Franciszek Gontarski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Franciszek Karol Gontarski (ur. 3 października 1879 we Włocławku[1][2][3], zm. w 1925 roku w Bydgoszczy[4][5]) – polski kamieniarz uprawiający rzemiosło artystyczne.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Rodzina i edukacja[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Karola Gontarskiego (ur. 1847) i jego żony Marianny z Marczewskich (ur. 1848). Po ojcu został właścicielem nieruchomości przy ul. Łęgskiej 46-48 we Włocławku[6]. Część domu pod adresem Łęgska 48 obecnie nie istnieje[7]. Miał braci Czesława Jakuba (ur. 1884) i Teodora Stanisława (ur. 1889, zginął w 1940 r. w podobozie KL Stutthoff w Rudawie k. Królewca[8], uznany za zmarłego w 1947[9]). Jego żoną była Jadwiga Anzelma z Rolicz-Piekarskich (1885-1935) z Warszawy, z którą miał syna Henryka Franciszka Piotra (1912-1939)[1], poległego 5 września w Sandomierzu w trakcie wojny obronnej 1939 roku[10]. Jadwiga Gonatska spoczęła na cmentarzu św. Wincentego à Paulo w bydgoskich bielawkach[11]. Franciszek Gontarski był absolwentem Szkoły Realnej we Włocławku. W latach 1905–1906 uczył się w klasie malarza Floriana Cynka w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie[3].

Fabryka Wyrobów Rzeźbiarsko-Kamieniarskich[edytuj | edytuj kod]

W 1907 roku założył pierwszą we Włocławku Fabrykę Wyrobów Rzeźbiarsko-Kamieniarskich na placu przy ulicy Warszawskiej 5, którego był właścicielem[6][12][13]. Początkowo współpracował razem z bratem, następnie prowadził zakład samodzielnie[14]. Ostatnie dzieła Franciszka Gontarskiego datuje się na ok. 1920 rok[15][16], jednak firma reklamuje się jeszcze w Przewodniku Ilustrowanym po Włocławku z 1922 roku[17].

Zakład dzielił swoją ofertę na dwa działy: przemysłowy i artystyczny. Oferta przemysłowa firmy Gontarskiego obejmowała: roboty kamieniarskie dla cmentarzy, Kościołów i innych budynków; wznoszenie kaplic-mauzoleów z białego kamienia szydłowieckiego i czerwonego wąchockiego oraz grobowców żelazo-betonowych z kamiennymi płytami oraz dekoracje architektoniczne z kamienia do dworów, schodów, balkonów, tarasów, a także mostów, parków i fontann. W ramach działu artystycznego Gontarski oferował: figury alegoryczne z białego kamienia szydłowieckiego i białego marmuru karraryjskiego; przydrożne figury świętych z kamienia janikowskiego; portrety w płaskorzeźbie z marmuru, kamienia lub brązu oraz portrety do pomników na porcelanie; rzeźby ornamentacyjne i symboliczne, symbolizujące wiarę, patriotyzm, sztukę, przemysł, oświatę, handel, rycerstwo i wojskowość itd.[18]

Dzieła[edytuj | edytuj kod]

Dzieła Franciszka Gontarskiego
Mauzoleum rodziny Pląskowskich w Lipnie
Grób Grzegorza Wiencka w Wieńcu
Figura Chrystusa przy Kościele ewangelicko-augsburskim we Włocławku
Most nad Zgłowiączką we Włocławku, na zdjęciu widoczna jedna z kamiennych tablic dłuta Fr. Gontarskiego

