Cumhuriyet Halk Partisi - Vikipedi

"CHP" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için CHP (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Cumhuriyet Halk Partisi
KısaltmaCHP
Genel başkanÖzgür Özel
Genel sekreterSelin Sayek Böke
Parti sözcüsüDeniz Yücel
KurucuMustafa Kemal Atatürk[1]
Slogan(lar)Türkiye'nin Birinci Partisi
Her Derdin Var Bir Çaresi
Kuruluş tarihi9 Eylül 1923 (101 yıl önce) (1923-09-09)
9 Eylül 1992 (32 yıl önce) (1992-09-09) (yeniden kuruluş)
Kapanış tarihi16 Ekim 1981
Birleşme
Bölünme
Liste
ÖnceliAnadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti
Ardılı
MerkezÇankaya, Ankara
Gazete(ler)
Gençlik koluCHP Gençlik Kolları
Kadın koluCHP Kadın Kolları
Üyelik (2024)artış 1.428.800[3]
İdeolojiSosyal demokrasi[4][5]
Atatürkçülük[6][7]
Pro-Avrupacılık[8]
Parti içi düşünceler:
Ulusalcılık[9][10]
Demokratik sosyalizm[11]
Sosyal liberalizm[12]
Siyasi pozisyonMerkez sol[a]
Ulusal üyelikMillet İttifakı (2018-2023)
Uluslararası üyelikSosyalist Enternasyonal[1]
İlerici İttifak[1]
Tarihsel:
Radikal ve Benzeri Demokratik Partilerin Uluslararası Birliği[13][14] (ilişkili)
Avrupa üyeliğiAvrupa Sosyalistler Partisi[1] (ilişkili)
Resmî renkler    kırmızı ve beyaz[15]
TBMM
128 / 600
Tüm Liste
Büyükşehir Belediye Başkanlığı
14 / 30
Tüm Liste
İl Belediye Başkanlığı
21 / 51
Tüm Liste
İlçe Belediye Başkanlığı
314 / 922
Tüm Liste
Belde Belediye Başkanlığı
61 / 390
Tüm Liste
İl Genel Meclisleri
300 / 1.282
Belediye Meclisleri
6.558 / 20.953
Seçim sembolü
İnternet sitesi
Parti bayrağı
Cumhuriyet Halk Partisi bayrağı
Türkiye Türkiye

Cumhuriyet Halk Partisi, 9 Eylül 1923 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ün önderliğinde kurulan ve Türkiye'de faaliyet gösteren bir siyasi partidir. Parti tüzüğüne göre resmî kısaltması "CHP" şeklindedir. Simgesi Altı Ok'tur. TBMM'de 128 milletvekili ile ana muhalefeti temsil eden partidir. Genel başkanı Özgür Özel'dir.

Cumhuriyet Halk Partisi, siyasi ideolojisini sosyal demokrasi ve Atatürkçülük olarak tanımlar. Merkez sol siyasi yelpazede yer almakta olup tüzük ve programında belirtilen ideolojilerin yanında sosyal liberal, demokratik sosyalist ve sosyalist eğilimler de barındırmaktadır.[16][16][17] Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu ve ilk yasal siyasi partisi olma özelliklerini taşıyan Cumhuriyet Halk Partisi, 1923 yılından 1950 yılına kadar aralıksız iktidarda kalmış ve 1946 yılına kadar genellikle tek parti olarak yönetimde kalmıştır. Türkiye'de en uzun süre iktidarda kalmış siyasi partidir. Atatürk tarafından[1] "Halk Fırkası" adıyla Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti'nin devamı olarak[18] kurulan partinin adının başına, 10 Kasım 1924 tarihinde "Cumhuriyet"[19] sözcüğü eklenmiş, 1935'teki 4. Kurultay'da "fırka" sözcüğü yerine dış dünyayla daha uyumlu bir sözcük tercih edilmesi kararlaştırılmış ve bugünkü "Cumhuriyet Halk Partisi" adı benimsenmiştir.[20]

12 Eylül Darbesi'nin ardından, o dönem Bülent Ecevit'in genel başkanlık yaptığı Cumhuriyet Halk Partisi kapatılmış; daha sonra 3821 sayılı yasaya dayanarak, kuruluşunun 69. yıl dönümü olan 9 Eylül 1992 tarihinde tekrar açılmıştır.[21] Parti, İlerici İttifak ve Sosyalist Enternasyonal tam üyesi ve Avrupa Sosyalistler Partisi'nin (PES) ilişkili üyesidir.

Cumhuriyet Halk Partisi, Mustafa Kemal Atatürk'ün vasiyeti üzerine, Türkiye İş Bankası'nın %28,1'lik hissesini temsil etmektedir. Bu hisselerin temettü gelirleri, Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu'na aktarılmaktadır.[22]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Cumhuriyet Halk Partisi tarihi

Kuruluşu: 1919-1923

[değiştir | kaynağı değiştir]

4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında toplanan Sivas Kongresi'nde, Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde kurulan müdâfaa-i hukuk cemiyetleri, Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti (ARMHC) adı altında birleştirilmiştir. 23 Nisan 1920'de toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi ARMHC delegelerinden oluşmuş, ancak 1922'de Meclis, Birinci Grup ve İkinci Grup adıyla iki gruba ayrılmıştır.[23] Mustafa Kemal Atatürk'ün takipçileri daha sonra "birinci grup" olarak adlandırılmıştır.

İkinci grup, azınlık olsa da parlamentoda güçlü bir muhalefet oluşturdu. Lozan Antlaşması'nın kabulü nedeniyle Mecliste baş gösteren yoğun tartışmalar üzerine Mustafa Kemal Atatürk, 9 Eylül 1923 tarihinde Dokuz Umde adı verilen siyasi programı ilan etti ve iki gün sonra İçişleri Bakanlığı'na verilen bir dilekçeyle kendine bağlı milletvekillerinden oluşan Halk Fırkası'nı kurdu. Mayıs 1923'te meclis, Mustafa Kemal ve arkadaşlarının Lozan Antlaşması'nın daha güçlü bir meclis tarafından onaylanmasını sağlamak amacıyla yeni seçimler için bir tasarı hazırladı. Halk Fırkası, 1923 seçimlerinden sonra resmi olarak kuruldu. İkinci dönem için görev yapan mecliste Lozan Antlaşması kabul edildi, cumhuriyet ilan edildi ve halifelik kaldırıldı.[24]

Partinin resmî kuruluş tarihi 11 Eylül 1923 olmasına rağmen, partinin kuruluş tarihi daha sonradan partileşme kararının alındığı 9 Eylül 1923 olarak kabul edilmiştir.[25]

Tek parti dönemi: 1923–1946

[değiştir | kaynağı değiştir]

Atatürk dönemi: 1923–1938

[değiştir | kaynağı değiştir]
Mustafa Kemal Atatürk ve Başbakan İsmet İnönü, 1936

Türkiye'nin siyasi tarihinde, pratikte Cumhuriyet Halk Partisi Jön Türkler ve İttihat ve Terakki'nin devamı olarak değerlendirilmiştir. Partinin kuruluşunun ardından 1924'te, radikal devrimlere karşı çıkan muhalifler, Kâzım Karabekir liderliğinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurdu. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Şeyh Said İsyanı'na karışmak ve Atatürk'e suikast planlamakla suçlandı. Başbakan İnönü, hükûmete olağanüstü yetkiler veren bir yasa sundu ve sıkıyönetim ilan edildi, CHP dışındaki tüm siyasi partiler yasaklandı, devlet onayı olmayan gazetelerin yayınlanması yasaklandı (bu yasak 1930'da kadar sürdü).[26] Türkiye, Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurulduğu dönem dışında 1946 yılına kadar tek partili rejimde yönetildi. 1923'ten 1946'ya kadar, CHP Türkiye'yi dönüştüren kapsamlı sosyal, kültürel, ekonomik ve hukuki reformlar başlattı. Bu reformlar arasında İsviçre ve İtalyan hukuk ve ceza kanunlarının benimsenmesi, sanayileşmenin hızlandırılması, toprak reformu ve kırsal kalkınma programları, iskân kanunu, laiklik, kadınların seçme ve seçilme hakkı ve Latin harflerine geçilmesini sağlayan Harf Devrimi gibi birçok adım bulunuyordu. Bu dönemde ulus inşası önceliklendirildi. Bu süreçte milliyetçilik ilkesinin benimsenmesi, dil devrimi ve sözdebilimsel teorilerin (Güneş-Dil Teorisi ve Türk Tarih Tezi) ortaya koyulmasıyla Türk milliyetçiliği ideolojisi yayıldı. Partinin 1927'deki ikinci olağan kongresinde, Atatürk Türk tarihindeki son on yılın belirleyiciliğine bir konuşma yaparak gençlere Cumhuriyet'i koruma çağrısında bulundu. Atatürk kişi kültünün tarihsel yazımının temelini bu anlatı oluşturduğu öne sürülmüştür.[27] 1930-1939 yılları arasında, CHP ideolojisini netleştirdi ve "Altı Ok" duyuruldu. Bu dönemde parti tarihsel görüşlerden ayrılarak cumhuriyetçilik, milliyetçilik, laiklik, devrimcilik, halkçılık ve devletçilik ilkelerini benimsedi.

