Województwo wileńskie (II Rzeczpospolita) – Wikipedia, wolna encyklopedia

województwo wileńskie
województwo
1926–1939
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Data powstania

20 stycznia 1926

Siedziba wojewody i sejmiku

Wilno

Wojewoda

Artur Maruszewski

Powierzchnia

29 011[1] km²

Populacja (1931[2])
• liczba ludności


1 275 939

• gęstość

44 os./km²

Tablice rejestracyjne

WN

Adres Urzędu Wojewódzkiego:
ul. Marji Magdaleny 2
Wilno
Podział administracyjny
Plan województwa wileńskiego
Liczba powiatów miejskich

1

Liczba powiatów ziemskich

8

Liczba gmin miejskich

15

Liczba gmin wiejskich

96

Położenie na mapie II Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski
Województwo wileńskie w szczegółowych danych statystycznych spisu powszechnego z 30.09.1921 i spisu powszechnego z 9.12.1931 r.
Okręg administracyjny wileński – część Ziemi Wileńskiej (powiaty Brasław, Duniłowicze, Dzisna i Wilejka) objęta spisem 1921 – oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1921
Skorowidz miejscowości 1921 – szczegółowe dane GUS spisu powszechnego 1921 – część Ziemi Wileńskiej (powiaty Brasław, Duniłowicze, Dzisna i Wilejka) objęta spisem 1921
Województwo wileńskie – oficjalne dane GUS spisu powszechnego 1931
Urząd Wojewódzki Wileński w Wilnie – widok współczesny
Polska, gęstość zaludnienia, 1931

Województwo wileńskiewojewództwo II Rzeczypospolitej istniejące w latach 19261939 ze stolicą w Wilnie.

Główne miasta (liczba ludności z 1931 roku): Wilno (195 071), Nowa Wilejka (8680), Głębokie (7407), Oszmiana (7340), Mołodeczno (5965), Święciany (5906), Wilejka (5720) i Dzisna (4808).

Większość terytorium przyłączona została do Polski jako tzw. Litwa Środkowa, decyzją tamtejszego sejmu, wbrew woli marszałka Piłsudskiego, który chciał zachować pozory federacji. Formalnie powołane do życia dopiero w 1926 jako ostatnie województwo II RP (od 13 kwietnia 1922 do 20 stycznia 1926 terytorium to było znane jako Ziemia Wileńska).

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Zamieszkane było w większości przez Polaków (59,7%) i Białorusinów (22,7%) z niewielką domieszką Żydów, Litwinów, Rosjan i Karaimów[3]. Co do stosunków wyznaniowych 62,5% było wyznania rzymskokatolickiego, 25,4% prawosławnego, 8,7% mojżeszowego, 3,4% przypada na inne wyznania[4].

Wilno było piątym co do wielkości miastem w Polsce (w 1939 liczyło 195 tys. mieszkańców). Województwo wileńskie miało 14 miast, 103 gminy wiejskie i dzieliło się na 8 powiatów: brasławski (4218 km²), dziśnieński (3908 km²), mołodeczański (1876 km²), oszmiański (2352 km²), postawski (3114 km²), święciański (4037 km²), wilejski (3421 km²), wileńsko-trocki (6183 km²). Miasta powiatowe: Wilno (190 172 mieszk.), Brasław (1587 mieszk.), Dzisna (4413 mieszk.), Mołodeczno (1997 mieszk.), Oszmiana (6000 mieszk.), Postawy (974 mieszk.), Święciany (6000 mieszk.), Wilejka (3417 mieszk.).

W 1939 r. województwo podzielono między ZSRR a Republikę Litewską, a polskie władze działały w podziemiu[5]. Delegatem był od marca 1942 dr Zygmunt Fedorowicz Albin.

