejszych przykładów barokowego rzeźbiarstwa w Berlinie[1][9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Zeughaus. [w:] Denkmaldatenbank [on-line]. stadtentwicklung.berlin.de. [dostęp 2017-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-25)]. (niem.).
- ↑ Zeughaus. [w:] Sehenswürdigkeiten [on-line]. berlin-travel-sightseeing.com. [dostęp 2017-08-25]. (niem.).
- ↑ Berlin. PPWK, 1993, s. 10, seria: Marco Polo. ISBN 83-700-0-091-6.
- ↑ a b c d Joanna Maria Czupryna: Zbrojownia przy Alei pod Lipami w Berlinie. [w:] Zabytki [on-line]. przewodnik-po-berlinie.pl, 2017-05-27. [dostęp 2018-04-20].
- ↑ Zeughaus, Geschichte im Barockbau. [w:] Architektur [on-line]. visitberlin.de. [dostęp 2017-01-11]. (niem.).
- ↑ a b c Zeughaus. [w:] Sehenswürdigkeiten [on-line]. berlin.de. [dostęp 2017-01-11]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Brigitte Ferlet: Berlin – Impressionen einer Metropole; Zeughaus. [w:] Berlin [on-line]. berlin-die-hauptstadt.de, 2009. [dostęp 2017-01-11]. (niem.).
- ↑ a b c d e f Die Baugeschichte. dhm.de. [dostęp 2017-09-01]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Zeughaus, Deutsches Historisches Museum. [w:] „Erkennen und Erhalten” – Faltblattreihe [on-line]. stadtentwicklung.berlin.de. [dostęp 2017-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-31)]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i Das Waffenarsenal. dhm.de. [dostęp 2017-08-30]. (niem.).
- ↑ Daheim: ein deutsches Familienblatt mit Illustrationen: 332. [w:] Daheim: ein deutsches Familienblatt mit Illustrationen [on-line]. books.google.pl, 1873. [dostęp 2017-09-05]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i Die Ruhmeshalle. dhm.de. [dostęp 2017-08-30]. (niem.).
- ↑ a b c d e Nach 1918. dhm.de. [dostęp 2017-08-31]. (niem.).
- ↑ a b c Nach 1933. dhm.de. [dostęp 2017-08-31]. (niem.).
- ↑ B. Niven, C. Paver: From Volkstrauertag to Heldengedenktag: The commemoration day from 1922 to 1945. [w:] Memorialization in Germany since 1945 [on-line]. books.google.pl, 2009. [dostęp 2017-09-05]. (ang.).
- ↑ a b Der Wiederaufbau. dhm.de. [dostęp 2017-08-31]. (niem.).
- ↑ a b Monika Zorn: Kapitel VIII.1: Das Museum für Deutsche Geschichte in Berlin. [w:] Hitlers zweimal getötete Opfer: westdeutsche Endlösung des Antifaschismus auf dem Gebiet der DDR [on-line]. books.google.pl, 1994. [dostęp 2017-09-13]. (niem.).
- ↑ a b Museum für Deutsche Geschichte – Nutzung ab 1952. dhm.de. [dostęp 2017-09-13]. (niem.).
- ↑ a b c Deutsches Historisches Museum. [w:] Museum [on-line]. berlin.de. [dostęp 2017-09-13]. (niem.).
- ↑ a b Deutsches Historisches Museum. visitberlin.de. [dostęp 2017-09-13]. (niem.).
- ↑ a b Bauarbeiten am Zeughaus. [w:] Aktuelles [on-line]. dhm.de, 2019-04-15. [dostęp 2019-04-19]. (niem.).
- ↑ Das Zeughaus. [w:] Bauten für die Kultur [on-line]. bbr.bund.de. [dostęp 2019-04-19]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Die Architektur. dhm.de. [dostęp 2017-09-01]. (niem.).
- ↑ a b c d e f Der Skulpturenschmuck. dhm.de. [dostęp 2017-09-05]. (niem.).
- ↑ inschrift2. helmutcaspar.de. [dostęp 2019-11-18].