Fryderyk I Pruski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Fryderyk I Hohenzollern
Ilustracja
ilustracja herbu
podpis
elektor Brandenburgii
Okres

od 1688
do 1713

Poprzednik

Fryderyk Wilhelm Hohenzollern

Następca

Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern

Książę Prus
Okres

od 1688
do 1701

Następca

brak

Król w Prusach
Okres

od 1701
do 1713

Koronacja

18 stycznia 1701

Poprzednik

brak

Następca

Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern

Dane biograficzne
Dynastia

Hohenzollernowie

Data i miejsce urodzenia

11 lipca 1657
Królewiec

Data i miejsce śmierci

25 lutego 1713
Berlin

Ojciec

Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern

Matka

Luiza Henriette Nassau

Żona

Elżbieta Henrietta z Hesji-Kassel
Zofia Charlotta Hanowerska
Zofia Ludwika z Meklemburgii-Schwerinu

Odznaczenia
Order Podwiązki (Wielka Brytania) Order Słonia (Dania)

Fryderyk I Hohenzollern (ur. 11 lipca 1657 w Królewcu, zm. 25 lutego 1713 w Berlinie) – od 1688 roku elektor Brandenburgii (jako Fryderyk III) z dynastii Hohenzollernów, od 1701 roku pierwszy pruski król, jako Król w Prusach (König in Preußen)[1].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Fryderyk I

Fryderyk III kontynuował politykę swojego ojca, choć brakowało mu zapału Wielkiego Elektora. Przez pierwsze 9 lat rządził za pomocą zaufanego ministra, swojego wychowawcy Eberharda von Danckelmanna. Prowadzili strategię merkantylizmu, starali się przyciągać osadników z zagranicy dla pobudzania rozwoju gospodarczego kraju. W tym celu naśladował też ojca w tolerancji religijnej wobec Żydów, katolików, protestantów: wszystkich wyznań. Rozbudowywał armię i biurokrację, tworząc podstawy monarchii absolutnej swoich następców. Odsunięcie Danckelmanna spowodowała niechętna mu księżna Zofia Charlotta. Z czasem jego pozycję prawej ręki władcy zajął inny zaufany, Johann K. Kolbe von Wartenberg[potrzebny przypis].

Od początku panowania Fryderyk planował uzyskać koronę królewską, czym podniósłby prestiż swojego dworu i zaznaczył suwerenność swojej władzy. W tym celu konsekwentnie trwał w sojuszu z cesarzem Leopoldem I, którego zgoda była potrzebna dla legalnej i akceptowanej przez inne dwory koronacji. Stał po stronie Habsburgów w wojnach przeciw Francji: przystąpił do Ligi Augsburskiej, a potem wspierał cesarza w wojnie o sukcesję hiszpańską[potrzebny przypis].