Ludność województwa wileńskiego w 1931 r. w powiatach według deklarowanego języka ojczystego[6][edytuj | edytuj kod]

Województwo wileńskie
Powiat Łącznie Polacy[7] Białorusini[8] Litwini[9] Żydzi[10] inni
brasławski 143 161 93 958 (65,63%) 23 138 (16,16%) 3 490 (2,44%) 7 181 (5,02%) 15 394 (10,75%)
dziśnieński 159 886 62 282 (38,95%) 79 984 (50,03%) 161 (0,10%) 11 762 (7,36%) 5 697 (3,56%)
mołodeczański 91 285 35 523 (38,91%) 49 012 (53,69%) 5 (0%) 5 789 (6,34%) 956 (1,05%)
oszmiański 104 612 84 951 (81,21%) 10 149 (9,70%) 1 562 (1,49%) 6 721 (6,42%) 1 229 (1,17%)
postawski 99 907 47 917 (47,96%) 47 707 (47,75%) 84 (0%) 2 683 (2,69%) 1 516 (1,52%)
święciański 136 475 68 441 (50,15%) 8 062 (5,91%) 42 993 (31,50%) 7 654 (5,61%) 9 325 (6,83%)
wilejski 131 070 59 477 (45,38%) 64 337 (49,09%) 30 (0%) 5 934 (4,53%) 1 292 (0,99%)
wileńsko-trocki 214 472 180 546 (84,18%) 5 549 (2,59%) 16 934 (7,90%) 6 508 (3,03%) 4 935 (2,30%)
Wilno (miasto) 195 071 128 628 (65,94%) 1 737 (0,89%) 1 579 (0.81%) 54 596 (27,99%) 8 531(4,37%)
Ogółem: 1 275 939 761 723 (59,70%) 289 675 (22,70%) 66 838 (5,24%) 108 828 (8,53%) 48 875 (3,83%)

Struktura demograficzna (1931)[2][edytuj | edytuj kod]

Liczba ludności (dane z 9 grudnia 1931):

  Ogółem Kobiety Mężczyźni
  osób % osób % osób %
Ogółem 1 275 939 100 661 773 51,87 614 166 48,13
Miasto 261 272 20,48 141 712 11,11 119 560 9,37
Wieś 1 014 667 79,52 520 061 40,76 494 606 38,76

Wojewodowie wileńscy w II Rzeczypospolitej[edytuj | edytuj kod]

13 kwietnia 1922 – 19 stycznia 1926 – jako Ziemia Wileńska – od 20 stycznia 1926 – województwo wileńskie

Delegaci Rządu

Wojewodowie

Delegat rządu na okręg wileński

Miasta i miasteczka[edytuj | edytuj kod]

Określenie miasto miało w latach międzywojennych trojakie znaczenie. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie że „miasto administracyjne” faktycznie posiadało prawa miejskie. Podstawą zaliczenia danej miejscowości do grupy miast było tzw. kryterium administracyjne, jako najbardziej odpowiadające rozwojowi stosunków i życia. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka a niektóre miasta (Nisko, Borysław, Tustanowice) były wręcz wsiami[11].

Odwrotnie wiele miasteczek, a nawet miast – a więc faktycznie posiadających prawa miasteczka bądź prawa miejskie – było wsiami w gminach wiejskich[11]. Jednostki te w ogólnych publikacjach nie są zaliczane do miast (a więc nie wpływają na liczbę miast województwa), co jednak lekceważy fakt posiadania praw miasteczka/praw miejskich (poniższa tabela je uwzględnia z zachowaną dystynkcją).

Wreszcie, niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. Pruchnik Miasto, Waręż Miasto, Tartaków Miasto). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego) aby odróżnić ją od innej (topograficznie wiejskiej) miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Pruchnik-Wieś, Waręż-Wieś, Tartaków-Wieś)[11].

Za II Rzeczypospolitej do pocztu miast (gmin miejskich) zaliczano różne grupy miejscowości zależnie od obszaru dawnego zaboru, w których się znajdowały. W województwach wschodnich byłego zaboru rosyjskiego (m.in. na Wileńszczyźnie) po odzyskaniu niepodległości panowało zamieszanie co do charakteru prawnego miejscowości posiadających prawa miejskie/miasteczka. Sprawa ta została częściowo uregulowana różnymi rozporządzeniami[12][13][14][15], lecz przepisy były tylko częściowo wykonywane[a]. Ostatecznie na omawianym obszarze:

  • Za miasta (prawne) uznano wszelkie miejscowości, które za czasów rosyjskich posiadały ustrój miejski, o ile liczą więcej niż 4 000 mieszkańców
  • Za miasteczka (prawne) uznano wszelkie miejscowości o charakterze miasteczkowym z liczbą mieszkańców od 2 000 do 4 000 mieszkańców
  • Za miasta/miasteczka (prawne) uznano także wszelkie inne miejscowości, na które ustawa miejska (względnie tymczasowa ustawa miejska) została rozciągnięta indywidualnymi rozporządzeniami Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich[16]

Jednakże, przepisy te były tylko częściowo wykonywane. Stan faktyczny nie zgadzał się często ze stanem prawnym, co spotykało się ze znacznymi rozbieżnościami między realiami a oficjalnymi statystykami miast[17].