CHP (O zamanki kısaltmasıyla "CHF") 1930'lar boyunca Halk Kürsüsü gibi birçok ulus inşası projesini gerçekleştirmiştir.
Partinin 4. Olağan Kurultayı sırasında Büyük Millet Meclisi bahçesindeki Altı Ok heykeli, 1935

29 Mayıs 1935 tarihinde toplanan 4. Kurultay'da partinin adı, Dil Devrimi doğrultusunda Cumhuriyet Halk Partisi olarak değiştirildi.[28] 18 Haziran 1936 tarihinde yayımlanan bir genelgeyle bütün illerde parti il başkanlığı valilikle birleştirildi. İçişleri bakanı, parti genel sekreterliği sıfatını üstlendi. 5 Şubat 1937 tarihinde yapılan anayasa değişikliğiyle, CHP'nin "Altı Ok"u Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na resmen dahil edildi.[29]

Büyük Buhran'ın başlamasıyla birlikte, parti, Başbakan İnönü ve maliye bakanı Celal Bayar tarafından savunulan devletçi ve liberal fraksiyonlara ayrıldı. Atatürk genellikle İsmet İnönü'nün politikalarını destekledi. Türkiye'nin erken dönemde ekonomik gelişimi büyük ölçüde devlet girişimleriyle sağlandı.

İnönü dönemi: 1938–1946

[değiştir | kaynağı değiştir]

Atatürk'ün ölümünden bir gün sonra, İsmet İnönü ikinci cumhurbaşkanı seçildi ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin liderliğini üstlendi.[30] İnönü döneminde, ekonomiye devlet müdahalesi politikası benimsendi ve Köy Enstitüleri gibi kırsal kalkınma girişimleri yapıldı. Hatay Devleti referandum sonucu anavatana katıldı. İnönü, Türkiye'yi II. Dünya Savaşı'na çekmeye çalışan Müttefik ve Mihver güçlerine rağmen tarafsızlık politikası benimsedi; bu süreçte, silahlı bir güç olarak tarafsızlığı sağlamak için zorunlu askerlik ve kısıtlama önlemleri uygulandı. Savaşın ilerleyen sürecinde, Irkçılık-Turancılık Davası'yla beraber Pan-Türkistler partiden uzaklaştırıldı.

II. Dünya Savaşı'nın ardından İnönü, Türkiye'nin demokratikleşmesini sağlamaya çalıştı. Savaşın sona ermesiyle birlikte, liberal ve devletçi fraksiyonlar arasındaki tartışmalar yeniden ortaya çıktı. Dörtlü Takrir, özellikle Celal Bayar olmak üzere bazı CHP üyelerinin istifasına neden oldu; Bayar daha sonra Demokrat Parti (DP)'yi kurdu. İnönü, 1946'da çok partili genel seçim düzenleme kararı aldı. CHP 465 sandalyenin 397'sini kazandı. Demokrat Parti'nin muhalefeti ve Amerika Birleşik Devletleri'nin çabalarıyla, parti komünizme karşı bir tavır aldı ve bazı kırsal kalkınma programlarını durdurdu.[31][32] 1946-1950 yılları arasındaki dönem, İnönü'nün Türkiye'yi Batı ile yakınlaştırdığı bir dönemdir.[33][34] 1950 yılında gizli oy açık tasnif ilkesiyle seçimler düzenlendi. İnönü, iktidarın barışçıl bir şekilde değiştirilmesine liderlik etti. 1950 seçimlerinden bu yana, parti parlamentodaki salt çoğunluğu kazanamamıştır.[35]

Politika değişiklikleri: 1950–1980

[değiştir | kaynağı değiştir]

1950'lerde uygulanan çoğunluk sisteminden dolayı, DP nispeten yakın oy oranları almasına rağmen açık ara farkla meclisi kazandı. Bu durum CHP'nin 10 yıl boyunca muhalefette kalmasına neden oldu. Bu süre zarfında, parti politikaları dönüşüm geçirerek sosyal demokrasiye doğru yöneldi. İsmet İnönü, iktidarı kaybetmeden önce işçi haklarını yasalaştırdı. 1951'deki dokuzuncu kurultayda gençlik ve kadın kolları kuruldu. 1953'te sendikaların ve meslek odalarının kurulması önerildi ve partinin programına iki meclisli bir parlamento, anayasa mahkemesinin kurulması, seçim güvenliği, yargı bağımsızlığı ve işçilerin grev hakkı gibi konuların desteklenmesi eklendi.[36]

DP ve CHP rakip olsalar da DP iktidarı çoğunlukla Kemalist politikaları sürdürdü. Ancak Demokrat Parti yönetimi iktidarının sonlarına doğru giderek otoriterleşti. İnönü, DP taraftarları tarafından defalarca linç girişimine maruz kaldı. DP hükûmeti CHP'ye ait mal varlıklarına el koydu. CHP'nin 1957 seçimlerinde muhalefet partileriyle seçim ittifakı kurmasını engellendi. Süreci takiben 27 Mayıs 1960 tarihinde Türkiye tarihinde ilk askeri darbe yapıldı. Askeri yönetim döneminde DP kapatıldı ve Başbakan Adnan Menderes idam edildi. DP'nin politikalarını izleyen siyasi oluşumlar o dönemden beri CHP'yi Menderes'in idamına ilişkin algılanan rolü nedeniyle eleştirmektedir.[36]

CHP 1961 seçimlerinden birinci parti olarak çıktı ve DP'nin halefi Adalet Partisi ile koalisyon kurdu. Türkiye'de kurulan ilk koalisyon hükûmeti yedi ay görev yaptı. İnönü 1965 seçimlerine kadar diğer iki kere daha hükûmet kurdu. Dönemin çalışma bakanı Bülent Ecevit, işçilere grev hakkı ve toplu sözleşme hakkı tanımada etkili oldu, partideki Demokratik Sol hareketin lideri olarak, CHP'nin Ortanın solu programını benimsemesine katkıda bulundu.[37]

Bülent Ecevit ve Nikolay Çavuşesku,1978

İnönü'nün Ecevit'in politikalarını desteklemesinin ardından Turhan Feyzioğlu CHP'den ayrılarak Güven Partisi'ni kurdu. Ecevit'i neden desteklediği sorulduğunda İnönü "Aslında laikiz dediğimiz günden beri ortanın solundayız" şeklinde yanıt verdi.[38] Feyzioğlu'nun ayrılmasıyla CHP 1969 seçimlerine merkez sol bir programla katıldı, ancak partiye olan algı nedeniyle benzer bir sonuç elde etti; Bu algıya göre parti öncelikle eğitimli kentsel elitlere hitap ediyordu. İnönü muhalefet lideri ve CHP'nin lideri olarak 8 Mayıs 1972'ye kadar görev yaptı, ancak 1971 Muhtırası'na yaklaşımı nedeniyle yerine kurultayda Ecevit seçildi.

Ecevit belirgin olarak sol siyasi politikaları benimsedi. 1973 seçimlerine Ecevit'in liderliğinde katılan CHP seçimlerden zaferle ayrıldı. CHP-MSP koalisyonu kuruldu. Bu dönemde Kıbrıs'a müdahale kararı alındı. 1970'lerde parti, yoğun kutuplaşma döneminde ve siyasi şiddet atmosferinde sendikalar ve solcu gruplarla ilişkilerini sağlamlaştırdı. 1977'de CHP Ecevit döneminde çok partili siyasi tarihinin en yüksek oy oranını alarak %41'i yakaladı, ancak hükûmeti kurmak için yeterli çoğunluğu saylamadı. Ecevit ve rakibi Süleyman Demirel siyasi istikrarsızlık döneminde sürekli ardı ardına hükûmetler kurdu. 1980 Askeri Darbesi bu durumu sona erdirdi. Bu dönemde tüm siyasi partiler kapatıldı ve önceki dönem siyasetçilerin siyaset yapması yasaklandı.[39]

Kapatılması ve yeniden kuruluşu: 1980–2002

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Halkçı Parti, Sosyal Demokrasi Partisi, Sosyaldemokrat Halkçı Parti ve Demokratik Sol Parti

1981 yılında Cumhuriyet Halk Partisi diğer tüm siyasi partilerle beraber kapatıldı. 1981 yılında kapatılan siyasi partilerin adı ve kısaltması ile yeni siyasi parti kurulamadı. 1985'e gelindiğinde CHP'nin halefi olan HP ve SODEP birleşerek Sosyaldemokrat Halkçı Parti'yi (SHP) oluşturdu, Bülent Ecevit'in eşi Rahşan Ecevit ise Demokratik Sol Parti'yi (DSP) kurdu.[40] İsmet İnönü'nün oğlu Erdal İnönü ise daha sonradan Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) genel başkanı oldu.

1980 öncesi siyasetçilerin siyasi yasaklarının kaldırılmasının ardından Deniz Baykal ve parti kapatılmadan önce parti yönetimini oluşturan isimler isim hakları konusundaki yasağın kaldırılmasıyla beraber Cumhuriyet Halk Partisi'ni 1992'de tekrardan faaliyete geçirdi. Ayrıca parti Anayasa Mahkemesi'nin kararıyla birlikte 1981 yılında Hazine'ye devredilen varlıklarını geri aldı.[41] SHP 1995'te CHP'yle birleşti.[40]

1991'den 1996'ya kadar SHP ve ardından CHP, DYP ile koalisyon hükûmetlerinde yer aldı. 28 Şubat Süreci'nde Necmettin Erbakan'ın başbakanlıktan istifa etmesinin ardından Baykal, Mesut Yılmaz'ın koalisyon hükûmetini destekledi. Kasım 1998'de Türkbank skandalı sırasında Mesut Yılmaz tartışmaya açılınca CHP hükûmete gensoru verdi ve koalisyonu düşürdü. 1999 genel seçimlerinde CHP %8.71 oy alarak tarihinde ilk kez baraj altında kaldı. Baykal seçim yenilgisinden kendinin sorumlu olduğunu belirterek 22 Nisan 1999'da genel başkanlıktan istifa etti.

