Diecezja bydgoska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Diecezja bydgoska
Dioecesis Bydgostiensis
Ilustracja
Katedra świętych Marcina i Mikołaja
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Siedziba

Bydgoszcz
ul. ks. Tadeusza Malczewskiego 1

Data powołania

24 lutego 2004

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Metropolia

gnieźnieńska

Katedra

Świętych Marcina i Mikołaja

Biskup diecezjalny

Krzysztof Włodarczyk

Biskup senior

Jan Tyrawa

Dane statystyczne (2017[2])
Liczba wiernych

583.088

Liczba kapłanów
• w tym diecezjalnych
• w tym zakonnych

337
294
43

Liczba osób zakonnych

137 sióstr

Liczba dekanatów

19 (2016)[1]

Liczba parafii

150

Powierzchnia

5200 km²

Mapa
53°07′22″N 17°59′57″E/53,122778 17,999167
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Dom Polski służący jako miejsce działalności organizacji i stowarzyszeń katolickich oraz kurii diecezji bydgoskiej

Diecezja bydgoska (łac. Dioecesis Bydgostiensis) – jedna z trzech diecezji obrządku łacińskiego w metropolii gnieźnieńskiej w Polsce.

Historia[edytuj | edytuj kod]

 Osobne artykuły: Historia kultu religijnego w Bydgoszczy i Parafia farna w Bydgoszczy.

Powstanie diecezji bydgoskiej było ważnym wydarzeniem w dziejach kościoła katolickiego w Bydgoszczy. Nawiązuje ono w szczególności do dziejów parafii farnej, bydgoskiego dekanatu (1477-1764, od 1848) i oficjalatu foralnego (1530-1764).

Obszar obecnej diecezji bydgoskiej obejmuje większość terytoriów staropolskich powiatów: bydgoskiego (Kujawy Północne), kcyńskiego (Pałuki) i nakielskiego (Krajna). W średniowieczu Bydgoszcz i okolice należały do diecezji kruszwickiej, a od 1148 roku – włocławskiej, zwanej kujawsko-pomorską[3], natomiast powiaty: nakielski i kcyński do archidiecezji gnieźnieńskiej. Pierwszą świątynię w Bydgoszczy pw. św. Idziego wystawiono w XIII wieku, a w następnie w XIV wieku – kościół farny wraz z erygowaniem parafii bydgoskiej. Stare metryki posiadają także parafie: św. Idziego w Kcyni (XI w.), św. Wawrzyńca w Nakle (1109), Trójcy Świętej w Łobżenicy (1141), św. Marii Magdaleny w Wyszogrodzie-Fordonie (1198), św. Mikołaja w Łabiszynie (XII w.), św. Wawrzyńca w Dobrczu, św. Wojciecha w Sadkach, Najświętszej Maryi Panny w Wysokiej, św. Piotra i Pawła w Wierzchucinie, św. Wita w Słupach, św. Katarzyny w Rynarzewie, św. Jana Chrzciciela w Panigrodzu, Najświętszej Maryi Panny w Osielsku, św. Anny w Kosztowie, św. Mikołaja w Krostkowie, św. Anny w Jaktorowie, św. Jadwigi w Glesnie, św. Andrzeja w Czeszewie, św. Mikołaja w Dźwiersznie Wielkim (wszystkie z XIII w.)[4], św. Marcina w Szubinie (XIV w.), św. Stanisława w Solcu Kujawskim i inne.

Do 1479 roku utworzono dekanat bydgoski, który początkowo należał do archidiakonatu włocławskiego, a następnie od 1577 roku – do archidiakonatu kruszwickiego[3]. Natomiast miejscowości na Krajnie i Pałukach należały do dekanatów: Sępólno i Żnin w obrębie archidiakonatu gnieźnieńskiego oraz: Łobżenica, Nakło i Więcbork w archidiakonacie kamieńskim[5]. W 1530 powołano w Bydgoszczy oficjalat foralny obejmujący terytoria dwóch dekanatów: bydgoskiego i świeckiego. W 1765 roku parafia bydgoska została przeniesiona do archidiecezji gnieźnieńskiej w wyniku porozumienia biskupów: włocławskiego Antoniego Kazimierza Ostrowskiego i gnieźnieńskiego Władysława Łubieńskiego. Zlikwidowano wówczas dekanat bydgoski, tworząc jednocześnie dekanat fordoński, w obrębie macierzystej diecezji włocławskiej.