Terytorium o nazwie Ziemia Wileńska (obszar dotychczasowej Litwy Środkowej oraz części byłego polsko-litewskiego pasa neutralnego[18]) składające się z miasta Wilna oraz powiatów wileńskiego, oszmiańskiego, święciańskiego, trockiego i brasławskiego[19] zostało wcielone do Polski 13 kwietnia 1922 roku na mocy ustawy z 6 kwietnia 1922 roku. Równocześnie do Ziemi Wileńskiej przyłączono powiaty dziśnieński, duniłowiczowski i wilejski z sąsiedniego województwa nowogródzkiego[20]. Z powodu specyfiki polityczno-terytorialnej Ziemi Wileńskiej dla obszaru tego – w przeciwieństwie do pozostałych województw Polski – nie wydano w latach 20. pełnego skorowidzu opartego na spisie ludności z 1921 roku, jedynie dla powiatów brasławskiego[19], duniłowickiego, dziśnieńskiego i wilejskigo, które w latach 1921-22 wchodziły w skład województwa nowogródzkiego, po czym na mocy ustawy z 6 kwietnia 1922[21] zostały 13 kwietnia 1922 włączone do Ziemi Wileńskiej (przekształconej 20 stycznia 1926 w województwo wileńskie[22]). Dlatego też poniższy spis oparty jest na późniejszym, unormowanym już stanie z 1938 roku, a dane ludnościowe pochodzą ze spisu z 9 grudnia 1931 roku. Należy pamiętać, że podział administracyjny, zarówno na szczeblu gminnym jak i powiatowym znacznie się różnił od stanu z początku lat 20. Ponadto, nastały pewne, choć niewielkie, rozbieżności co do liczby miasteczek. Przypadki zaliczenia pewnych miejscowości do grona miasteczek jako takie w skorowidzu z 1923 (a także w pracy naukowej Wandy Rewieńskiej) ale już nie w wykazie z 1938, zostały jednak uwzględnione.

W poniższej sortowalnej tabeli umieszczono wszystkie miasta i miasteczka (stan na 1938 rok) z podziałem na charakter prawny (rodzaj jednostki administracyjnej) i przywileje (prawa miejskie/miasteczka).

Wykaz[edytuj | edytuj kod]

Stan ludności: na 9 grudnia 1931 roku (niezależnie od statusu jednostki w 1938 roku)
Główne źródło: Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom I - Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, 1 maja 1938
Źródło uzupełniające: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VII - Ziemia Wileńska, Część II (Powiaty: Brasław, Duniłowicze, Dzisna i Wilejka, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
Rewieńska, Wanda (1938). Miasta i miasteczka w północno-wschodniej Polsce. Położenie topograficzne, rozplanowanie, fizjognomia. Wilno
ʘ = występuje jako miasteczko tylko w Skorowidzu GUS z 1923 roku
® = występuje jako miasteczko tylko u Wandy Rewieńskiej (1938)
► = status miejski utracony przed 1937 rokiem