Ana muhalefet partisi: 2002–günümüz

[değiştir | kaynağı değiştir]

Baykal dönemi: 2002–2010

[değiştir | kaynağı değiştir]

3 Kasım 2002 genel seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan liderliğinde Adalet ve Kalkınma Partisi tek başına iktidara geldi. AK Parti seçimlerde %34.4 oy oranıyla 363 milletvekilliği kazanırken CHP %19.39'la 178 milletvekilliğinde kaldı. Kalan milletvekilliklerini bağımsızlar kazandı. Diğer partilerin hiçbiri %10 barajını aşamadı.[42][43] Cumhuriyet Halk Partisi, 2002 seçimleriyle beraber ana muhalefet partisi oldu ve o seçimlerden beri bu konumunu korudu.

Tandoğan Mitinginden bir görüntü, 2007, Anıtkabir

2007 cumhurbaşkanlığı seçimleri, CHP'li ve AK Partili politikacılar arasındaki gerilimlerin doruğa çıkmasıyla bir siyasi krize dönüştü. Baykal döneminde CHP, ordu ve yargının "demokratik olmayan" girişimlerine destek verdi.[kaynak belirtilmeli] Cumhurbaşkanı adayı Abdullah Gül'e karşı ortaya çıkan protestolar; Gül'ün İslamcı siyaset geçmişi ve eşinin başörtüsü takması gibi popüler nedenlerle[kim?] düzenlendi.[44] CHP'nin seçimi boykot etmesiyle beraber 367 Krizi çıktı. E-muhtıra yayınlandı. Olayların ardından erken seçim kararı alındı ve Anayasa'da bazı değişiklikler yapıldı. Cumhurbaşkanının meclis tarafından değil, halk tarafından iki turlu oylamayla seçilmesi kararlaştırıldı; yedi yıl olan görev süresi beş yıla düşürülerek, iki kez seçilebilmesinin önü açıldı.[45] Anayasa değişiklikleri, 21 Ekim 2007 tarihinde yapılan halk oylamasında, %68,95'lik kabul oyuyla yürürlüğe girdi.[44][46] 28 Ağustos 2007 tarihinde Abdullah Gül Türkiye'nin 11. cumhurbaşkanı seçildi. Yemin töreni CHP ve Genelkurmay Başkanı Yaşar Büyükanıt tarafından boykot edildi.[47]

2002 ve 2010 yılları arasında Türkiye'de iki genel seçim ve iki yerel seçim yapılmış ve bu seçimlerin tamamında CHP %18 ila %23 arasında oy almıştır.

Kılıçdaroğlu dönemi: 2010–2023

[değiştir | kaynağı değiştir]

Baykal bir kasetin internete sızdırılmasının ardından parti genel başkanlığından istifa ettiğini açıkladı. 22 Mayıs 2010 tarihinde Kemal Kılıçdaroğlu yeni parti lideri olarak seçildi.[48] Kılıçdaroğlu CHP'yi geleneksel sosyal demokrat imajına geri döndürdü ve partinin laik-muhafazakar karakterini bir kenara bıraktı. Kılıçdaroğlu, dindar seçmenler ve Kürtler arasında bir köprü kurmak üzerine politika yürüttü.[49] Kılıçdaroğlu liderliğindeki CHP, beş seçim boyunca milletvekili seçimlerinde %22 ila 26 arasında oy aldı. Parti 2010 anayasa referandumunda "hayır" kampanyasını destekledi. Kılıçdaroğlu liderliğinde girilen 2011'deki ilk seçimde partinin desteği %25'e çıktı, ancak bu oy oranı partinin seçimleri kazanması için yeterli olmadı. Kılıçdaroğlu döneminde CHP, 2013 Gezi Parkı protestolarına büyük bir destek verdi.

Adalet Yürüyüşü'nde Kemal Kılıçdaroğlu, 2017

İlk doğrudan cumhurbaşkanlığı seçimi olan 2014 cumhurbaşkanlığı seçimi, 2013 Türkiye yolsuzluk skandalının ardından gerçekleştirildi. Recep Tayyip Erdoğan ile yarışan CHP ve MHP'nin ortak adayı Ekmeleddin İhsanoğlu %38 oy alarak seçimleri birinci turda kaybetti. Haziran 2015 genel seçimlerinde, Halkların Demokratik Partisi (HDP) barajı aşarak AK Parti'nin meclis çoğunluğunu kaybetmesine neden oldu.[50] Seçimlerin ardından koalisyon görüşmeleri başarısız oldu. MHP, CHP liderliğindeki bir hükûmette HDP ile birlikte yer almayı reddetti. CHP ise haftalar süren müzakerelerin ardından AK Parti ile hükûmet kurmayı reddetti. Kasım ayında yapılan erken seçimde AK Parti meclis çoğunluğunu yeniden kazandı.

Kılıçdaroğlu döneminde parti, 2017 anayasa referandumunda "hayır" kampanyasına öncülük etmiştir.

Mansur Yavaş, Kemal Kılıçdaroğlu ve Ekrem İmamoğlu

2017'ye gelindiğinde, MHP'den ayrılan muhalifler İYİ Parti'yi kurdu. Kılıçdaroğlu İYİ Parti'nin seçimlere katılması için 15 milletvekili transfer ederek yeni partinin yükselişini kolaylaştırdı. 2018 genel seçiminde CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi ve Demokrat Parti, AK Parti ve MHP'den oluşan Cumhur İttifakı'na karşı Millet İttifakı'nı kurdu.[51][52] CHP'nin oy oranının %22 olmasına rağmen, Millet İttifakı toplamda %33 oy aldı. CHP'nin cumhurbaşkanı adayı Muharrem İnce %30 oy alarak seçimleri ilk turda kaybetti. Millet İttifakı, CHP'nin büyük kazançlar elde ettiği 2019 yerel seçimleri için yeniden kuruldu, bu seçimde CHP'nin neredeyse %30 oy aldığı görüldü. Diğer siyasi partilerle yapılan ittifak, CHP'nin İstanbul ve Ankara'yı 25 yılın ardından kazanmasını sağladı.[49]

Kılıçdaroğlu, 2023 cumhurbaşkanlığı seçimi için CHP ve Millet İttifakı'nın adayı olarak gösterildi. İstanbul ve Ankara büyükşehir belediye başkanları Ekrem İmamoğlu ve Mansur Yavaş, Millet İttifakı'ndaki diğer parti liderleriyle birlikte cumhurbaşkanı yardımcısı adaylığıyla kampanyaya dahil oldu. Ekonomik krize, COVID-19 pandemisinin yönetim şeklinde ve Kahramanmaraş depremlerine rağmen, Kılıçdaroğlu, ikinci turda oyların %48'ini alarak Erdoğan'a karşı seçimleri kaybetti. Millet İttifakı, iktidardaki Cumhur İttifakı'na karşı parlamentoda azınlık kaldı. Seçimden sonra düzenlenen 38. Olağan Kurultayda, Özgür Özel, 2010'dan beri bu görevi sürdüren Kılıçdaroğlu'nu yenerek CHP'nin genel başkanı seçildi.[53]

Özel dönemi: 2023–günümüz

[değiştir | kaynağı değiştir]
38. Olağan Kurultay'da Özgür Özel, 2023

Özel, 5 Kasım 2023’te gerçekleştirilen kurultayda Kemal Kılıçdaroğlu karşısında 2. turda 812 oy ile CHP genel başkanı seçildi.[54] Parti tarihinde mevcut genel başkanın aday olduğu bir kurultayda ilk kez genel başkan değişimi yapılmış oldu. 6 Kasım 2023'te Özel, "Erdoğan'ın stresini anladığını ve bundan sonra her geçen günün Erdoğan için daha zor, kendileri için daha moralli olacağını" belirterek, "Cumhuriyet Halk Partisi'nden endişe etmeye devam etsin" şeklinde bir cümle kurdu.[55] Özgür Özel, 11 Kasım 2023 tarihinde Türkiye'de ana muhalefet partisi tarafından ilk kez kurulan 'gölge kabine' yapısını duyurarak I. Türkiye Gölge Kabinesi'ni MYK üyeleri arasından kurdu.

2024 yılında Özgür Özel liderliğinde parti, 46 yıl aradan sonra birinci parti oldu ve ülke genelinde 22 yıl sonra ilk kez AK Parti'yi geçti. 2024 yerel seçimlerinde parti, Hatay hariç mevcut büyükşehirlerinin hepsini korudu ve Bursa, Balıkesir, Denizli ve Manisa Büyükşehir Belediyelerini kazandı.