Od chwili uzyskania przez księcia Hanoweru godności elektora Rzeszy w 1692 i od koronacji elektora saskiego na króla Polski w 1697, który panował jako August II Mocny, Fryderyk starał się coraz intensywniej u cesarza o zgodę na własną koronację. Wreszcie 18 stycznia 1701 w Królewcu – poza granicami cesarstwa, ale za aprobatą cesarza – koronował się na „króla w Prusach” (in Prussia) przyjmując imię Fryderyka I[2]. Tytuł królewski oznaczał pełną suwerenność Fryderyka w Prusach Książęcych i ostateczne zerwanie jakiejkolwiek zwierzchności lub praw Rzeczypospolitej do tego terytorium, jej niegdysiejszego lenna. Wkrótce większość państw europejskich uznała pruski tytuł królewski (Anglia, Rosja, Holandia, Dania, Szwecja, a także inne protestanckie kraje niemieckie). Francja i Hiszpania uznały ten tytuł w 1713, po pokoju w Utrechcie kończącym wojnę, w której stały względem Prus po przeciwnej stronie barykady. Mimo tajemnych obietnic August II jako elektor saski także uznał tytuł Fryderyka i obiecał przeprowadzić jego uznanie przez Rzeczpospolitą, jednak sejm polski odmawiał aż do czasu bezkrólewia 1764 roku, kiedy posłów przekonały rosyjskie i pruskie bagnety i pieniądze. Koronacji elektora sprzeciwiała się także kuria papieska, która uznała godność królów pruskich dopiero w 1787 roku (papież Benedykt XIV). Najdłużej protestował przeciw tej koronacji królewskiej zakon krzyżacki, który istniał nadal na licznych terytoriach katolickich Rzeszy Niemieckiej, mając tam swoje dobra i długo cieszył się poparciem cesarzy[3]. W tym czasie tytułem księcia Prus wciąż posługiwali się władcy Rzeczypospolitej. W trakcie koronacji przybrał za herb czarnego, jednogłowego orła i ustanowił jego order. Sama uroczystość została przygotowana bardzo starannie. Jej koszt (6 mln talarów; kolejna koronacja kosztowała 2547 talarów i 9 fenigów) przewyższał wydolność finansową skromnego ciągle elektoratu, dlatego Fryderyk zebrał specjalny podatek koronacyjny, aby go pokryć[potrzebny przypis].

W czasie wojny północnej Fryderyk stanął po stronie Saksonii i Rosji i zajął Pomorze Szwedzkie, choć potem musiał je opuścić.

Fryderyk I właściwie przyspieszył proces integracji poszczególnych części państwa prusko-brandenburskiego. Następcy Fryderyka I nazywali odtąd nie tylko swych urzędników, ale i poddanych generalnie „Prusakami”. Często jako oficjalnego tytułu dla całości państwa pruskiego używano określenia: „Królewskie Państwa Pruskie”. Miastem koronacyjnym stał się Królewiec, dawna siedziba mistrzów krzyżackich i książąt pruskich, ale stolicą administracyjną całego państwa pozostał Berlin.

Pierwszy „król w Prusach” doprowadził do budowy rezydencji i innych nowych gmachów w Berlinie, gdzie założył też Akademię Sztuki i towarzystwo naukowe. Dał się poznać jako mecenas kultury i sztuki. Ściągał do swojego państwa szczególnie protestanckich intelektualistów, z pomocą których założył w 1694 roku Uniwersytet w Halle. Rozwijał także uniwersytet we Frankfurcie nad Odrą (Viadrina). Był protektorem architekta i rzeźbiarza Andreasa Schlütera oraz filozofa Gottfrieda W. Leibniza, który przyjaźnił się osobiście z Zofią Charlottą[4].

Mało heroiczna postać pierwszego pruskiego władcy z tytułem królewskim nie skłaniała do pozytywnej oceny jego osoby. Był władcą chorowitym, leniwym, próżnym, mało zdecydowanym, ulegającym wpływom otoczenia, gubiącym się w niuansach polityki zagranicznej, pozostawiającym codzienny trud biurokratyczny i bieg spraw wewnętrznym swym faworytom i doradcom, co skierowało na niego ostrze krytyki jego syna, następcy tronu. Szydercy mówili, że „jeżeli Fryderyk każdego dnia wstawał o godz. 3 nad ranem, to dlatego, by móc się dłużej cieszyć przyjemnością bycia królem”[potrzebny przypis].

Jego żoną była Zofia Charlotta Hanowerska, z którą miał jednego syna, przyszłego króla Fryderyka Wilhelma, który w historii zapisze się jako twórca pruskiego militaryzmu i pruskiej biurokracji.

Koronacja Fryderyka I w Królewcu
Koronacja Fryderyka I w Królewcu

Fryderyk I był jedynym królem Prus, który płynnie mówił po polsku. Był też jedynym władcą Prus w XVIII wieku, który w znaczącym stopniu odszedł od wzorca militarnego[potrzebny przypis].