W okresie rozbiorów dokonano zmian administracji kościelnej. Południowa i zachodnia część powiatu bydgoskiego znalazła się w archidiecezji gnieźnieńskiej (Bydgoszcz, Dąbrówka Nowa, Łąsko Wielkie, Mąkowarsko, Samsieczno, Ślesin, Wąwelno, Wierzchucin, Solec), a część północna w chełmińskiej (Byszewo, Dobrcz, Fordon, Koronowo, Osielsko, Włóki, Wtelno, Wudzyn, Żołędowo)[6]. W 1853 roku odnowiono dekanat bydgoski, w 1952 roku podzielono go na dwa, od 1970 istniały 4 dekanaty, a od 1992 roku – 5[3]. W okresie międzywojennym obszar obecnej diecezji bydgoskiej znajdował się w obrębie archidiecezji gnieźnieńskiej, a wschodnie fragmenty – diecezji chełmińskiej (zwanej także pelplińską, gdyż w 1821 roku przeniesiono jej stolicę z Chełmży do Pelplina, a w 1829 także seminarium duchowne). Ziemia złotowska leżała na terytorium III Rzeszy w diecezji berlińskiej. Mieszkała tam liczna mniejszość polska, a w Zakrzewie proboszczem był znany polski duchowny i prezes Związku Polaków w Niemczech ks. Bolesław Domański[7].

W 1972 papież Paweł VI utworzył stałą administrację kościelną dla tzw. Ziem Odzyskanych. Ziemia złotowska znalazła się w nowo utworzonej diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (w latach 1945–1972 leżała w obrębie administracji apostolskiej w Gorzowie Wielkopolskim, obejmującej Ziemię Lubuską, Pomorze Zachodnie i Środkowe). W 1982 roku ustanowiono Wikariusza Biskupiego dla miasta Bydgoszczy, którym został sufragan gnieźnieński bp Jan Wiktor Nowak[8]. Rezydował on do 1996 roku przy parafii farnej i koordynował duszpasterstwo na poziomie ogólnomiejskim. Podczas reformy administracyjnej kościoła w Polsce w 1992 roku do archidiecezji gnieźnieńskiej włączono parafie fordońskie, dotychczas znajdujące się w diecezji chełmińskiej. W ten sposób całe terytorium miasta Bydgoszczy objęła jurysdykcja kurii gnieźnieńskiej[3]. Natomiast tereny na północ od Bydgoszczy objęte były nadal jurysdykcją diecezji pelplińskiej (dawna diecezja chełmińska), a okolice Złotowa diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej.

5 września 1993 roku arcybiskup gnieźnieński Henryk Muszyński erygował przy kościele farnym kapitułę bydgoską pw. Matki Bożej Pięknej Miłości, podnosząc równocześnie tę świątynię do godności kolegiaty[3]. Podczas wizyty Jana Pawła II w Bydgoszczy 7 czerwca 1999 roku, papież nadał kolegiacie bydgoskiej rangę konkatedry archidiecezji gnieźnieńskiej[8]. W 2002 roku przesłał natomiast specjalny list do bydgoszczan z okazji obchodów 500-lecia fary bydgoskiej.

24 lutego 2004 roku papież Jan Paweł II ogłosił bullę o utworzeniu diecezji bydgoskiej, która weszła w życie 25 marca 2004 w uroczystość Zwiastowania Pańskiego. Decyzja ta była dopełnieniem reformy administracyjnej Kościoła w Polsce z 25 marca 1992 zawartej w bulli Totus Tuus Poloniae populus (z łac. „Cały Twój lud w Polsce”). Diecezję bydgoską wydzielono z 12 dekanatów archidiecezji gnieźnieńskiej (Bydgoszcz I-V, Mrocza, Nakło, Szubin, Kcynia, Wyrzysk, Łobżenica, Wysoka; 316 księży, 510 tys. wiernych), 1 dekanatu diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (złotowski; 20 księży, 43 tys. wiernych) i fragmentów 3 dekanatów diecezji pelplińskiej (koronowski, wierzchuciniecki, sępoleński; 27 księży, 43 tys. wiernych). Patronką diecezji bydgoskiej papież ustanowił Matkę Bożą Pięknej Miłości, której obraz osobiście koronował 7 czerwca 1999 roku oraz biskupa Michała Kozala, którego beatyfikował 14 czerwca 1987 roku. 28 marca 2004 roku odbył się uroczysty ingres biskupa Jana Tyrawy, dotychczasowego biskupa pomocniczego archidiecezji wrocławskiej, do bydgoskiej katedry.