İdeoloji ve politikalar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Atatürk'ün Altı Temel İlkesi Altı Ok ile sembolize edilmiştir.
Ayrıca bakınız: Sosyal Demokrasi, Kemalizm ve Altı Ok

CHP sosyal demokrasi ve Kemalizm'i benimseyen merkez sol bir siyasi partidir.[56][57][58] Cumhuriyet Halk Partisi, programının temel ideolojik dayanaklarının üç ana veçhesi olduğunu bunların ise: Atatürk'ün modernleşme devrimi ve altı ok ilkeleri, sosyal demokrasinin evrensel ilkeleri ve Anadolu ve Trakya'nın tarihsel birikimi olduğunu belirtmiştir.[59] Bu kapsamda CHP kendisini "Cumhuriyet’in kurucu ilke ve değerlerine bağlı, çağdaş bir sosyal demokrat parti" olarak tanımlamaktadır.[60][61]

CHP'nin resmi göç (sığınmacılar, kaçak göçmenler) politikası, Suriye'de kalıcı barışın sağlanması, Suriye'nin güvenli hale getirilmesiyle Suriyeliler'in "evlerine dönmesi" şeklindedir. CHP Genel Başkanı Özgür Özel, Almanya Cumhurbaşkanı Frank- Walter Steinmeier ile Almanya'nın Ankara Büyükelçiliğinde yaptığı görüşmede sorunun Türkiye ile Avrupa ülkeleri arasındaki anlaşmalar ve maddi destekle ve Suriyelilerin Türkiye'de kalması ile çözülemeyeceğini, aksine bunların sorunu daha da büyüteceğini ifade etmiştir. Özel, mevcut sığınmacı politikasını ise "hem Türkiye için hem de batının değerleri için izah edilemez olduğunu" ifade etmiştir.[62]

CHP'nin yerel yönetimler politikası, 31 Mart 2024 Yerel Seçimleri'nden önce 8 Mart tarihinde belediye başkan adaylarınca imzaya açılan iki ayrı taahhütname ile ortaya konmuştur. Halkçı Belediyecilik Taahhütname ve Yerel Yönetimlerde Eşitlik Politika Belgesi, CHP'nin yerel yönetimlerinde izleyeceği politikaların temel ilkelerini ortaya koymuştur. Belgelerin temelinde CHP'nin parti programında belirtilen ilkeler, evrensel insan hakları ve sosyal eşitsizliğe karşı mücadele bulunmaktadır.[63]

Altı Ok ilkeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Altı Ok

Altı Ok ilkelerinin muhtevası zaman içinde değişime uğramakla birlikte en son 2015 Parti Programı'nda tanımlanmıştır.[64] Parti programında bu ilkeler şöyle tanımlanmıştır: Cumhuriyetçilik ilkesi, egemenliğin ulusta olduğunu ve milli iradenin temel alındığı bir devlet düzenini savunur.[64] Milliyetçilik ilkesi, Türkiye'nin din, dil, ırk ve etnik köken değil, siyasal bir birlik etrafında kurulduğunu vurgular.[64] Halkçılık ilkesi, siyasal meşruiyetin halkın iradesine dayandığını ve halkın korunması için çözümlerin halkla birlikte bulunması gerektiğini savunur.[64] Devletçilik ilkesi, devletin halka hizmet için yapılandığını, katılımcı yönetimi ve demokratik hukuk devletini öngörür.[64] Laiklik ilkesi, din ve devlet işlerinin ayrı tutulması gerektiğini vurgular ve insan haklarının temel taşı olduğunu belirtir.[64] Devrimcilik ilkesi, çağdaş medeniyet hedefini sürdürmeyi ve demokratik hukuk devleti kurallarına bağlı kalarak köklü değişim sürecini devam ettirmeyi amaçlar.[64]

Dış politika

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Yurtta sulh, cihanda sulh

Cumhuriyet Halk Partisi, Türkiye'nin Avrupa Birliği üyeliğini, Türkiye'nin NATO üyeliğini ve ittifakın genişlemesini desteklemektedir.[65][66]

Parti, Sosyalist Enternasyonal[67] ve İlerici İttifak[68] içinde önemli bir konuma sahiptir ve Avrupa Sosyalistler Partisi'nin ilişkili üyesidir. Ayrıca parti, 2014 yılında Sosyalist Enternasyonal'i Kuzey Kıbrıs'ta bulunan Cumhuriyetçi Türk Partisi'ni tam üye olarak kabul etmeye çağırmıştır.[69]

Partinin genel başkanı Özgür Özel, İsrail'in Filistin halkına karşı devlet terörü uyguladığını iddia ederek, "Türk solu asla ve asla Filistin davasına uzak değildir." şeklinde açıklamada bulunmuştur.[70]

Yapılanma

[değiştir | kaynağı değiştir]
CHP'nin kırmızı zemin üzerinde Altı Ok'lu amblemi

Partinin amblemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Altı Ok, Cumhuriyet Halk Partisi'nin temel ilkelerini temsil eden simgedir. Aynı zamanda kırmızı zemin üzerine beyaz Altı Ok simgesi partinin bayrağı olarak kullanılmaktadır. Cumhuriyet Halk Partisi'nin amblemi, yıllar boyunca değişikliklere uğramıştır. Ancak orijinal Altı Ok amblemi hiç değişmemiştir.[71]

Partinin ekonomisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mustafa Kemal Atatürk'ün vasiyetle Türkiye İş Bankası'nın kendine ait olan %28.1 oranındaki hissesini partiye bırakmıştır. Fakat bankanın elde ettiği gelirin CHP'ye düşen kısmı partiye değil Türk Dil Kurumu'na ve Türk Tarih Kurumu'na aktarılmaktadır. Parti sadece yönetimde söz sahibidir.[72]

Genel başkanlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanları listesi
# İsim Portre Görev başlangıcı Görev bitişi Görev süresi
1 Mustafa Kemal Atatürk
(1881-1938) 		9 Eylül 1923 10 Kasım 1938 15 yıl, 62 gün
— Celâl Bayar (vekil)[73]
(1883-1986) 		10 Kasım 1938 26 Aralık 1938 46 gün
2 İsmet İnönü
(1884-1973) 		26 Aralık 1938 8 Mayıs 1972 33 yıl, 134 gün
— Kâmil Kırıkoğlu (vekil)[74]
(1914-1979) 		8 Mayıs 1972 14 Mayıs 1972 6 gün
3 Bülent Ecevit
(1925-2006) 		14 Mayıs 1972 30 Ekim 1980 8 yıl, 169 gün
— Mustafa Üstündağ (vekil)[74]
(1933-1983) 		30 Ekim 1980 16 Ekim 1981 351 gün
4 Deniz Baykal
(1938-2023) 		9 Eylül 1992 18 Şubat 1995 2 yıl, 162 gün
5 Hikmet Çetin
1937 (86-87 yaşında) 		18 Şubat 1995 11 Eylül 1995 205 gün
(4) Deniz Baykal
(1938-2023) 		11 Eylül 1995 22 Nisan 1999 3 yıl, 223 gün
— Cevdet Selvi (vekil)[75]
20 Mart 1943 (81 yaşında) 		22 Nisan 1999 23 Mayıs 1999 31 gün
6 Altan Öymen
20 Haziran 1932 (92 yaşında) 		23 Mayıs 1999 30 Eylül 2000 1 yıl, 130 gün
(4) Deniz Baykal
(1938-2023) 		30 Eylül 2000 10 Mayıs 2010 9 yıl, 222 gün
7 Kemal Kılıçdaroğlu
17 Aralık 1948 (75 yaşında) 		22 Mayıs 2010 8 Kasım 2023 13 yıl, 170 gün
8 Özgür Özel
21 Eylül 1974 (49 yaşında) 		8 Kasım 2023 Görevde 316 gün

Genel sekreterler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Cumhuriyet Halk Partisi genel sekreterleri listesi

Merkez Yönetim Kurulu üyeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Gölge Kabine (Türkiye) ve Özel Gölge Kabinesi
# İsim Görev Şehir
1 Özgür Özel Genel Başkan Manisa
2 Selin Sayek Böke Genel Sekreter İzmir
3 Deniz Yücel Parti Sözcüsü
4 Burhanettin Bulut Genel Başkan Yardımcısı (Medya ve Halkla İlişkiler) Adana
5 Gülşah Deniz Atalar Genel Başkan Yardımcısı (Kültür ve Turizm Politikaları) Ankara
6 Gamze Taşcıer Genel Başkan Yardımcısı (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Politikaları)
7 Aylin Nazlıaka Genel Başkan Yardımcısı (Aile Politikaları)
8 Gül Çiftçi Genel Başkan Yardımcısı (Hukuk)
9 İlhan Uzgel Genel Başkan Yardımcısı (Dış İlişkiler)
10 Yalçın Karatepe Genel Başkan Yardımcısı (Hazine Politikaları)
11 Ensar Aytekin Genel Başkan Yardımcısı (Parti Örgütü) Balıkesir
12 Sevgi Kılıç Genel Başkan Yardımcısı (Gençlik ve Spor Politikaları) İstanbul
13 Gökan Zeybek Genel Başkan Yardımcısı (Yerel Yönetimler)
14 Suat Özçağdaş Genel Başkan Yardımcısı (Milli Eğitim Politikaları)
15 Özgür Karabat Genel Başkan Yardımcısı (Mali İşler)
16 Volkan Demir Genel Başkan Yardımcısı (Ticaret Politikaları)
17 Pınar Uzun Okakın Genel Başkan Yardımcısı (Sanayi ve Teknoloji)
18 Gökçe Gökçen Genel Başkan Yardımcısı (Adalet Politikaları) İzmir
19 Murat Bakan Genel Başkan Yardımcısı (İçişleri Politikaları)
20 Yankı Bağcıoğlu Genel Başkan Yardımcısı (Savunma Sanayi Politikaları)
21 Zeliha Aksaz Şahbaz Genel Başkan Yardımcısı (Sağlık Politikaları) Kütahya
22 Erhan Adem Genel Başkan Yardımcısı (Tarım ve Orman Politikaları) Niğde
23 Ulaş Karasu Genel Başkan Yardımcısı (Ulaştırma Politikaları) Sivas
24 Deniz Yavuzyılmaz Genel Başkan Yardımcısı (Enerji Politikaları) Zonguldak