W 1910 roku wykonał płaskorzeźbę króla Kazimierza Wielkiego w Kościele św. Urszuli w Kowalu, w mieście urodzenia władcy z okazji 600. rocznicy jego narodzin. Sam też dokonał jego uroczystego odsłonięcia w dniu 30 kwietnia. Relief wykonano z piaskowca janikowskiego. Postać króla wzorowano na portrecie autorstwa Jana Matejki. Popiersie zachowało się do dnia dzisiejszego, wraz z dwoma otaczającym je tablicami wmurowane jest w północną ścianę prezbiterium Kościoła. Nie ma w nim już oryginalnego berła wykonanego przez Gontarskiego, które uległo uszkodzeniu między 1910 a 1915 rokiem, gdy relief usunięto z rozkazu rosyjskich cenzorów. Obecne ufundował ówczesny proboszcz parafii ks. Stanisław Anzorge w 1960 roku, z okazji 650. rocznicy urodzin króla. Na przestrzeni lat popiersie poddawane było różnym zabiegom konserwacyjnym, takim jak malowanie, które niszczyły jego oryginalną warstwę. W 2008 r. konserwator Danuta Jaskulak z Poznania na zlecenia Urzędu Miasta w Kowalu usunęła kilka warstw farby i przywróciła dziełu pierwotny wygląd[18][19].

W 1918 roku wykonał pomnik upamiętniający powstańców styczniowych poległych w bitwie pod Ignacewem, uroczyście odsłonięty 8 maja. Monument został zniszczony przez wojska hitlerowskie w czasie II wojny światowej. Starania o odbudowę pomnika były możliwe dopiero po odwilży październikowej. Odsłonięcie odbudowanego w dawnym kształcie pomnika miało miejsce 22 lipca 1957 roku[20]. W 1911 wzniósł figurę Najświętszej Maryi Panny w Lubominie, ufundowaną przez Karola Potrzebowskiego[21].

Gontarski jest autorem dwóch kamiennych tablic z herbami Włocławka i Kujaw, zawieszonych po obu stronach mostu nad Zgłowiączką odbudowanego w latach 1915–1916[22].

Wykonany przez niego w 1908 roku pomnik Chrystusa Króla początkowo stał przed frontem ewangelickiego Domu Miłosierdzia przy ul. Słowackiego 4a, następnie został przeniesiony przed wejście do Kościoła ewangelicko-augsburskiego we Włocławku. W 2010 roku figura została poddana renowacji i konserwacji[23][24]. W 1911 roku zbudował figurę Matki Boskiej pod Włocławkiem[15]. W 1915 roku zlecono mu wykonanie fundamentów ogrodzenia cmentarza wojennego przy ul. Wienieckiej we Włocławku, jednak budowa ta nie doszła do skutku[25].

Groby wykonane przez jego firmę można odnaleźć m.in. na cmentarzach w Brześciu Kujawskim, Kruszynie, Nieszawie i Wieńcu[15]. W Poniatowie wykonał grób Teofila Mieczkowskiego, dziedzica wsi Chromakowo z 1908 roku[26], zaś w Lipnie mauzoleum rodziny Pląskowskich z 1912 roku[27].

Grobowce na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku[edytuj | edytuj kod]
Grobowce we Włocławku wykonane przez Fr. Gontarskiego
Grób Izabeli Zbiegniewskiej
Tarcza z Orłem Białym, jeden z detali grobu I. Zbiegniewskiej
Sygnatura Fr. Gontarskiego na grobowcu I. Zbiegniewskiej
Grób rodziny Kott
Grób rodziny Bojańczyków
Grób rodziny Kaszubskich, tu przed renowacją w 2016 roku
Grób rodziny Woysław
Grób rodziny Gontarskich
Herb Belina, detal z grobu Bronisława Węsierskiego
Modernistyczny grób Bogdana Kowalewskiego
Figura Maryi przy kwaterze sióstr zakonnych