Herb Miejscowość Charakter prawny Przywileje Powiat Gmina Liczba mieszk.
Balingródek Wieś Miasteczko święciański Kiemieliszki 33
Bezdany Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Niemenczyn 308
Bienica Wieś Miasteczko mołodecki Bienica 252
Bobrowszczyzna (Bobrujszczyzna) Wieś Miasteczko dziśnieński Plisa 63
Boruny Wieś Miasteczko oszmiański Kucewicze 366
Brasław Wieś Miasteczko brasławski Brasław 3099
Budsław Wieś Miasteczko wilejski Budsław 1320
Bujwidze Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Mickuny 109
Bystrzyca Nadwilejska[b] Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Worniany 461
Cejkinie[c] Wieś Miasteczko święciański Mielegiany 152
Daniuszewo (®) Wieś Miasteczko[23] wilejski Żodziszki 264
Dokszyce Miasto Miasto dziśnieński 3269
Dołhinów Wieś Miasteczko wilejski Dołhinów 3181
Druja Wieś Miasteczko brasławski Druja 3375
Dryhuczki Wieś Miasteczko dziśnieński Mikołajów 23
Dryświaty Wieś Miasteczko brasławski Dryświaty 375
Dukszty Wieś Miasteczko święciański Dukszty 1689
Duniłowicze Wieś Miasteczko postawski Duniłowicze 1772
Dziewieniszki[d] Wieś Miasteczko oszmiański Dziewieniszki 1333
Dzisna Miasto Miasto dziśnieński 4808
Gierwiaty Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Gierwiaty 373
Głębokie Miasto Miasto dziśnieński 7407
Gródek Mołodecki Wieś Miasteczko mołodecki Gródek 1690
Graużyszki Wieś Miasteczko oszmiański Graużyszki 361
Hermanowicze Wieś Miasteczko dziśnieński Hermanowicze 738
Hoduciszki Wieś Miasteczko święciański Hoduciszki 1536
Holszany Wieś Miasteczko oszmiański Holszany 1926
Hruzdowo Wieś Miasteczko postawski Hruzdowo 347
Hołubicze Wieś Miasteczko dziśnieński Hołubicze 387
Ignalino Wieś Miasteczko święciański Daugieliszki 1538
Ikaźń Wieś Miasteczko brasławski Przebrodzie 480
Ilia Wieś Miasteczko wilejski Ilia 1333
Jaszuny Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Soleczniki 258
Jazno Wieś Miasteczko dziśnieński Jazno 341
Jody Wieś Miasteczko brasławski Jody 744
Kiemieliszki Wieś Miasteczko święciański Kiemieliszki 714
Kluszczany Wieś Miasteczko święciański Żukojnie 124
Kobylnik[e] Wieś Miasteczko postawski Kobylnik 965
Kołtyniany Wieś Miasteczko święciański Kołtyniany 289
Komaje Wieś Miasteczko święciański Komaje 485
Konstantynów Świrski Wieś Miasteczko święciański Świr 257
Konwaliszki Wieś Miasteczko oszmiański Dziewieniszki 180
Kościeniewicze Wilejskie Wieś Miasteczko wilejski Kościeniewicze 247
Kozaczyzna Wieś Miasteczko święciański Dukszty 83
Koziany Wieś Miasteczko brasławski Bohiń 692
Kraśne n. Uszą[f] Wieś Miasteczko mołodecki Kraśne 1878
Krewo Wieś Miasteczko oszmiański Krewo 1882
Krzywicze Wieś Miasteczko wilejski Krzywicze 901
Kurzeniec Wieś Miasteczko wilejski Kurzeniec 1765
Landwarów Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Troki 2287
Lebiedziewo[g] Wieś Miasteczko mołodecki Lebiedziewo 2092
Leonpol Wieś Miasteczko brasławski Leonpol 482
Ławaryszki Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Mickuny 202
Łuczaj Wieś Miasteczko postawski Leonpol 114
Łużki Wieś Miasteczko dziśnieński Łużki 2255
Łyngmiany Wieś Miasteczko święciański Kołtyniany 525
Łyntupy Wieś Miasteczko święciański Łyntupy 1355
Małe Soleczniki Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Soleczniki 267
Markowo[h] Wieś Miasteczko mołodecki Lebiedziewo 908
Mejszagoła Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Mejszagoła 476
Mielegiany Wieś Miasteczko święciański Mielegiany 473
Michaliszki Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Gierwiaty 1051
Mickuny Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Mickuny 142
Miory Wieś Miasteczko brasławski Miory 730
Mołodeczno Miasto (od 1929[24]) Miasto (od 1929[24]) mołodecki 5965
Murowana Oszmianka Wieś Miasteczko oszmiański Polany 396
