Muzea w Polsce – Wikipedia, wolna encyklopedia

Świątynia Sybilli w Puławach
Dama z gronostajem, Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki
Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Pierwsze muzeum w Polsce zostało założone z inicjatywy Izabeli Czartoryskiej w 1801 w Świątyni Sybilli w Puławach i gromadziło pamiątki narodowe. Po upadku powstania listopadowego puławskie zbiory Czartoryskich zostały ewakuowane do Paryża, gdzie znalazły schronienie w hôtelu Lambert i powróciły do kraju w 1876 do Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. W 1805 prywatne zbiory sztuki i starożytności gromadzone w pałacu w Wilanowie udostępnił społeczeństwu Stanisław Kostka Potocki, dając w ten sposób początek najstarszemu istniejącemu polskiemu muzeum. W 1823 we Lwowie założono Muzeum Książąt Lubomirskich, w 1855 Eustachy Tyszkiewicz utworzył Muzeum Starożytności w Wilnie, a Włodzimierz Dzieduszycki w latach 1855–1880 Muzeum Przyrodnicze we Lwowie.

Tradycje gromadzenia zbiorów są dużo starsze i sięgają końca XVI wieku, kiedy tworzono tzw. gabinety osobliwości. Jeden z nich, tzw. Musaeum, otwarto w 1594 w Toruniu przy bibliotece Gimnazjum Akademickiego w Toruniu[1].

W Polsce w 2016 działało 519 muzeów o statucie lub regulaminie uzgodnionym z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego[2]. Wykaz tych muzeów prowadzony jest przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.

Najważniejsze polskie muzea wpisane są do Państwowego Rejestru Muzeów. Są to muzea rejestrowane. O rejestrację mogą ubiegać się jedynie muzea gromadzące zbiory o wyjątkowym znaczeniu dla kultury narodowej, zatrudniające wykwalifikowanych pracowników naukowych, posiadające odpowiednią infrastrukturę oraz stałe źródło finansowania.

 Osobny artykuł: Państwowy Rejestr Muzeów.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi działalność muzeów ministerialnych, np. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Muzea ministerialne finansowane są w całości z budżetu państwa. Razem z organami samorządu terytorialnego lub organizacjami pozarządowymi ministerstwo współprowadzi i współfinansuje działalność innych muzeów, np. Muzeum Narodowe w Lublinie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.

Ministerstwo sprawuje także bezpośredni nadzór nad muzeami okręgowymi, które z kolei sprawują nadzór nad merytoryczną działalnością pozostałych muzeów samorządowych i społecznych działających na terenie okręgu: w województwie, np. Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu lub w regionie, np. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu. Muzea okręgowe prowadzone są i finansowane przez samorząd województwa.

Obok muzeów finansowanych z budżetu państwa lub województwa istnieją także:

Korzystają one niekiedy z subwencji ministerialnych lub wojewódzkich, ale główny ciężar utrzymania placówek spoczywa na jednostkach prowadzących.

Muzea narodowe[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Data założenia Oddziały Zdjęcie
Muzeum Narodowe w Gdańsku 1948
Muzeum Narodowe w Kielcach 1908
Muzeum Narodowe w Krakowie 1879
Muzeum Narodowe w Lublinie 1906
Muzeum Narodowe w Poznaniu 1919
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu 1909
Muzeum Narodowe w Szczecinie 1945
Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie 1964
Muzeum Narodowe w Warszawie 1862 (1916)
Muzeum Narodowe we Wrocławiu 1947
Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku 1962

Muzea regionalne[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z definicją, stosowaną przez Główny Urząd Statystyczny, muzeum regionalne „gromadzi zbiory o znaczeniu historycznym dla regionu z zakresu sztuki, archeologii, etnografii, techniki, przyrody i innych dyscyplin, z uwzględnieniem zbiorów regionalnych pamiątek historycznych”[3].
W Polsce muzea regionalne pozostają pod mecenatem państwowym (muzea okręgowe), bądź jednostek samorządu terytorialnego (województwa, powiatu, gminy/miasta). Niektóre z nich są prowadzone przez stowarzyszenia. Istnieją także placówki prowadzone przez osoby prywatne oraz parafie.