Firma Gontarskiego wykonała oryginalne, kamienne grobowce dla wielu zasłużonych obywateli pochowanych na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku. Większość z nich stanowią dziś obiekty zabytkowe i uchodzą za jedne z najpiękniejszy dzieł sztuki sepulkralnej we Włocławku. Przy głównej alei cmentarza są to m.in. groby rodzin: Bojańczyków, Kott, Kaszubskich, Popławskich (1915-22), Zienkiewiczów i Junczysów oraz Izabeli Zbiegniewskiej (1915), Wandy Busse (ok. 1920), rotmistrza Bronisława Beliny-Węsierskiego i jeden grób bez inskrypcji z 1900 roku, a także pomnik na kwaterze sióstr zakonnych. W sektorze ewangelickim cmentarza znajdują się tumby E.P. ze Stockelów i J. Rossnagela oraz mauzoleum sukcesorów Zenke (1918). W pozostałych alejach cmentarza są to groby rodzin Gontarskich (ok. 1914), Findeisen (ok. 1920), Bulińskich, Włoczewskich, Woysław[28], tumby Białeckiego, ks. Lorentowicza Bogdana Kowalewskiego i rodziny Kowalewskich oraz grób Tadeusza Krauze. Grobowce Franciszka Gontarskiego wykonane są w różnych stylach artystycznych, takich jak neoklasycyzm, secesja i modernizm[16][18].

Ostatnie lata[edytuj | edytuj kod]