W chwili powstania diecezja podzielona była na 16 dekanatów utworzonych ze 145 parafii, z czego 135 były to parafie diecezjalne, a pozostałych 10 prowadziły zgromadzenia zakonne[4]. W duszpasterstwie pracowało łącznie 363 księży i 179 sióstr zakonnych. Na terenie Bydgoszczy w 5 dekanatach istniało 47 parafii, tj. ponad 32% ogólnej ich liczby w diecezji[4]. W celu skutecznego oddziaływania duszpasterskiego w latach: 2006 i 2008 roku dokonano reorganizacji podziału terytorialnego diecezji. Liczbę miejskich dekanatów w Bydgoszczy zwiększono z 5 do 6, z parafii podbydgoskich utworzono dekanat Białe Błota, dekanat Złotów podzielono na dwa (Złotów I i II), a z dekanatu Szubin wyodrębniono dekanat Łabiszyn[4]. W wyniku intensywnej suburbanizacji okolic podmiejskich Bydgoszczy wynikła potrzeba powołania nowych parafii. W 2004 roku biskup ordynariusz bydgoski erygował nową parafię Najświętszej Maryi Panny Wspomożycielki Wiernych w Niemczu, w 2007 roku parafię bł. Rafała Kalinowskiego w Murowańcu, w 2008 parafię Nawrócenia św. Pawła w Solcu Kujawskim, w 2009 parafię Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Przyłękach, w 2011 roku parafię św. Jana Pawła II w Bydgoszczy-Fordonie, a w 2017 parafię św. Faustyny Kowalskiej w Bydgoszczy-Fordonie.

Biskupi[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Biskupi bydgoscy.
Krzysztof Włodarczyk – biskup diecezjalny

Biskup diecezjalny[edytuj | edytuj kod]

Biskup senior[edytuj | edytuj kod]

  • bp Jan Tyrawa – biskup diecezjalny bydgoski w latach 2004–2021, senior od 2021

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Terytorium[edytuj | edytuj kod]

Diecezja bydgoska zajmuje 5200 km² powierzchni i jest położona na terenie dwóch województw: kujawsko-pomorskiego oraz wielkopolskiego.

Instytucje[edytuj | edytuj kod]

Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej im. bł. bpa Michała Kozala
Collegium Catholicum Bydgostiense
Collegium Salesianum w Bydgoszczy

Szkoły[edytuj | edytuj kod]

Hospicja[edytuj | edytuj kod]

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Mapa diecezji[edytuj | edytuj kod]

Podział administracyjny diecezji bydgoskiej

Miasta diecezji[edytuj | edytuj kod]

Miasto Liczba ludności Liczba parafii Dekanat Województwo Powiat
Bydgoszcz Bydgoszcz 352 313 43 Bydgoszcz I, II, III, IV, V, VI kujawsko-pomorskie Bydgoszcz
Nakło nad Notecią Nakło nad Notecią 18 858 3 Nakło kujawsko-pomorskie nakielski
Złotów Złotów 18 477 3 Złotów I, II wielkopolskie złotowski
Solec Kujawski Solec Kujawski 15 627 4 Solec Kujawski kujawsko-pomorskie bydgoski
Szubin Szubin 9613 2 Szubin kujawsko-pomorskie nakielski
Sępólno Krajeńskie Sępólno Krajeńskie 9275 1 Sępólno Krajeńskie kujawsko-pomorskie sępoleński
Więcbork Więcbork 5967 1 Sępólno Krajeńskie kujawsko-pomorskie sępoleński
Wyrzysk Wyrzysk 5174 1 Wyrzysk wielkopolskie pilski
Kcynia Kcynia 4713 2 Kcynia kujawsko-pomorskie nakielski
Łabiszyn Łabiszyn 4528 2 Łabiszyn kujawsko-pomorskie żniński
Mrocza Mrocza 4385 1 Mrocza kujawsko-pomorskie nakielski
Krajenka Krajenka 3733 1 Złotów II wielkopolskie złotowski
Gołańcz Gołańcz 3360 1 Kcynia wielkopolskie wągrowiecki
Łobżenica Łobżenica 2977 1 Łobżenica wielkopolskie pilski
Kaczory Kaczory 2904 1 Wysoka wielkopolskie pilski
Wysoka Wysoka 2703 1 Wysoka wielkopolskie pilski