Yüksek Disiplin Kurulu üyeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

2024 yılı itibarıyla partinin YDK üyeleri:[76]

# İsim Görev Şehir
1 Turan Taşkın Özer YDK Başkanı İstanbul
2 Ayça Akpek Şenay YDK Başkan yardımcısı
3 Deniz Çakır YDK sekreteri Ankara
4 Özgür Sağlam YDK üyesi
5 Süleyman Bülbül Aydın
6 Esin Fatma Temel İstanbul
7 Aysemin Gülmez
8 Ekincan Aksoy İzmir
9 Özkan Tice
10 Hümeyra Akkuş Sandıkcı Kırıkkale
11 Nurdan Yücal Konya
12 Gülsüm Filorinalı
13 Remzi Kazmaz Muğla
14 Ali Balta Sivas
15 İsmail Emre Telci

Parti Meclisi üyeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
# Adı Şehir
1 Koza Yardımcı Adana
2 Burhanettin Bulut
3 Yalçın Görgöz Afyonkarahisar
4 Ali Abbas Ertürk Aksaray
5 Gülşah Deniz Atalar Ankara
6 Melisa Uğraş
7 Gamze Taşcıer
8 Gül Çiftçi Binici
9 Aylin Nazlıaka
10 Ali Haydar Fırat
11 Semra Dinçer
12 Hüseyin Can Güner
13 Şengül Yeşildal Antalya
14 Ensar Aytekin Balıkesir
15 Mehmet Tüm
16 Hüseyin Yaşar Batman
17 Ahmet Hakan Uyanık Bitlis
18 Orhan Sarıbal Bursa
19 Özgür Ceylan Çanakkale
20 Bülent Nuri Çavuşoğlu Denizli
21 Canan Taşer Isparta
22 Hikmet Yalım Halıcı
23 Sinem Kırçiçek İstanbul
24 Sevgi Kılıç
25 Pınar Uzun Okakın
26 Gökan Zeybek
27 Bedirhan Berk Doğru
28 Ozan Işık
29 Suat Özçağdaş
30 Baki Aydöner
31 Mahir Yüksel
32 Cem Aydın
33 Berker Esen
34 Müslim Sarı
35 Erbil Aydınlık
36 Turgay Özcan
37 Emin Umut Dikili
38 Selin Sayek Böke İzmir
39 Deniz Yücel
40 Murat Bakan
41 Mehmet Alkın Denizaslanı
42 Uğurcan İrak Kars
43 Hikmet Erbilgin Kastamonu
44 Zeliha Aksaz Şahbaz Kütahya
45 Mehmet Necati Yağcı Mardin
46 Erhan Adem Niğde
47 Ecevit Keleş Sakarya
48 Nazan Güneysu Samsun
49 Ulaş Karasu Sivas
50 Özgür Karabat Tokat
51 Saniye Barut Tunceli
52 Deniz Yavuzyılmaz Zonguldak
Kaynak:[77]

Bilim Kültür Sanat Platformu üyeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
# İsim Şehir
53 Gökçe Gökçen İzmir
54 Gülşah Deniz Atalar Ankara
55 Baran Bozoğlu
56 İlhan Uzgel
57 Yalçın Karatepe
58 Fethi Açıkel İstanbul
59 Volkan Demir
60 Yankı Bağcıoğlu İzmir

Gençlik Kolları

[değiştir | kaynağı değiştir]

17 Şubat 1954 tarihli CHP Genel İdare Kurulu toplantısında Suphi Baykam’ın başkanlığında Gençlik Kolları Merkez Yönetim Kurulu’nun atanmasıyla resmen kurulan ve Türkiye'nin ilk gençlik örgütlenmesi olan CHP Gençlik Kolları, ilk kurultayını 1-2 Ağustos 1961 tarihinde gerçekleştirmiştir. İlk kurulan gençlik kolları yönetiminde, daha sonra CHP Genel Başkanı ve Başbakan olacak olan Bülent Ecevit de yer almaktadır. 12 Eylül 1980 darbesine kadar 10 tane kurultay yapılmış ve darbe sonrası partinin kapatılmasıyla gençlik kolları da kapatılmıştır.

CHP'nin 2. kuruluşundan sonra da faaliyetlerine devam eden CHP Gençlik Kolları, Cumhuriyet Halk Partisi'ne bağlı gençlik yapılanması olup genel başkanlığa bağlı il ve ilçe örgütlenmesi şeklinde çalışmaktadır. Gençler arasında CHP örgütlenmesini sağlar. 16. kurultayını 7 Kasım 2021 tarihinde gerçekleştirmiş ve Kurultayda tek aday olarak giren Gençosman Killik 414 oyun 383'ünü alarak başkan olmuştur. 2023 Haziran itibarıyla Gençosman Killik hâlâ görevini sürdürmektedir.[78]

Halkçı Liseliler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Halkçı Liseliler komisyonu, 19 Mayıs 2014 tarihinde dönemin genel başkan özel danışmanı Recep Cengiz tarafından partiye resmi olarak bağlı olmadan kurulmuştur. Kurucu genel başkanı Doğukan Kurnaz'dır. 2015'den itibaren örgütlü bir şekilde faaliyet göstermeye başlamıştır. Halkçı Liseliler, zaman içinde farklı dönemlere yayılan çeşitli örgütlenme ve etkinliklerle kendini göstermiştir. 2 Şubat 2023 tarihinde gerçekleştirilmiş kurultayda Bertuğ Diler oyların çoğunluğunu alarak başkan olarak seçilmiştir.

23 Kasım 2023 tarihinde Gençlik Kolları Genel Merkezi, 2014 yılından beridir faaliyette bulunan CHP Lise Komisyonlarının feshedilmesine ve örgütlenmenin Halkçı Liseliler (Kısaltma: Halk-Lis) adıyla kurulacak yapılanma üzerinden devam etmesine Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı Özgür Özel, gençlik kolları genel başkanı Gençosman Killik ve Halkçı Liseliler genel başkanı Bertuğ Diler ile yapılan görüşmeler sonucu resmi olarak karar vermiştir.[79]

Kurultaylar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kurultay Tarih Genel başkan Seçim Nedeni
Sivas Kongresi 4-11 Eylül 1919 Mustafa Kemal Atatürk ARMHC'nin kuruluşu
2. Olağan Kurultay 15-23 Ekim 1927[80] Başkanlık (Tüzük ve Cemiyetler Kanunu Gereği)
3. Olağan Kurultay 10-18 Mayıs 1931[81]
4. Olağan Kurultay 9-16 Mayıs 1935[82]
1. Olağanüstü Kurultay 26 Aralık 1938 İsmet İnönü Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü
5. Olağan Kurultay 29 Mayıs 1939 Başkanlık (Tüzük ve Cemiyetler Kanunu Gereği)
6. Olağan Kurultay 8 Haziran 1943
2. Olağanüstü Kurultay 10 Mayıs 1946 Genel başkanın çağrısı
7. Olağan Kurultay 19 Kasım 1947 Başkanlık (Tüzük ve Cemiyetler Kanunu Gereği)
8. Olağan Kurultay 29 Haziran 1950
9. Olağan Kurultay 26 Kasım 1951
10. Olağan Kurultay 22 Haziran 1953
3. Olağanüstü Kurultay 7 Mart 1954 Genel başkanın çağrısı
11. Olağan Kurultay 26 Temmuz 1954 Başkanlık (Tüzük ve Cemiyetler Kanunu Gereği)
12. Olağan Kurultay 21 Mayıs 1956
13. Olağan Kurultay 9 Eylül 1957
14. Olağan Kurultay 12 Ocak 1959
15. Olağan Kurultay 24 Ağustos 1961
16. Olağan Kurultay 14 Aralık 1962
17. Olağan Kurultay 16 Ekim 1964
18. Olağan Kurultay 18 Ekim 1966 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
4. Olağanüstü Kurultay 28 Nisan 1967 Genel başkanın çağrısı
19. Olağan Kurultay 18 Ekim 1968 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
20. Olağan Kurultay 3 Temmuz 1970
5. Olağanüstü Kurultay 7 Mayıs 1972 Kâmil Kırıkoğlu (vekil) Genel başkanın çağrısı
6. Olağanüstü Kurultay 14 Mayıs 1972 Bülent Ecevit İsmet İnönü'nün istifası
21. Olağan Kurultay 30 Haziran 1972 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
22. Olağan Kurultay 14 Aralık 1974
23. Olağan Kurultay 27 Kasım 1976
7. Olağanüstü Kurultay 14 Kasım 1978 Genel başkanın çağrısı
24. Olağan Kurultay 24 Mayıs 1979 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
8. Olağanüstü Kurultay 4 Kasım 1979 Genel başkanın çağrısı
25. Olağan Kurultay 9 Eylül 1992 Deniz Baykal Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
26. Olağan Kurultay 18 Şubat 1995 Hikmet Çetin
27. Olağan Kurultay 9-10 Eylül 1995 Deniz Baykal
28. Olağan Kurultay 23-24 Mayıs 1998
9. Olağanüstü Kurultay 22-23 Mayıs 1999 Altan Öymen Deniz Baykal'ın istifası
10. Olağanüstü Kurultay 26-27 Haziran 1999 Genel başkanın çağrısı
11. Olağanüstü Kurultay 30 Eylül-1 Ekim 2000 Deniz Baykal
29. Olağan Kurultay 30 Haziran-1 Temmuz 2001 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
30. Olağan Kurultay 23-24 Ekim 2003
12. Olağanüstü Kurultay 3 Temmuz 2004 Genel başkanın çağrısı
13. Olağanüstü Kurultay 29-30 Ocak 2005
31. Olağan Kurultay 19-20 Kasım 2005 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
32. Olağan Kurultay 26-27 Nisan 2008
14. Olağanüstü Kurultay 21 Aralık 2008 Genel başkanın çağrısı
33. Olağan Kurultay 22-23 Mayıs 2010 Kemal Kılıçdaroğlu Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
15. Olağanüstü Kurultay 18-19 Aralık 2010 Genel başkanın çağrısı
16. Olağanüstü Kurultay 26 Şubat 2012
17. Olağanüstü Kurultay 27 Şubat 2012
34. Olağan Kurultay 17-18 Temmuz 2012 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
18. Olağanüstü Kurultay 5-6 Eylül 2014 Genel başkanın çağrısı
35. Olağan Kurultay 16-17 Ocak 2016 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu Gereği)
36. Olağan Kurultay 3-4 Şubat 2018
19. Olağanüstü Kurultay 9-10 Mart 2018 Genel başkanın çağrısı[83]
37. Olağan Kurultay 25-26 Temmuz 2020 Başkanlık (Tüzük ve Siyasi Partiler Kanunu gereği)
38. Olağan Kurultay 4-5 Kasım 2023 Özgür Özel
20. Olağanüstü Kurultay 6-9 Eylül 2024 Genel başkanın çağrısı[84]

