Dzisna (miasto) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Dzisna
Дзісна
Herb	Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	witebski
Wysokość	112 m n.p.m.
Populacja (2010); • liczba ludności	; 2000
Nr kierunkowy	2152
Kod pocztowy	211950
	Położenie na mapie obwodu witebskiego Dzisna
	Położenie na mapie Białorusi Dzisna
	55°33′46″N 28°13′33″E/55,562778 28,225833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzisna^[2]^[3] (biał. Дзісна́, ros. Дисна́, lit. Dysna) – miasto na Białorusi, w obwodzie witebskim, w rejonie miorskim; do 1945^[4] w Polsce, w województwie wileńskim, w powiecie dziśnieńskim.

Dzisna położona jest na lewym brzegu Dźwiny, u ujścia Dzisny.

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w województwie połockim^[5].

Liczba mieszkańców wynosi 2,0 tys. (2010)^{[potrzebny przypis]}.

Historia[edytuj | edytuj kod]

W I Rzeczypospolitej[edytuj | edytuj kod]

Dzisna posiada prawa miejskie od 1563 roku. Pod zaborami oraz w II Rzeczypospolitej istniał powiat dziśnieński w woj. wileńskim. Siedzibą powiatu było Głębokie.

W Dziśnie w centrum miejscowości na Dźwinie znajduje się duża wyspa nazywana „Wyspą Batorego”, gdzie stał zamek, z którego pozostał widoczny zarys wału. Zamek wzniesiony w 1563 przy przeprawie przez rzekę na rozkaz króla Zygmunta Augusta po zajęciu przez Rosjan 12 lutego Połocka w czasie wojny litewsko-rosyjskiej. W 1569 Dzisna otrzymała od Zygmunta Augusta prawa miejskie magdeburskie i herb. Ranga warowni wzrosła w czasie wojny polsko-rosyjskiej Stefana Batorego z Iwanem Groźnym, gdy odbyła się tu koncentracja armii Rzeczypospolitej.

4 sierpnia 1579 w Dziśnie hołd lenny Batoremu złożył książę Kurlandii Gotthard Kettler, po czym po przeglądzie wojska (popisie)^[6] dokonanego następnego dnia, ruszyli na Połock. W 1583 stanął tu kościół parafialny z fundacji króla Batorego, który powierzył nad nim opiekę jezuitom z Połocka. W 1630 roku ziemianin z Połocczyzny, Krzysztof Malchiwicz-Chełchowski ufundował tu klasztor franciszkanów, którzy zastąpili jezuitów sprowadzonych przez Batorego. Podczas okupacji moskiewskiej, w marcu 1661 roku ludność miasta obezwładniła moskiewską załogę, powiesiła na bramie zdrajcę burmistrza, który wcześniej poddał Rosjanom miasto i otworzyła bramy żołnierzom regimentarza litewskiego Mikołaja Judyckiego. Miasto spłonęło podczas wojny północnej w 1700 roku.

Pod zaborami[edytuj | edytuj kod]

Po II rozbiorze Polski miasto znalazło się na terytorium Rosji. Do 1809 w miejscowości funkcjonował męski klasztor prawosławny, zamknięty decyzją cara Aleksandra I^[7]. W dniu 13 kwietnia 1831 w mieście Łużki w powiecie dziśnienskim ogłoszono akt przystąpienia powiatu do powstania listopadowego i powołano komitet powstańczy z Romualdem Podbipiętą z Plisy na czele. Wojskiem dowodził płk Walenty Brochocki z Głębokiego, który wraz z 3 tys. ochotników wyzwolił Dzisnę.

W II Rzeczypospolitej[edytuj | edytuj kod]

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 4413 osób, 879 było wyznania rzymskokatolickiego, 780 prawosławnego, 2 ewangelickiego, 2.742 mojżeszowego a 10 staroobrzędowego. Jednocześnie 2180 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 515 białoruską, 1 niemiecką, 1.645 żydowską, 65 rosyjską, 5 małoruską a 2 litewską. Było tu 844 budynków mieszkalnych^[8]. Miejscowość należała do miejscowej parafii rzymskokatolickiej i prawosławnej. Podlegała pod Sąd Grodzki w Dziśnie i Okręgowy w Wilnie; mieścił się tu właściwy urząd pocztowy^[9].

W okresie międzywojennym w Dziśnie funkcjonowało m.in. Gimnazjum im. Ks. Grzegorza Piramowicza. Miasto przynależało administracyjnie do powiatu dzisnieńskiego województwa wileńskiego.

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

17 września 1939 roku grupka żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza oraz polskich uczniów miejscowego gimnazjum pod dowództwem nauczyciela geografii por. rez. mgr Zygmunta Giergowicza (później zamordowany w Katyniu) podjęła się obrony miasta. Walki rozpoczęły się około 3 w nocy i trwały do około 7 rano. Po wkroczeniu NKWD miejscowi komuniści wskazywali zasłużonych Polaków do aresztowań. Wieczorem rozbito popiersie Józefa Piłsudskiego^[10].

Od 5 lipca 1941 do 4 lipca 1944 miasto było pod okupacją niemiecką; hitlerowcy założyli tu obóz zagłady. W czerwcu 1942 r. w mieście zginęło 2181 osób.