Dekanaty[edytuj | edytuj kod]

Poniżej lista dekanatów wraz z miejscami kultu religijnego (stan z 2008 roku plus 3 później erygowane parafie)[4]:

Dekanat Kościoły Kaplice
parafialne filialne pomocnicze rektoralne zakonne mszalne cmentarne
Białe Błota 9 – – – 1 1 2
Bydgoszcz I Północ 9 – – – – 2 –
Bydgoszcz II Śródmieście 6 – – 1 1 8 1
Bydgoszcz III Południe 7 – – – 1 2 1
Bydgoszcz IV Wyżyny 10 – – 1 2 – 1
Bydgoszcz V Fordon 8 – – – – 1 –
Bydgoszcz VI Bartodzieje 6 – – – – 1 –
Kcynia 10 5 – – 1 2 2
Łabiszyn 7 1 1 – – – 2
Łobżenica 9 3 – – 1 4 –
Mrocza 7 1 – – – 4 1
Nakło 10 2 – – 1 6 2
Osielsko 8 2 – – – 3 1
Sępólno Krajeńskie 8 5 – – 2 4 1
Szubin 7 – 2 – 1 2 1
Wyrzysk 8 – – – – 3 3
Wysoka 8 2 1 – – 5 2
Złotów I 7 9 1 – 1 3 1
Złotów II 5 6 1 – – 1 –

Główne świątynie[edytuj | edytuj kod]

Katedra[edytuj | edytuj kod]

Sanktuaria[edytuj | edytuj kod]

Bazyliki mniejsze[edytuj | edytuj kod]

Koronowane wizerunki maryjne i inne objęte kultem[edytuj | edytuj kod]

Wizerunki objęte kultem
MB Górecka w Górce Klasztornej
MB Pięknej Miłości – Madonna Bydgoska
Cudowny Krucyfiks w Kcyni
MB Szkaplerzna
MB z Schönstatt w sanktuarium Zawierzenia


Budownictwo sakralne[edytuj | edytuj kod]

Mimo że najstarsze parafie na terenie diecezji bydgoskiej erygowano już w XI-XII wieku, to 2/3 wszystkich parafii istniejących obecnie miało swój początek w XX wieku (w tym 40% w latach 1970–2000)[4]. W związku z tym w ogólnej liczbie kościołów parafialnych, duży jest udział nowoczesnych bezstylowych świątyń, które często występują w dekanatach: Bydgoszcz I, III, IV, V i VI, Osielsko, Mrocza i Nakło nad Notecią. Natomiast w dwóch dekanatach (Kcynia i Złotów II) w ogóle nie występują kościoły w stylu nowoczesnym[4]. Spora jest liczba świątyń neogotyckich (29), które stanowią przejęte po 1945 roku byłe świątynie ewangelicko-unijne, budowane podczas zaboru pruskiego dla wiernych narodowości niemieckiej. Zachowały się ponadto 24 świątynie w oryginalnych stylach historycznych – głównie barokowe (13), gotyckie (7), także klasycystyczne i renesansowe[4]. Na terenie diecezji znajduje się również 6 kościołów parafialnych ryglowych (szachulec, mur pruski) i 5 drewnianych[4].

Na terenie diecezji bydgoskiej istnieje 148 kościołów parafialnych, 36 filialnych, 6 pomocniczych i 2 rektoralne oraz 85 kaplic, w tym 12 zakonnych, 52 mszalnych (przy szpitalach, zakładach karnych itp.) i 21 cmentarnych[4].