Narwiliszki Wieś Miasteczko oszmiański Dziewieniszki 18
Niemenczyn Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Niemenczyn 1482
Nowa Wilejka Miasto Miasto wileńsko-trocki 8680
Nowe Daugieliszki Wieś Miasteczko święciański Daugieliszki 452
Nowe Krzywicze Wieś Miasteczko wilejski Krzywicze 22
Nowe Święciany Miasto Miasto święciański 3867
Nowy Miadzioł Wieś Miasteczko postawski Miadzioł 990
Nowy Pohost Wieś Miasteczko brasławski Nowy Pohost 776
Niestaniszki Wieś Miasteczko wilejski Wiszniew 45
Olkieniki Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Olkieniki 1586
Olkowicze Wieś Miasteczko wilejski Ilia 311
Onżadowo Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Turgiele 29
Opsa Wieś Miasteczko brasławski Opsa 907
Orany (®) Wieś Miasteczko[25] wileńsko-trocki Orany 1109
Orzechowno[26][i] (ʘ) Wieś Miasteczko dziśnieński Orzechowno 301
Ostrowiec Oszmiański Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Worniany 580
Oszmiana Miasto Miasto oszmiański 7340
Parafianów Wieś Miasteczko dziśnieński Parafianów[j] 547
Plisa Wieś Miasteczko dziśnieński Plisa 1040
Podbrodzie Miasto Miasto święciański 2609
Podbrzezie Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Podbrzezie 673
Połusze Wieś Miasteczko święciański Kołtyniany 118
Porudomino Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Rudomino 204
Postawy[k] Wieś Miasteczko postawski Postawy 3050
Prozoroki Wieś Miasteczko dziśnieński Prozoroki 473
Przebrodzie Wieś Miasteczko brasławski Przebrodzie 472
Radoszkowice Miasto Miasto mołodecki 2606
Raków Mołodecki Miasto Miasto mołodecki 3538
Rudomino Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Rudomino 373
Rudziszki Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Rudziszki 1232
Rymszany Wieś Miasteczko brasławski Rymszany 337
Rukojnie Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Rudomino 550
Rzeczki Wieś Miasteczko wilejski Kurzeniec 295
Słobódka Zawierska Wieś Miasteczko brasławski Słobódka 848
Smołwy Wieś Miasteczko brasławski Smołwy 73
Smorgonie Miasto Miasto oszmiański 4074
Soły Wieś Miasteczko oszmiański Soły 1168
Spiahło Wieś Miasteczko wilejski Wiszniew 128
Stare Daugieliszki[l] Wieś Miasteczko święciański Daugieliszki 201
Stary Miadzioł Wieś Miasteczko postawski Miadzioł 145
Sużany Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Niemenczyn 36
Szarkowszczyzna[m] Wieś Miasteczko dziśnieński Szarkowszczyzna 1471
Szemetowszczyzna Wieś Miasteczko święciański Szemetowszczyzna 162
Szumsk Wileński Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Szumsk 185
Święciany Miasto Miasto święciański 5906
Świła Wieś Miasteczko dziśnieński Plisa 258
Świr Wieś Miasteczko święciański Świr 1663
Świranki Wieś Miasteczko święciański Kiemieliszki 244
Taboryszki[n] Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Turgiele 93
Troki Miasto Miasto wileńsko-trocki 2789
Turgiele Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Turgiele 434
Turmont Wieś Miasteczko brasławski Smołwy 621
Twerecz Wieś Miasteczko święciański Twerecz 289
Wiazyń Wieś Miasteczko wilejski Wiazyń 579
Widze Wieś Miasteczko brasławski Widze 2326
Wielkie Soleczniki Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Soleczniki 799
Wilejka Miasto Miasto wilejski 5720
Wilno Miasto Miasto wileński grodzki 195071
Wiszniew Świrski Wieś Miasteczko wilejski Wiszniew 22
Wojstom[o] Wieś Miasteczko wilejski Wojstom 334
Wołkołata Wieś Miasteczko postawski Wołkołata 475
Worniany Wieś Miasteczko wileńsko-trocki Worniany 324
Zaśkiewicze Wieś Miasteczko mołodecki Bienica 250
Zaświrz (®) Wieś Miasteczko[27] święciański Świr 128
Ziabki Wieś Miasteczko dziśnieński Prozoroki 339
Żeladź Wieś Miasteczko święciański Żukojnie 31
Żodziszki Wieś Miasteczko wilejski Żodziszki 527
Żuprany Wieś Miasteczko oszmiański Soły 657