W 1922 roku mieszkał już przy ulicy Piotra Skargi 6 w Bydgoszczy. W tym czasie trudnił się jako nauczyciel i rzeźbiarz – wyrobnik nagrobków[29][30]. Po raz ostatni wymienia go Księga Adresowa Miasta Bydgoszczy z 1925 roku. Księga Adresowa z roku 1926 wymienia jego żonę Jadwigę już jako wdowę[4][5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Księga Ludności Stałej miasta Włocławek, tom 3, numery domów 83-125, 1910. Polskie Towarzystwo Genealogiczne, 1910. s. 83–84. [dostęp 2019-08-29]. (ros.).
  2. ↑ Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Włocławek Sygn. 148. genealogiawarchiwach.pl, 1879. s. 198. [dostęp 2020-04-20]. (ros.).
  3. ↑ a b Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. T. 2. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1969. [dostęp 2020-09-01].
  4. ↑ a b Adresy Miasta Bydgoszczy na rok 1925. Bydgoszcz: 1925, s. 85. [dostęp 2020-09-01].
  5. ↑ a b Adresy Miasta Bydgoszczy na rok 1926. Bydgoszcz: 1926, s. 94. [dostęp 2020-09-01].
  6. ↑ a b Roman Ściślak. Wykaz ulic i domów m. Włocławka. „Kujawianin: kalendarz na rok 1917”. R. 3, s. 94, 108, 1917. Włocławek: Wydawnictwo „Bracia Piotrowscy”. [dostęp 2020-02-17]. 
  7. ↑ 48 Łęgska. [w:] Google Street View [on-line]. Mapy Google, wrzesień 2017. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  8. ↑ Mariochom: Plik „Włocławek-grave of Gontarski family.jpg”. Wikimedia Commons, 2017-07-02. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  9. ↑ Akta w sprawie o uznanie za zmarłego dot. Teodor Gontarski, imię ojca: Karol, ur. 03-01-1889 r.. Inwentarz Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  10. ↑ Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką 1939-1945. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2020-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)]. (pol.).
  11. ↑ Nekrolog. „Dziennik Bydgoski”. nr 65, s. 12, 1935-03-19. Bydgoszcz. [dostęp 2020-09-01]. 
  12. ↑ Andrzej Winiarski: Włocławek na starej fotografii. Włocławek: Oficyna Wydawnicza „LARS-ANTYKI”, 2008, s. 165. ISBN 978-83-920391-2-9.
  13. ↑ Tomasz Dziki: Przemysł włocławski w latach 1870–1918: gospodarcze i społeczne aspekty industrializacji. Włocławek: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2004, s. 116. ISBN 978-83-7322-932-7. [dostęp 2020-09-01].
  14. ↑ W pracy pt. Świadectwa przeszłości Nieszawy: rzeźby, pomniki, nagrobki, tablice pojawia się informacja, jakoby braci Gontarscy mieli prowadzić warsztat od 1894 roku. Wydaje się to mało prawdopodobne, gdyż Franciszek Gontarski dopiero w 1905 roku zakończył edukację. W 1894 roku miał dopiero 15 lat, a jego bracia byli jeszcze młodsi.
  15. ↑ a b c Andrzej Mietz, Jan Pakulski: Świadectwa przeszłości Nieszawy: rzeźby, pomniki, nagrobki, tablice. Włocławek: Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku, 1989, s. 52, 92–93.
  16. ↑ a b Uchwała nr XXV/186/2012 Rady Miasta Włocławek z dnia 25 września 2012 r. w sprawie przyjęcia „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Włocławek na lata 2012–2015”.. „Dziennik urzędowy Województwa Kujawsko-Pomorskiego”. Poz. 2166, 2012-10-12. [dostęp 2020-09-01]. 
  17. ↑ Przewodnik Ilustrowany po Włocławku. Włocławek: Księgarnia Powszechna i Drukarnia Diecezjalna we Włocławku, 1922, s. 11. [dostęp 2020-09-01].
  18. ↑ a b c Dariusz Koziński: Architektura cmentarna i sztuka sepulkralna. Koło Naukowe Historyków im. hm. Józefa Kozińskiego kpt. 14 P.P. przy Zespole Szkół Samochodowych we Włocławku, 2017-05-27. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  19. ↑ Arkadiusz Ciechalski. Popiersie Króla Kazimierza III Wielkiego w Kościele Parafialnym pw. św. Urszuli w Kowalu. „Zapiski Kazimierzowskie”. nr 3/2009, s. 21–26, grudzień 2009. Kowal: Stowarzyszenie Miast Króla Kazimierza Wielkiego w Kowalu. ISSN 2080-0312. [dostęp 2020-09-01]. 
  20. ↑ Paweł Anders: Pamięć o powstaniu styczniowym w Wielkopolsce. W: Śladami powstania styczniowego: Aspekty historyczne i krajoznawcze. Warszawa: Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, 2014, s. 60–68. ISBN 978-83-936468-0-7. [dostęp 2020-09-01].
  21. ↑ „Biesiada Literacka”. nr 29/1911, 1911-07-21. Władysław Maleszewski. [dostęp 2020-09-01]. 
  22. ↑ Grażyna Sobczak: Dziś trudno uwierzyć, że kiedyś tyle się działo na Zgłowiączce we Włocławku. DDWloclawek.pl, 2020-08-29. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  23. ↑ Zarządzenie nr 104/2019 Prezydenta Miasta Włocławek z dnia 8 marca 2019 roku w sprawie Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Włocławek. Urząd Miasta Włocławek, 2019-03-08. [dostęp 2020-09-02]. (pol.).
  24. ↑ Historia Parafii Ewangelickiej we Włocławku. Strona parafii ewangelicko-augsburskiej we Włocławku, Lipnie i Rypinie. [dostęp 2020-09-02]. (pol.).
  25. ↑ Mariusz K. Matczak: Cmentarz przy ulicy Wienieckiej – jak wyglądał i co po nim zostało. Nasz Piękny Włocławek, 2020-01-17. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  26. ↑ Powiat. Cmentarz tajemnic. Kurier Żuromiński, 2013-12-10. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  27. ↑ Maria Oblas: Historia lipnowskiego cmentarza [zdjęcia]. Nasze Miasto, 2015-11-01. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  28. ↑ Mariochom: Plik „Włocławek-grave of Woysław family.jpg”. Wikimedia Commons, 2019-08-02. [dostęp 2020-09-01]. (pol.).
  29. ↑ Adresy Miasta Bydgoszczy na rok 1922. Bydgoszcz: 1923, s. 262. [dostęp 2020-09-01].
  30. ↑ Adresy Miasta Bydgoszczy na rok 1923. Bydgoszcz: 1923, s. 77. [dostęp 2020-09-01].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Franciszek_Gontarski&oldid=70675369”