Patronowie kościołów i kaplic diecezji bydgoskiej[edytuj | edytuj kod]

Kościoły diecezji bydgoskiej posiadają różne wezwania, związane z obrzędem konsekracji (poświęcenia). Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią wezwania hagiograficzne, następnie maryjne, chrystologiczne, trynitarne oraz anielskie[4]. Na 120 wezwań zaliczanych do grupy hagiograficznych, w 90 kościołach i 30 kaplicach najczęściej powtarzają się tytuły: św. Józefa (10 razy), św. Mikołaja (8), św. Apostołów Piotra i Pawła (6), św. Jakuba Apostoła (6), św. Andrzeja Boboli (6), św. Maksymiliana Kolbego (5), św. Stanisława Biskupa Męczennika (5), św. Katarzyny (4), św. Anny (4), św. Wawrzyńca (4), św. Małgorzaty (4). W tej grupie występują jeszcze 42 wyzwania innych świętych i błogosławionych[4].

Drugą pod względem liczebności grupą wezwań na terenie diecezji bydgoskiej są tytuły maryjne (23), które występują w 61 kościołach i kaplicach[4]. Do najczęstszych należą: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (8), Matki Bożej Królowej Polski (7), Matki Bożej Nieustającej Pomocy (6), Matki Bożej Częstochowskiej (6), Niepokalanego Poczęcia (5). Na pozostałe tytuły w tej grupie wezwań przypada łącznie 29 kościołów i kaplic[4].

Trzecią grupą pod względem liczebności stanowią wezwania chrystologiczne (17), związane osobowo lub dogmatycznie z Chrystusem. Do bardziej popularnych należą: Najświętszego Serca Pana Jezusa (4 kościoły, 9 kaplic), Krzyża Świętego (6), Chrystusa Miłosiernego (4)[4].

Wezwania trynitarne i anielskie odnoszą się do Trójcy Świętej, przymiotów boskich oraz anielskich. Do najczęstszych tego typu wezwań kościołów i kaplic w diecezji bydgoskiej należą: Miłosierdzia Bożego (6), Michała Archanioła (6), Trójcy Świętej (5), Opatrzności Bożej (3)[4].

Kapituły[edytuj | edytuj kod]

  • Kapituła katedralna św. Marcina i Mikołaja w Bydgoszczy (od 25 marca 2006)
Kolaż kościołów bydgoskich wzniesionych przed 1939 rokiem, wpisanych do rejestru zabytków, kolejność według dat budowy od 1466 do 1936 roku
Kolaż kościołów bydgoskich wzniesionych przed 1939 rokiem, wpisanych do rejestru zabytków, kolejność według dat budowy od 1466 do 1936 roku

Zakony[edytuj | edytuj kod]

Historyczne[edytuj | edytuj kod]

Kościół pofranciszkański w Łabiszynie
Biblioteka Bernardynów w Bydgoszczy – dzieło Stanisława Hozjusza z 1560 roku

Konwenty klasztorne istniejące w czasach I Rzeczypospolitej na terenie obecnej diecezji bydgoskiej (w okresie zaboru pruskiego dokonano kasaty wszystkich zakonów):

Ponadto kilkanaście miejscowości na północ od Bydgoszczy oraz w staropolskim powiecie nakielskim położonych było w obszarze jurysdykcji Opactwa Cystersów w Koronowie (1256-1819)[30]

Istniejące[edytuj | edytuj kod]

Dom Prowincjalny i Wyższe Seminarium Zgromadzenia Ducha Świętego w Bydgoszczy
Dom zakonny Misjonarzy Świętej Rodziny w Górce Klasztornej

W Bydgoszczy znajduje się siedziba polskiej prowincji Zgromadzenia Ducha Świętego. Poniżej lista domów zakonnych na terenie diecezji bydgoskiej w 2017 roku[31].

Zakony męskie:

Zakony żeńskie:

Do ok. 2005 roku w diecezji posługiwały również siostry Nazaretanki w parafii św. Jadwigi Królowej w Bydgoszczy

Patroni[edytuj | edytuj kod]

Patroni diecezji bydgoskiej
Matka Boża Pięknej Miłości
Bł. Michał Kozal, biskup i męczennik


Błogosławieni[edytuj | edytuj kod]

Męczennicy za wiarę[edytuj | edytuj kod]

Wybrane kościoły drewniane i szachulcowe w diecezji bydgoskiej:

Pielgrzymki[edytuj | edytuj kod]

Od samego początku istnienia diecezji, tj. od 2004 roku, wyrusza Diecezjalna Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę. Parafie w diecezji organizują także Pielgrzymki do Górki Klasztornej. Organizowane są także pielgrzymki autokarowe i lotnicze (np. do Ziemi Świętej czy Włoch).