Belediye başkanları

[değiştir | kaynağı değiştir]
# Adı İl İlçe Belde
1 Zeydan Karalar Adana
2 Kemal Özdemir Aladağ
3 Kadir Aydar Ceyhan
4 Emrah Kozay Çukurova
5 Kasım Karaköse İmamoğlu
6 Ali Bedrettin Karataş Karataş
7 Oya Tekin Seyhan
8 Ahmet Aktürk Tufanbeyli
9 Erdinç Altıok Yumurtalık
10 Ali Demirçalı Yüreğir
11 Abdurrahman Tutdere Adıyaman Merkez
12 Hasarı Talaş Kömür
13 Abuzer Aydın Yaylakonak
14 Veysel Korkmaz Besni Köseceli
15 Necdet Arıcı Şambayat
16 İskender Yıldırım Gölbaşı
17 Burcu Köksal Afyonkarahisar Merkez
18 Selçuk Gönüllü Başmakçı
19 Veysel Topçu Dinar
20 Berrin Uğurlu Evciler
21 Hüseyin Takan Şuhut Karaadilli
22 Devrim Ölmez Sultandağı Yeşilçiftlik
23 Tahsin Çelik Aksaray Merkez Taşpınar
24 Turgay Sevindi Amasya Merkez
25 Zehra Özyol Gümüşhacıköy
26 Alp Kargı Merzifon
27 Ömer Özalp Taşova
28 Mansur Yavaş Ankara
29 İzzet Demircioğlu Ayaş
30 Özer Kasap Beypazarı
31 Hüseyin Can Güner Çankaya
32 Adem Barış Aşkın Elmadağ
33 Erdal Beşikçioğlu Etimesgut
34 Yakup Odabaşı Gölbaşı
35 Mehmet Doğanay Güdül
36 Levent Koç Haymana
37 Selim Çırpanoğlu Kahramankazan
38 Satılmış Karakoç Kalecik
39 Mesut Özarslan Keçiören
40 Veli Gündüz Şahin Mamak
41 Ertunç Güngör Nallıhan
42 Mürsel Yıldızkaya Polatlı
43 Mustafa Koçak Şereflikoçhisar
44 Fethi Yaşar Yenimahalle
45 Muhittin Böcek Antalya
46 İlkay Akca Akseki
47 İsa Yıldırım Aksu
48 Osman Tarık Özçelik Alanya
49 Fahri Duran Demre
50 Menderes Dal Döşemealtı
51 Halil Öztürk Elmalı
52 Mustafa Geyikçi Finike
53 Mehmet Ali Yılmaz Gazipaşa
54 Erol Demirhan Kaş
55 Necati Topaloğlu Kemer
56 Mesut Kocagöz Kepez
57 Cem Kotan Konyaaltı
58 Saniye Caran Korkuteli
59 Niyazi Nefi Kara Manavgat
60 Ümit Uysal Muratpaşa
61 Kadir Kumbul Serik
62 Faruk Demir Ardahan Merkez
63 Gökhan Budak Göle
64 Erdem Demirci Posof
65 Bilgehan Erdem Artvin Merkez
66 Ercan Orhan Borçka
67 Utku Cihan Hopa
68 Erhan Yılmaz Kemalpaşa
69 Mehmet Yıldırım Murgul
70 Barış Demirci Yusufeli
71 Özlem Çerçioğlu Aydın
72 Mustafa Galip Özel Bozdoğan
73 Mehmet Kıvrak Çine
74 Hatice Gençay Didim
75 Anıl Yetişkin Efeler
76 Burak Zencirci Germencik
77 Mustafa Büyükyapıcı Karacasu
78 Özgür Arıcı Koçarlı
79 Ömer Günel Kuşadası
80 Uğur Doğanca Kuyucak
81 Ertuğrul Tetik Nazilli
82 Mustafa İberya Arıkan Söke
83 Osman Yıldırımkaya Sultanhisar
84 Malik Ercan Yenipazar
85 Ahmet Akın Balıkesir
86 Hakan Şehirli Altıeylül
87 Mesut Ergin Ayvalık
88 Orhan Gaga Balya
89 Dursun Mirza Bandırma
90 Ali Kemal Deveciler Burhaniye
91 Mehmet Ertaş Edremit
92 Burhan Karışık Erdek
93 Melih Bağcı Gömeç
94 İbrahim Palaz Gönen
95 Mesut Akbıyık Karesi
96 Ahmet Durdu Manyas
97 Aydın Dinçer Marmara
98 Ali Koyuncu Savaştepe
99 Serkan Sak Sındırgı
100 Hakan Yıldırım Semizel Susurluk
101 Muhammet Rıza Yalçınkaya Bartın Merkez
102 Recai Çakır Amasra
103 Uğur Güneş Kurucaşile
104 Hamit Tutuş Batman Hasankeyf
105 Melek Mızrak Subaşı Bilecik Merkez
106 Aykut Dilsiz Bayırköy
107 Mehmet Talat Bakkalcıoğlu Bozüyük
108 Tanju Özcan Bolu Merkez
109 Ali Oral Göynük
110 Emin Tekemen Kıbrıscık
111 Mehmet Yılmaz Mengen Gökçesu
112 Doğan Onurlu Mudurnu
113 Uygar Oturakdaş Seben
114 Ali Orkun Ercengiz Burdur Merkez
115 Hülya Gümüş Bucak
116 Ali Okan Yücel Çavdır
117 Okan Kurd Yeşilova
118 Mustafa Bozbey Bursa
119 Şükrü Deviren Gemlik
120 Haşim Ali Arıkan Harmancık
121 Deniz Dalgıç Mudanya
122 Şükrü Erdem Mustafakemalpaşa
123 Şadi Özdemir Nilüfer
124 Erkan Aydın Osmangazi
125 Muharrem Erkek Çanakkale Merkez
126 Birol Aslan Kepez
127 Mesut Bayram Ayvacık
128 Cengiz Balkan Küçükkuyu
129 Hasan Cem Atılgan Bayramiç
130 Alper Şen Biga
131 Hasan Kırım Gümüşçay
132 Yahya Göztepe Bozcaada
133 Harun Arslan Çan
134 Saim Zileli Eceabat
135 Necati Kopça Gelibolu Kavakköy
136 Bülent Ecevit Atalay Gökçeada
137 Erdal Doğan Lapseki Umurbey
138 Metin Semerci Çardak
139 Hamit Dereli Çorum Kargı
140 Veli Aylar Mecitözü
141 Mustafa Cebeci Oğuzlar
142 Şenol Öncül Ortaköy Aştavul
143 Bülent Nuri Çavuşoğlu Denizli
144 Levent Yıldırım Acıpayam
145 Önder Demir Bekilli
146 Birsen Çelik Bozkurt
147 Mehmet Ali Orpak Buldan
148 Ahmet Hakan Çal
149 Ali Altıner Çardak
150 Semih Dere Çivril
151 Mehmet Ali Eraydın Güney
152 Yüksel Kepenek Honaz
153 Erkan Hayla Kale
154 Şeniz Doğan Merkezefendi
155 Ali Rıza Ertemür Pamukkale
156 Mehmet Salih Konya Sarayköy
157 Osman Kılıç Serinhisar
158 Kadir Tatık Tavas
159 Fikret Albayrak Düzce Akçakoca
160 Filiz Gencan Akın Edirne Merkez
161 Özkan Günenç Enez
162 Hüseyin Özden Havsa
163 Ahmet Köprü İpsala Yenikarpuzlu
164 Mehmet Özcan Keşan
165 Tamer Kıral Yenimuhacir
166 Zafer Sezgin Geldi Lalapaşa
167 Gökmen Atay Meriç Küplü
168 Mehmet Ormankıran Süloğlu
169 Çetin Çay Erzincan Merkez Çağlayan
170 Cihangir Kaya Mollaköy
171 Ayşe Ünlüce Eskişehir
172 Gürbüz Güller Alpu
173 Hakan Karabacak Beylikova
174 Zehra Konakçı Çifteler
175 İshak Gündoğan Mahmudiye
176 Kazım Kurt Odunpazarı
177 Uğur Tepe Seyitgazi
178 Habil Dökmeci Sivrihisar
179 Ahmet Ataç Tepebaşı
180 Arif Hikmet Kılıç Erzurum Çat
181 Görbil Özcan Şenkaya
182 Ali Doğan Gaziantep Nizip
183 Mustafa Güzel Karkamış
184 Umut Yılmaz Şehitkamil
185 Fuat Köse Giresun Merkez
186 Necmi Sıbıç Bulancak
187 Erol Karadede Espiye
188 Mustafa Eyice Soğukpınar
189 Hasbi Dede Görele
190 Asaf Güven Hatay Arsuz
191 Halil İbrahim Özgün Defne
192 Bahadır Amaç Dörtyol
193 Ökkeş Elmasoğlu Erzin
194 Osman Kesmen Isparta Gönen
195 Ekrem İmamoğlu İstanbul
196 Ali Ercan Akpolat Adalar
197 Onursal Adıgüzel Ataşehir
198 Utku Caner Çaykara Avcılar
199 Ayşegül Özdemir Ovalıoğlu Bakırköy
200 Hasan Mutlu Bayrampaşa
201 Rıza Akpolat Beşiktaş
202 Alaattin Köseler Beykoz
203 Mehmet Murat Çalık Beylikdüzü
204 İnan Güney Beyoğlu
205 Hasan Akgün Büyükçekmece
206 Erhan Güzel Çatalca
207 Orhan Çerkez Çekmeköy
208 Ahmet Özer Esenyurt