Pełna tytulatura

[edytuj | edytuj kod]

Fryderyk, z łaski Bożej król w Prusach, margrabia Brandenburgii, Świętego Cesarstwa Rzymskiego arcykomorzy i książę-elektor, książę-suweren Oranii, Neuchâtel i Valangin, książę Magdeburga, Kleve, Jülich, Bergu, Szczecina, Pomorza, Kaszub, Wendów, Meklemburgii oraz Krosna na Śląsku, burgrabia Norymbergi, książę Halberstadt, Minden, Kamienia, Wendów, Schwerinu, Ratzeburga oraz Mörs, hrabia Hohenzollern, Ruppin, Marchii, Ravensberga, Hohenstein, Teklenburga, Lingen, Schwerinu, Buren i Leerdam, margrabia Veere i Flushinga, pan Ravenstein, krajów Rostock, Stargardu, Lęborka i Bytowa oraz Arlay i Bredy etc.

Genealogia

[edytuj | edytuj kod]
Prapradziadkowie

elektor Brandenburgii
Joachim Fryderyk Hohenzollern
(1546–1608)
∞1570
Katarzyna Hohenzollern
(1549–1602)

Albrecht Fryderyk Hohenzollern
(1553–1618)
∞1573
Maria Eleonora Kliwijska
(1550–1608)

elektor Palatynatu
Ludwik VI Wittelsbach
(1539–1583)
∞1560
Elżbieta Heska
(1539–1582)

Wilhelm I Orański
(1533–1584)
∞1575
Charlotta de Burbon
(1546–1582)

Wilhelm Nassau-Dillenburg
(1487–1559)
∞1531
Juliana Stolberg-Wernigerode
(1506–1580)

Gaspard de Coligny
(1519–1572)
∞1547
Charlotte de Laval
(1530–1568)

Konrad Solms-Braunfels
(1540–1592)

Elżbieta Nassau-Dillenburg
(1542–1602)

Ludwik Sayn-Wittgenstein
(1532–1605)

Elżbieta Solms-Laubach
(1549–1599)

Pradziadkowie

elektor Brandenburgii
Jan Zygmunt Hohenzollern
(1572–1619)
∞1594
Anna Hohenzollern
(1576–1625)

elektor Palatynatu
Fryderyk IV Wittelsbach
(1574–1610)
∞1593
Luiza Julianna Orańska
(1576–1644)

Wilhelm I Orański
(1533–1584)
∞1583
Louise de Coligny
(1555–1620)

Jan Albert I Solms-Braunfels
(1563–1623)

Agnes Sayn-Wittgenstein
(1569–1617)

Dziadkowie

elektor Brandenburgii
Jerzy Wilhelm Hohenzollern
(1595–1640)
∞1616
Elżbieta Charlotta Wittelsbach
(1597–1660)

Fryderyk Henryk Orański
(1584–1647)
∞1625
Amalia Solms-Braunfels
(1602–1675)

Rodzice

elektor Brandenburgii
Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
(1620–1688)
∞1646
Luiza Henriette Nassau
(1627–1667)

Fryderyk I Hohenzollern (1657–1713), Król w Prusach

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Tytuł nieuznawany przez Rzeczpospolitą.
  2. Haffner 1996 ↓, s. 37.
  3. Haffner 1996 ↓, s. 36.
  4. Haffner 1996 ↓, s. 34.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • W. Czapliński; A. Galos; W. Korta: Historia Niemiec, Ossolineum: Wrocław-Warszawa-Kraków 1981, ISBN 83-04-00444-5.
  • Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
  • J. Krasuski: Historia Niemiec, Ossolineum: Wrocław-Warszawa-Kraków 2002, ISBN 83-04-04422-6.
  • T. Paluszyński: Historia Niemiec i państw niemieckich. Zarys dziejów politycznych, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Języków Obcych w Poznaniu: Poznań 2006
  • Stanisław Salmonowicz, Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Warszawa: Książka i Wiedza, 1998, ISBN 83-05-12953-5, OCLC 835134003.