Statystyki[edytuj | edytuj kod]

Według danych Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego, w 2014 na terenie diecezji znajdowało się 149 parafii (139 diecezjalnych i 10 prowadzonych przez zakony), w których służyło 294 księży. Diecezja liczyła 570 946 katolików (93% populacji). Duchowieństwo liczyło 1 biskupa, 310 księży, 99 księży zakonnych, 9 braci zakonnych, 131 sióstr zakonnych i 30 alumnów. W 2014 chrztu udzielono 5509 osobom, pierwszej komunii 5530, bierzmowania 4720, a sakramentu małżeństwa 3038 osobom. Na niedzielne msze uczęszcza 36,5% mieszkańców diecezji, a do Komunii przystępuje 16% wiernych.

W 2015 wskaźnik dominicantes wyniósł 36,8%, a communicantes 16,9%. Liczba parafii diecezjalnych wzrosła o 1 do 140. Liczba księży wzrosła do 314, natomiast liczba księży oraz braci i sióstr zakonnych nie uległa zmianie. Na jednego księdza przypada ok. 1,3 tys. wiernych, a więc więcej niż średnio w kraju (1,1 tys. katolików na jednego księdza). Liczba mieszkańców diecezji wyniosła 615 466 osób, a katolików 565 367. W 2015 chrzest przyjęło 5495 osób, bierzmowanie 4700, I komunię 5500, a małżeństwo zawarło 2870 osób[39].

W 2019 w diecezji posługiwało 316 księży[40]

Kolaż wybranych, współczesnych kościołów w Bydgoszczy, wzniesionych po 1980 roku
Kolaż wybranych, współczesnych kościołów w Bydgoszczy, wzniesionych po 1980 roku

Wyrok sądowy[edytuj | edytuj kod]