209 Hakan Bahçetepe Gaziosmanpaşa
210 Mesut Kösedağı Kadıköy
211 Gökhan Yüksel Kartal
212 Kemal Çebi Küçükçekmece
213 Esin Köymen Maltepe
214 Alper Yeğin Sancaktepe
215 Mustafa Oktay Aksu Sarıyer
216 Özgür Kabadayı Şile
217 Bora Balcıoğlu Silivri
218 Resul Emrah Şahan Şişli
219 Eren Ali Bingöl Tuzla
220 Sinem Dedetaş Üsküdar
221 Cemil Tugay İzmir
222 Onur Yiğit Balçova
223 Davut Sakarsu Bayındır
224 İrfan Önal Bayraklı
225 Tanju Çelik Bergama
226 Şakir Başaran Beydağ
227 Ömer Ekşi Bornova
228 Görkem Duman Buca
229 Lal Denizli Çeşme
230 Selim Utku Gümrükçü Çiğli
231 Adil Kırgöz Dikili
232 Saniye Bora Fıçı Foça
233 Ünal Işık Gaziemir
234 Mustafa Günay Güzelbahçe
235 Emine Helil İnay Kınay Karabağlar
236 İlkay Girgin Erdoğan Karaburun
237 Behice Yıldız İşçimenler Ünsal Karşıyaka
238 Mehmet Türkmen Kemalpaşa
239 Sema Bodur Kınık
240 Nilüfer Çınarlı Mutlu Konak
241 Nasuh Coşkun Kiraz
242 İlkay Çiçek Menderes
243 Erman Uzun Narlıdere
244 Mustafa Turan Ödemiş
245 İsmail Yetişkin Seferihisar
246 Filiz Ceritoğlu Sengel Selçuk
247 Hayatı Okuroğlu Tire
248 Övünç Demir Torbalı
249 Selçuk Balkan Urla
250 Harun Vicdan Kahramanmaraş Ekinözü
251 Erkan Gürbüz Elbistan
252 İlhami Bozan Nurhak
253 Haydar İkizer Pazarcık
254 Elif Köse Karabük Safranbolu
255 Soner Yeşildaş Karaman Merkez Akçaşehir
256 Mustafa Bozcu Ermenek
257 İlyas Barış Koç Kars Selim
258 Oğuz Yantemur Susuz
259 Hasan Baltacı Kastamonu Merkez
260 Hasan Fehmi Taş Daday
261 Mustafa Dursun Kayseri Akkışla
262 Şeref Güleser Felahiye
263 Deniz Yağan Pınarbaşı
264 Ömer Faruk Eroğlu Sarız
265 Ufuk İn Kırklareli Merkez Kavaklı
266 Halil Çallı Babaeski Üsküp
267 Orhan Saltık Alpullu
268 Murat Gerekenli Lüleburgaz
269 Orhan Saltık Ahmetbey
270 Ertuğrul Çamlıca Büyükkarıştıran
271 Birol Özbay Evrensekiz
272 Neşe Çevikbaş Pınarhisar Kaynarca
273 Ercan Özalp Vize
274 İsmail Özen Kıyıköy
275 Selahattin Ekicioğlu Kırşehir Merkez
276 Şükrü Turgut Akpınar
277 Ahmet Önal Kırıkkale Merkez
278 Hakan Bilecen Kilis Merkez
279 Ali Koyuncu Polateli
280 Sertif Gökçe Kocaeli Derince
281 Fatma Kaplan Hürriyet İzmit
282 Ahmet Çalık Karamürsel
283 Ahmet Nuri Köksal Konya Akşehir
284 Fırat Kızılkaya Cihanbeyli
285 Ümit Akpınar Ereğli
286 Hasan Ustaoğlu Seydişehir
287 Nurettin Akbuğa Tuzlukçu
288 Eyüp Kahveci Kütahya Merkez
289 Engin Uysal Domaniç
290 Zekeriya Yılmaz Dumlupınar
291 Lütfi Mutlu Şaphane
292 Haluk Cömertoğlu Malatya Arapgir
293 Ersoy Eren Arguvan
294 Mehmet Şerif Yıldırım Hekimhan
295 Mehmet Bayram Doğanşehir
296 Abdulvahap Göçer Yazıhan
297 Ferdi Zeyrek Manisa
298 Fuat Mintaş Ahmetli
299 Besim Dutlulu Akhisar
300 Ahmet Öküzcüoğlu Alaşehir
301 Cem Aykan Gölmarmara
302 İbrahim Büke Gördes
303 Üstün Dönmez Kırkağaç
304 Fatih Taşlı Köprübaşı
305 Hikmet Dönmez Kula
306 Mazlum Nurlu Salihli
307 Tahsin Akdeniz Sarıgöl
308 Gülşah Durbay Şehzadeler
309 Sercan Okur Soma
310 Çetin Akın Turgutlu
311 Musa Semih Balaban Yunusemre
312 Vahap Seçer Mersin
313 Durmuş Çetin Anamur
314 Özkan Kılıçarpa Aydıncık
315 Ahmet Serkan Tuncer Mezitli
316 Mustafa Turgut Silifke
317 Ali Boltaç Tarsus
318 Abdurrahman Yıldız Toroslar
319 Abdullah Özyiğit Yenişehir
320 Ahmet Aras Muğla
321 Tamer Mandalinci Bodrum
322 Sezer Durmuş Dalaman
323 Aytaç Kurt Datça
324 Alim Karaca Fethiye
325 Ali Erdoğan Köyceğiz
326 Acar Ünlü Marmaris
327 Gonca Köksal Menteşe
328 Fevzi Topuz Milas
329 Evren Tezcan Ortaca
330 Mehmet Caner Ula
331 Mesut Günay Yatağan
332 Remzi Çetin Muş Malazgirt Konakkuran
333 Taner İnce Nevşehir Derinkuyu
334 Birol Demirdelen Yazıhüyük
335 Sefer Neslihanoğlu Kozaklı
336 Ali Ertuğrul Bul Ürgüp
337 Ramazan Tuncay Niğde Merkez Alay
338 Muammer Afşar Bağlama
339 Adem Şahin Dündarlı
340 Arif Çakıl Çiftlik
341 Mehmet Akpınar Azatlı
342 Muammer Çelikbaş Bozköy
343 Ertuğrul Çelenkoğlu Bor Bahçeli
344 Ramazan Oya Kemerhisar
345 Ulaş Tepe Ordu Altınordu
346 Leyla Çıtır Çamaş
347 Cemil Coşkun Gürgentepe
348 Bülent Güney Kabataş
349 Mustafa Mert Olcar Osmaniye Kadirli
350 Enver Atagün Rize Ardeşen
351 Ercüment Şahin Çervatoğlu Fındıklı
352 Neşet Çakır Pazar
353 Nihat Arda Şahin Sakarya Sapanca
354 Serhat Türkel Samsun Atakum
355 Metin Gürbüz Sinop Merkez
356 Hayrettin Kaya Ayancık
357 Osman Belovacıklı Gerze
358 Hayatı Akbulut Sivas Altınyayla Deliilyas
359 Cihan Deniz Akbaş Divriği
360 Sadun Şanlı Şırnak Merkez Kasrik
361 Hasan Turgut İdil Karalar
362 Candan Yüceer Tekirdağ
363 Vahap Akay Çerkezköy
364 Ahmet Sarıkurt Çorlu
365 Tuncer Başoğlu Hayrabolu
366 Nergiz Karaağaçlı Öztürk Malkara
367 Mustafa Onur Bozkurter Marmaraereğlisi
368 Varol Türel Muratlı
369 Abdül Taşyasan Saray
370 Alpay Var Şarköy
371 Volkan Nallar Süleymanpaşa
372 Ali Güneş Tokat Almus Akarçay
373 Ömer Bayrak Ataköy
374 Hayatı Turan Gölgeli
375 Hacı Yusuf Geçene Kınık
376 Tuncer Uzunoğlu Niksar Yazıcık
377 Mehmet Erdem Ural Turhal
378 Şükrü Sargın Zile
379 Burhan Cahit Erdem Trabzon Beşikdüzü
380 Ahmet Kaya Ortahisar
381 Ümit Tayhava Tunceli Mazgirt
382 Ali Emrah Tekin Nazımiye
383 Mustafa Sarıgül Ovacık
384 Müslüm Tosun Pülümür
385 Özkan Yalım Uşak Merkez
386 Mehmet Gürel Banaz Kızılcasöğüt
387 Yılmaz Tozan Eşme
388 Ramazan Karakaya Karahallı
389 Naci Akyürek Sivaslı Pınarbaşı
390 Ali Erbezci Selçikler
391 Mehmet Gürel Yalova Merkez
392 Yılmaz Tavşan Kadıköy
393 Yasemin Fazlaca Altınova
394 Ali Kangal Kaytazdere
395 Turan Canbay Subaşı
396 Avni Kurt Çınarcık
397 Kamil Yaman Koru
398 Adil Yele Çiftlikköy
399 Tahsin Erdem Zonguldak Merkez
400 Mustafa Kalaycı Karaman
401 Nuri Tekin Alaplı
402 Bülent Kantarcı Çaycuma
403 Erol Acar Filyos
404 Alım Genç Saltukova
405 Halil Posbıyık Ereğli
406 Vedat Öztürk Gökçebey
407 Oktay Albuz Bakacakkadı
408 Burhan Sezgin Kilimli Gelik
409 Sebahattin Adıyaman Muslu
410 Altuğ Dökmeci Kozlu
Kaynak:[85][86][87][88]