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Dane z 1924 roku
  2. Ludność łącznie z futorami
  3. Ludność łącznie z Lipowszczyzną (kompleks miejscowości)
  4. ludność łącznie z zaściankiem Oszmianka
  5. Ludność łącznie z Nowinką majątkiem Kobylnik (kompleks miejscowości)
  6. Początkowo Krasne, obecnie Krasne nad Uszą
  7. Początkowo Lebiedziew
  8. Początkowo Marków
  9. Stan ludności z 1921
  10. Początkowo Parafjanowo
  11. Ludność łącznie ze Ślepicą (kompleks miejscowości)
  12. Ludność łącznie z wsią Sołata
  13. Łącznie miasteczka Szarkowszczyzna Nowa i Szarkowszczyzna Stara
  14. Ludność łącznie z osadą młyńską Taboryszki
  15. Ludność łącznie z kolonią Wojstom

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, s. 32, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.
  2. a b Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 1.
  3. Mały Rocznik Statystyczny 1938, s. 23, tabela 14: Ludność według języka ojczystego w 1931
  4. Mały Rocznik Statystyczny 1938, s. 25, tabela 15: Ludność według wyznań w 1931
  5. Okręgowa Delegatura Rządu w Wilnie. [dostęp 2008-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-04)].
  6. Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9. XII 1931 r. : mieszkania i gospodarstwa domowe, ludność, stosunki zawodowe : województwo wileńskie., Główny Urząd Statystyczny, 1936 [dostęp 2016-09-27].
  7. Respondenci podający język polski jako ojczysty
  8. Respondenci podający język białoruski jako ojczysty
  9. Respondenci podający język litewski jako ojczysty
  10. Respondenci podający jidisz i język hebrajski jako ojczysty
  11. a b c Na podstawie publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom XIII - Województwo Lwowskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924
  12. Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 27 czerwca 1919, Nr. 7, poz. 460
  13. Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 14 sierpnia 1919, Nr. 12, poz. 99
  14. Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 16 sierpnia 1919, Nr. 13, poz. 112
  15. Dziennik Urzędowy Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich z dnia 7 listopada 1919, Nr. 32, poz. 345
  16. Na podstawie publikacji: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VII, Część I - Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
  17. Charakter prawny miast w województwach wschodnich b. dzielnicy rosyjskiej. „Kwartalnik Statystyczny”, T.II, 1925, z. 1, s. 217 – 221
  18. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej - Tom VII, Część I - Województwo Nowogródzkie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
  19. a b Istnieje rozbieżność w określaniu przynależności ponadpowiatowej północno-zachodnich gmin powiatu brasławskiego (gminy Brasław, Dryświaty, Dukszty, Opsa, Plusy, Rymszany, Słobódka, Smołwy i Widze) na przełomie lat 1921-22. Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 (Art. 1) wymienia powiat brasławski jako jeden z 5 powiatów (obok wileńskiego, oszmiańskiego, święciańskiego i trockiego) Ziemi Wileńskiej, nad którą objęto władzę państwową w 1922 roku (czyli obszary wchodzące w skład Litwy Środkowej. Natomiast Skorowidz miejscowości RP wydany przez GUS w 1923 roku wylicza powiat brasławski jako jeden z 4 powiatów (obok duniłowickiego, dziśnieńskiego i wilejskiego), które w 1922 roku wydzielono z woj. nowogródzkiego i wcielono do Ziemi Wileńskiej, podając równocześnie szczegółową statystykę dla omawianych gmin z 30 września 1921 roku. Także inne źródła (m.in. mapy) podają informacje o przyłączeniu na przełomie lat 1921-22 do Litwy Środkowej powiatów brasławskiego i lidzkiego (np. Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku, 2005; Atlas Historyczny Polski, PKWK, 1967). Rozbieżność ta wynika z różnych interpretacji przeprowadzonych na terenie powiatu brasławskiego (a także lidzkiego) wyborów do Sejmu Wileńskiego na mocy uchwały Sejmu RP z 16 listopada 1921, które zakończyły walkę polityczną na tych terenach. Adam Mielcarek twierdzi że powiaty brasławski i lidzki faktycznie do Litwy Środkowej nie należały (Adam Janusz Mielcarek, Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, 2008).
  20. Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213 – Ustawa o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską
  21. Ustawy z dnia 6 kwietnia 1922 roku o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską (Dz.U. z 1922 r. nr 26, poz. 213)
  22. Dz.U. z 1926 r. nr 6, poz. 29 - Ustawa z dnia 22 grudnia 1925 r. w sprawie utworzenia województwa wileńskiego
  23. W Spisie GUS z 1938 wymienione jako wieś
  24. a b do 20 maja 1929 miasteczko w gminie wiejskiej Mołodeczno
  25. W Spisie GUS z 1938 wymienione jako osada
  26. Nie występuje w ogóle w spisie z 1938, ani u Rewieńskiej (1938)
  27. W Spisie GUS z 1938 wymieniony jako wieś