7 lutego 2020 Sąd Okręgowy w Bydgoszczy nakazał kurii bydgoskiej i wrocławskiej solidarną zapłatę 300 tys. zł odszkodowania na rzecz ministranta molestowanego w dzieciństwie przez ks. Pawła Kanię za to, że mimo wiedzy o jego skłonnościach przenosiły go między parafiami zamiast zakazać mu wykonywania obowiązków kapłańskich[41]. Cztery miesiące później Sąd Apelacyjny w Gdańsku odrzucił wniesioną w tej sprawie przez diecezję skargę kasacyjną[42] stwierdzając w uzasadnieniu, iż biskupi byli świadomi pedofilii Pawła Kani. Obok odszkodowania dla pokrzywdzonego, gdański Sąd obciążył archidiecezję i diecezję dodatkowymi kosztami zastępstwa procesowego oraz kosztami procesu[43][44].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Dekanaty i parafie. Diecezja bydgoska. [dostęp 2016-12-12]. (pol.).
  2. ↑ Konferencja Episkopatu Polski, Informator 2017, Biblos 2017, ISBN 978-83-7793-478-4.
  3. ↑ a b c d e Stefan Pastuszewski. Bydgoska diecezja. „Kalendarz Bydgoski”, 2005. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. (pol.). 
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Eugeniusz Rydz. Kształtowanie przestrzeni i krajobrazu sakralnego diecezji bydgoskiej. „PEREGRINUS CRACOVIENSIS”. zeszyt 22, s. 177–195, 2011. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego. ISSN 1425-1922. (pol.). 
  5. ↑ Krzysztof Chłapowski: Kościoły murowane i drewniane w województwie kaliskim w drugiej połowie XVI wieku, [w:] Województwo kaliskie w drugiej połowie XVI wieku. IH PAN Warszawa.
  6. ↑ Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom XI Dawne województwo bydgoskie. Zeszyt 3 Bydgoszcz i okolice. Warszawa: Polska Akademia Nauk Instytut Sztuki, 1977. (pol.).
  7. ↑ Wojciech Sławiński: Losy majątku poewangelickiego na wybranych przykładach z terenu diecezji bydgoskiej (1945–1989). Zarys zagadnienia, [w:] Studia Bydgoskie t. 4. Bydgoszcz 2010.
  8. ↑ a b Stefan Pastuszewski. Rozkwit bydgoskiego kościoła. „Kalendarz Bydgoski”, 2006. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. (pol.). 
  9. ↑ Lech Łbik: Gotycki obraz Matki Boskiej z różą z bydgoskiej fary, [w:] Kronika Bydgoska – tom specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1999.
  10. ↑ Kazimierz Śmigiel: Z dziejów obrazu i kultu Matki Pięknej Miłości w kościele kolegiackim (farnym) w Bydgoszczy, [w:] Kronika Bydgoska – tom specjalny wydany z okazji wizyty papieża Jana Pawła II w Bydgoszczy. Bydgoszcz 1999.
  11. ↑ Zygmunt Malewski: Bractwo Matki Boskiej Szkaplerznej w Bydgoszczy. [w.] Przegląd Bydgoski Rocznik 1 R.1937 z.3–4.
  12. ↑ Elżbieta Alabrudzińska: Z dziejów karmelitów bydgoskich, [w:] Kronika Bydgoska X (1986-88). Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 1990.
  13. ↑ Alojzy Szudrowicz: Cudowny krucyfiks z Kcyni i zarys dziejów jego kultu, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 5. Bydgoszcz 2000.
  14. ↑ http://www.parafia-swmarcina.szubin.info/viewpage.php?page_id=7 dostęp 2018-10-08.
  15. ↑ http://wawelno.pl/kosciol-i-parafia/ dostęp 2018-10-08.
  16. ↑ Elżbieta Alabrudzińska: Z dziejów karmelitów bydgoskich. [w:] Kronika Bydgoska X (1986-1988). Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 1990.
  17. ↑ Karmelitańskie dziedzictwo Bydgoszczy. Praca zbiorowa pod red. Ks. dr Marcina Puziaka. Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej. Bydgoszcz 2017. ISBN 978-83-944010-2-3.
  18. ↑ Jan Dubiela: Łobżenica spacer w czasie: 700 lat miasta. Gminne Centrum Kultury w Łobżenicy (2013).
  19. ↑ Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych. Praca zbiorowa pod red. Ks. Hieronima Eug. Wyczawskiego OFM. Wydawnictwo Bernardynów „Calvarianum”. Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 35–40.
  20. ↑ Franciszek Mincer: Biblioteka bernardynów bydgoskich i jej ofiarodawcy, [w:] Kronika Bydgoska XI (1989). Bydgoszcz 1991.
  21. ↑ http://www.kcyniaklasztor.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=7&Itemid=10 dostęp 2018-06-22.
  22. ↑ Ewa Raczyńska-Mąkowska: Krużganki odpustowe z Kcyni – treści ideowe i układ formalny, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 1. Bydgoszcz 1996.