Muzea archeologiczne[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy

Muzea biograficzne[edytuj | edytuj kod]

Dom Kopernika w Toruniu
Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach
Dom Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli
Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Muzeum Nikifora w Krynicy-Zdroju
Muzeum – Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera w PuszczykowieSanta Maria – replika statku Krzysztofa Kolumba w skali 1:1

Muzea etnograficzne i skanseny[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Etnograficzne we Wrocławiu

Muzea etnograficzne[edytuj | edytuj kod]

Etnograficzne typu skansenowego[edytuj | edytuj kod]

Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce
Muzeum Wsi Lubelskiej
Skansen w Dobczycach na Szlaku Architektury Drewnianej województwa małopolskiego

Skanseny techniki[edytuj | edytuj kod]

Samochód REO z 1908 – ekspozycja Muzeum Motoryzacji w Poznaniu
Lokomotywa Tx26 ze składem – ekspozycja Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji
Róg Bractwa Kopaczy w Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka

inne muzea i skanseny[edytuj | edytuj kod]

Dwór modrzewiowy z XVII w. Skansen Pastewnik w Przeworsku

Muzea historyczne[edytuj | edytuj kod]

Europejskie Centrum Solidarności
Fragment ekspozycji w Muzeum Historii Żydów Polskich
Budynek Muzeum Powstania Warszawskiego
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa

Izby pamięci[edytuj | edytuj kod]

Izba Pamięci Wincentego Pola w Gdańsku Sobieszewie

Miejsca i muzea martyrologiczne[edytuj | edytuj kod]

Brama obozowa w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

Muzea przyrodnicze, geologiczne i geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Akwarium Gdyńskie
Tarbosaurus bataar w Muzeum Ewolucji PAN w Warszawie
Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie
Muzeum Złota w Złotoryi

Muzea sakralne i religijne[edytuj | edytuj kod]

Kielich Świętego Wojciecha w Muzeum Archidiecezjalnym w Gnieźnie
Lucas Cranach Starszy: Madonna pod jodłami Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu
Biblia Gutenberga – kopia pelplińska z klasztoru Franciszkanów w Lubawie (jedyna w Polsce), tomy I (otwarty) i II (zamknięty); Muzeum Diecezjalne w Pelplinie
El Greco (?): Ekstaza świętego Franciszka; Muzeum Diecezjalne w Siedlcach

Muzea sztuki[edytuj | edytuj kod]

Cykl CZARNY ŁABĘDŹ (2013) ołówek, papier – Agata Ruman – Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach

Centra Sztuki Współczesnej (CSW):

Muzea techniki i specjalistyczne[edytuj | edytuj kod]

Ekspozycja w Muzeum Fabryki w Łodzi

Zgodnie z definicją, stosowaną przez Główny Urząd Statystyczny, muzeum regionalne gromadzi zbiory z dziedziny techniki poszczególnych działów i gałęzi produkcji, np. transportu, rolnictwa, włókiennictwa”[6]. Na terenie Polski organami prowadzącymi dla tego typu muzeów są: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie i instytuty naukowe, a także osoby prawne i fizyczne.

Muzea wojskowe[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Artylerii w Toruniu
Muzeum Broni Pancernej Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu
Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni
Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu
Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Statki i okręty[edytuj | edytuj kod]

ORP Błyskawica

Zachowane, lecz nie dostępne do zwiedzania:

Zamki, pałace, dwory[edytuj | edytuj kod]

Zamek w Łańcucie
Łazienki Królewskiezespół pałacowo-ogrodowy w Warszawie
Zamek krzyżacki w Malborku, widok od strony rzeki Nogat
Zamek w Ciechanowie

Inne muzea[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze
Muzeum Dobranocek w Rzeszowie
Galeria „Sportowe Trofea Adama Małysza” w Wiśle
Muzeum Mydła i Historii Brudu w Bydgoszczy

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]