Stare fotografie:
Dzisna u schyłku XIX w.
Monaster w Dziśnie u schyłku XIX w.
Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP na pocz. XX w.
Most na Dzisieńce na pocz. XX w.
Strażnica KOP (tzw. Biały Dom) w czasach II RP
Gimnazjum w Dziśnie w czasach II RP
Szpital powiatowy i pomnik Józefa Piłsudskiego w czasach II RP

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Wybrane zabytki:

Kościół katolicki pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP z 1773 roku w stylu barokowym. Franciszkanie początkowo rezydowali w zabudowaniach drewnianych, lecz w 1773 roku wznieśli nowe, murowane budynki klasztorne i kościół. Kościół wysadzono w powietrze w 1956 roku. Nabożeństwa odprawia się w niewielkiej kaplicy dobudowanej do prezbiterium świątyni. Od 2007 roku trwa odbudowa kościoła.
Pozostałości wałów zamku króla Stefana Batorego na rzecznej wyspie.
Strażnica KOP („Biały Dom”)
Cerkiew prawosławna pw. Zmartwychwstania Pańskiego z 1870, parafialna
Cmentarz katolicki
Cmentarz żydowski
Stary szpital z XIX wieku (w ruinie)

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Urodzeni w Dziśnie[edytuj | edytuj kod]

Wiaczesław Bohdanowicz – białoruski teolog prawosławny i działacz społeczny, senator I i II kadencji w II RP (1922–1930)

Z okolic Dzisny pochodzili przodkowie premiera Polski Mateusza Morawieckiego^[11]^[12].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).
↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
↑ Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Maciej Zych (red.). Warszawa: Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, 2013, s. 32. ISBN 978-83-254-1988-2.
↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 76.
↑ W Dziśnie pokazał (hetman) Mielecki królowi całe niemal zebrane wojsko polskie, jazdę i piechotę, w pięknym szyku bojowym, podzielone na chorągiew i roty i defilujące z rozwiniętymi proporcami. Jeźdźcy mieli na sobie pancerz i hełm żelazny, a byli uzbrojeni oprócz kopii w szablę, koncerz i parę pistoletów przy siodle w olstrach; defilując sprawiali przeto taki sam huk jak piechota, której właściwą broń stanowi rusznica. Przybyła też równocześnie pod dowództwem Krzysztofa Rozdrażewskiego i Ernesta Weihera niemiecka piechota; a choć nie uzyskali pozwolenia na jawne zaciągi, wskutek czego tylko pewną ilość dorywczo zwerbowanych ochotników, był to jednak żołnierz w odwadze każdemu innemu równy, w uzbrojeniu zaś i bitności nie wiele ustępujący. Tam też nadciągnęły niektóre poczty litewskie, które się opóźniły: mianowicie 900 wyborowej jazdy Jana Chodkiewicza, kasztelana wileńskiego, ciężko podówczas złożonego chorobą, na którą też w kilka dni potem umarł, dalej poczty Jana Chlebowicza, kasztelana mińskiego i innych panów.
↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 29. ISBN 978-83-7431-127-4.
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 39 .
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 394 .
↑ Małego wzrostu, w szmacianych butach..., Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nr 218 (8424) z 17 września 2009 roku, ISSN 0208-9130, s. 9.
↑ Прэм’ер-міністр Польшчы паведаміў, што ягоныя продкі паходзяць з-пад Дзісны (ВІДЭА), „Весткі.info” [dostęp 2018-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15] (ros.).
↑ Kresowe korzenie polskiego premiera, „Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna” [dostęp 2018-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15] (pol.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Dzisna (miasto), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 296 .
Dzisna. kresy.cp6.win.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-23)]. w Rzeczpospolita wirtualna, [dostęp 3008-03-12]
Dzisna. pawet.narod.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-29)]. w Przewodnik po Litwie i Białejrusi
Historia Żydów w Dziśnie na portalu Wirtualny Sztetl

[1] Численность населения по Республике Беларусь, областям и г. Минску (тысяч человек) на 1 января 2010 года. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)]. (ros.).

[2] Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).

[3] Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Maciej Zych (red.). Warszawa: Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, 2013, s. 32. ISBN 978-83-254-1988-2.

[4] Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).

[5] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 76.

[6] W Dziśnie pokazał (hetman) Mielecki królowi całe niemal zebrane wojsko polskie, jazdę i piechotę, w pięknym szyku bojowym, podzielone na chorągiew i roty i defilujące z rozwiniętymi proporcami. Jeźdźcy mieli na sobie pancerz i hełm żelazny, a byli uzbrojeni oprócz kopii w szablę, koncerz i parę pistoletów przy siodle w olstrach; defilując sprawiali przeto taki sam huk jak piechota, której właściwą broń stanowi rusznica. Przybyła też równocześnie pod dowództwem Krzysztofa Rozdrażewskiego i Ernesta Weihera niemiecka piechota; a choć nie uzyskali pozwolenia na jawne zaciągi, wskutek czego tylko pewną ilość dorywczo zwerbowanych ochotników, był to jednak żołnierz w odwadze każdemu innemu równy, w uzbrojeniu zaś i bitności nie wiele ustępujący. Tam też nadciągnęły niektóre poczty litewskie, które się opóźniły: mianowicie 900 wyborowej jazdy Jana Chodkiewicza, kasztelana wileńskiego, ciężko podówczas złożonego chorobą, na którą też w kilka dni potem umarł, dalej poczty Jana Chlebowicza, kasztelana mińskiego i innych panów.

[7] Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 29. ISBN 978-83-7431-127-4.

[:0222222-8] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 39 .

[9] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 394 .

[10] Małego wzrostu, w szmacianych butach..., Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nr 218 (8424) z 17 września 2009 roku, ISSN 0208-9130, s. 9.

[11] Прэм’ер-міністр Польшчы паведаміў, што ягоныя продкі паходзяць з-пад Дзісны (ВІДЭА), „Весткі.info” [dostęp 2018-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15] (ros.).

[12] Kresowe korzenie polskiego premiera, „Kresy24.pl – Wschodnia Gazeta Codzienna” [dostęp 2018-06-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-15] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]