  23. ↑ Bartoszyńska-Potemska Albina: Dzieje i architektura kościoła i klasztoru Klarysek w Bydgoszczy. [w.] Prace komisji sztuki t. I: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Prace Wydziału Nauk Humanistycznych. Seria D: 1965.
  24. ↑ Pawlak Marian: Kolegium Jezuickie w Bydgoszczy (1619-1780). [w.] Kronika Bydgoska XXX 2008. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2009. ISSN 0454-5451.
  25. ↑ https://plus.pomorska.pl/magazyn/a/zakony-na-palukach-mialy-wplyw-nie-tylko-na-edukacje,9872595 dostęp 2018-06-22.
  26. ↑ Monika Dąbkowska: Architektura kościoła reformatów w Łabiszynie na przestrzeni XVII i XVIII wieku, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 13. Bydgoszcz 2008.
  27. ↑ Alicja Drozd, Tamara Zajączkowska: Klasztor O.O. Reformatów w Łabiszynie. Historia i teraźniejszość, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 15. Bydgoszcz 2010.
  28. ↑ http://gorkaklasztorna.com/index.php?page=historia-sanktuarium dostęp 2018-09-06.
  29. ↑ Krzyślak B., Dawny kościół i klasztor kanoników regularnych laterańskich w Wysokiej, „Rocznik Nadnotecki”, XXII, 1991, s. 47–56.
  30. ↑ Ryszard Kozłowski. Rozwój uposażenia klasztoru cysterskiego w Byszewie (Koronowie) do końca XIV w.. „Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Prace Wydziału Nauk Humanistycznych”. Seria C Nr 12, 1972. Warszawa-Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN oddział w Poznaniu.
  31. ↑ Daniel Bernard Rudnicki: Zakony i zgromadzenia zakonne pracujące w Bydgoszczy w latach 1945–1995 cz. 1. [w.] Kalendarz Bydgoski 1996, Daniel Bernard Rudnicki. Zakony i zgromadzenia zakonne pracujące w Bydgoszczy w latach 1945–1995 cz. 2. [w.] Kalendarz Bydgoski 1997 oraz http://diecezja.bydgoszcz.pl/.
  32. ↑ http://salez.edu.pl/ dostęp22-06-2018.
  33. ↑ http://www.selzbietanki.com/index.php/o-zgromadzeniu/prowincje/torun dostęp 2018-06-22.
  34. ↑ http://katolicka.bydgoszcz.pl/news/centrum-pomocy-sw-brata-alberta-w-bydgoszczy-juz-sluzy/ dostęp 2018-06-22.
  35. ↑ Stefan Pastuszewski: Błogosławiony Stanisław karmelita z Bydgoszczy (+1420), [w:] Kronika Bydgoska XVII (1995). Bydgoszcz 1996.
  36. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Kazimierz Śmigiel. Bydgoscy świadkowie sprawiedliwości (1939–1956). „Studia Bydgoskie”. 3, 2009. Bydgoszcz: Prymasowski Instytut Kultury Chrześcijańskiej im. kard. Stefana Wyszyńskiego w Bydgoszczy. ISSN 1898-9837. (pol.). 
  37. ↑ Bolesław Paluchowski - Wielkopolscy Księża od XVIII do XX wieku [online], wtg-gniazdo.org [dostęp 2018-06-27] (pol.).
  38. ↑ a b c Władysław Dreas: Powiat bydgoski oskarża. Bydgoszcz: 1946.
  39. ↑ Jak wielu bydgoszczan chodzi do kościoła?
  40. ↑ Wszyscy księża Diecezji Bydgoskiej. Lata 90. górą
  41. ↑ Małgorzata Czajkowska: Zapadł wyrok. Kuria bydgoska i wrocławska mają zapłacić 300 tys. zł byłemu ministrantowi. wyborcza.pl, 2020-02-07. [dostęp 2021-02-09].
  42. ↑ Małgorzata Czajkowska: Sąd apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną w sprawie odszkodowania dla molestowanego ministranta. 2021-06-09. [dostęp 2021-06-12].
  43. ↑ Jacek Harłukowicz: Precedensowy wyrok: kurie zapłacą za przestępstwa księży pedofilów. Ofiara ks. Kani: czuję wielką ulgę. wroclaw.wyborcza.pl/, 2020-12-03. [dostęp 2021-08-23].
  44. ↑ Apelacja odrzucona. Dwie diecezje muszą zapłacić skrzywdzonemu przez pedofila 300 tys. zł. wiez.pl/, 2020-12-03. [dostęp 2021-08-23].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Katedra diecezji bydgoskiej w panoramie od strony Brdy. Kolejno od lewej: Dom Polski, rezydencja biskupa bydgoskiego, kościół katedralny (przed nim jaz farny), z prawej most Jana Kiepury, bulwar nad Brdą oraz Opera Nova.
Katedra diecezji bydgoskiej w panoramie od strony Brdy. Kolejno od lewej: Dom Polski, rezydencja biskupa bydgoskiego, kościół katedralny (przed nim jaz farny), z prawej most Jana Kiepury, bulwar nad Brdą oraz Opera Nova.
Dekanaty diecezji bydgoskiej

Herb biskupa diecezji bydgoskiej

Diecezje metropolii gnieźnieńskiej
Diecezje katolickie w Polsce
rzymskokatolickie
archidiecezje
diecezje
greckokatolickie
archieparchie
eparchie

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Diecezja_bydgoska&oldid=73514271”