TBMM Grubu

[değiştir | kaynağı değiştir]
# Adı Görevi Görev başlangıcı
1 Özgür Özel Grup Başkanı 2 Haziran 2023
2 Gökhan Günaydın Grup Başkanvekili
3 Ali Mahir Başarır
4 Murat Emir 18 Nisan 2024

Milletvekilleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
# Adı Seçim bölgesi Görevi
1 Müzeyyen Şevkin Adana Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
2 Orhan Sümer Kit Komisyonu üyesi
3 Burhanettin Bulut Sağlık, Aile, Çalışma Ve Sosyal İşler Komisyonu üyesi
4 Ayhan Barut Tarım, Orman Ve Köyişleri Komisyonu üyesi
5 Bilal Bilici
6 Reşat Karagöz Amasya Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu üyesi
7 Gamze Taşcıer Ankara (I) Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu üyesi
8 Deniz Demir Milli Eğitim, Kültür, Gençlik Ve Spor Komisyonu üyesi
9 Okan Konuralp Meclis Dijital Mecralar Komisyonu
10 Aliye Timisi Ersever Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu üyesi
11 Murat Emir Ankara (II) TBMM Grup Başkanvekili
12 Semra Dinçer Genel Başkan Yardımcısı
13 Tekin Bingöl Ankara (III) Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Parlamenter Asamblesi üyesi
14 Umut Akdoğan Anayasa Komisyonu üyesi
15 Aylin Yaman Genel Başkan Yardımcısı
16 Sururi Çorabatır Antalya Bayındırlık, İmar, Ulaştırma Ve Turizm Komisyonu üyesi
17 Cavit Arı Plan Ve Bütçe Komisyonu üyesi
18 Aliye Coşar Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu üyesi
19 Mustafa Erdem Plan Ve Bütçe Komisyonu üyesi
20 Aykut Kaya Bayındırlık, İmar, Ulaştırma Ve Turizm Komisyonu Üyesi
21 Özgür Erdem İncesu Ardahan Avrupa Birliği Uyum Komisyonu üyesi
22 Uğur Bayraktutan Artvin Milli Savunma Komisyonu üyesi
23 Bülent Tezcan Aydın Akdeniz İçin Birlik Parlamenter Asamblesi üyesi
24 Hüseyin Yıldız Kit Komisyonu üyesi
25 Süleyman Bülbül Adalet Komisyonu üyesi
26 Evrim Karakoz İçişleri Komisyonu üyesi
27 Ensar Aytekin Balıkesir Genel Başkan Yardımcısı
28 Serkan Sarı Sağlık, Aile, Çalışma Ve Sosyal İşler Komisyonu üyesi
29 Aysu Bankoğlu Bartın Genel Başkan Yardımcısı
30 Yaşar Tüzün Bilecik İçişleri Komisyonu üyesi
31 Türker Ateş Bolu Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
32 İzzet Akbulut Burdur Kit Komisyonu üyesi
33 Kayıhan Pala Bursa (I) Sağlık, Aile, Çalışma Ve Sosyal İşler Komisyonu üyesi
34 Nurhayat Altaca Kayışoğlu Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu üyesi
35 Hasan Öztürk Bursa (II) Dijital Mecralar Komisyonu üyesi
36 Orhan Sarıbal Tarım, Orman Ve Köyişleri Komisyonu üyesi
37 İsmet Güneşhan Çanakkale Milli Eğitim, Kültür, Gençlik Ve Spor Komisyonu üyesi
38 Özgür Ceylan Milli Savunma Komisyonu üyesi
39 Mehmet Tahtasız Çorum Kit Komisyonu üyesi
40 Gülizar Biçer Karaca Denizli TBMM Başkanvekili
41 Şeref Arpacı Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
42 Mustafa Sezgin Tanrıkulu Diyarbakır İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyesi
43 Talih Özcan Düzce Dışişleri Komisyonu üyesi
44 Ediz Ün Edirne Çevre Komisyonu üyesi
45 Ahmet Baran Yazgan Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
46 Gürsel Erol Elazığ Çevre Komisyonu üyesi
47 Mustafa Sarıgül Erzincan Bayındırlık, İmar Ulaştırma ve Turizm Komisyonu üyesi
48 Jale Nur Süllü Eskişehir Avrupa Birliği Uyum Komisyonu üyesi
49 Utku Çakırözer Dışişleri Komisyonu üyesi
50 İbrahim Arslan Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
51 Hasan Öztürkmen Gaziantep Güvenlik Ve İstihbarat Komisyonu üyesi
52 Melih Meriç İçişleri Komisyonu üyesi
53 Elvan Işık Gezmiş Giresun TBMM Katip Üye
54 Mehmet Güzelmansur Hatay Dışişleri Komisyonu üyesi
55 Nermin Yıldırım Kara Çevre Komisyonu üyesi
56 Servet Mullaoğlu İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyesi
57 Hikmet Yalım Halıcı Isparta Milli Eğitim, Kültür, Gençlik Ve Spor Komisyonu üyesi
58 Oğuz Kaan Salıcı İstanbul (I) Dışişleri Komisyonu üyesi
59 Gamze Akkuş İlgezdi Sağlık, Aile, Çalışma Ve Sosyal İşler Komisyonu üyesi
60 Fethi Açıkel Milli Eğitim, Kültür, Gençlik Ve Spor Komisyonu üyesi
61 Gökhan Günaydın TBMM Grup Başkanvekili
62 Ali Gökçek Kit Komisyonu üyesi
63 Suat Özçağdaş Çevre Komisyonu üyesi
64 Namık Tan İstanbul (II) Dışişleri Komisyonu üyesi
65 Yunus Emre Genel Başkan Yardımcısı
66 Gökan Zeybek Bayındırlık, İmar, Ulaştırma Ve Turizm Komisyonu üyesi
67 Kadri Enis Berberoğlu Avrupa Birliği Uyum Komisyonu üyesi
68 Yüksel Mansur Kılınç Güvenlik Ve İstihbarat Komisyonu üyesi
Dijital Mecralar Komisyonu üyesi
69 Engin Altay İstanbul (III) Karadeniz Ekonomik İşbirliği Parlamenter Asamblesi üyesi
70 Erdoğan Toprak
71 Türkan Elçi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyesi
72 Zeynel Emre Anayasa Komisyonu üyesi
73 İlhan Kesici NATO Parlamenter Asamblesi üyesi
74 Özgür Karabat Kit Komisyonu üyesi
75 Turan Taşkın Özer Adalet Komisyonu üyesi
76 Ayşe Sibel Yanıkömeroğlu Bayındırlık, İmar, Ulaştırma Ve Turizm Komisyonu Üyesi
77 Yüksel Taşkın İzmir (I) Avrupa Birliği Uyum Komisyonu üyesi
78 Ahmet Tuncay Özkan Dijital Mecralar Komisyonu üyesi
79 Sevda Erdan Kılıç Anayasa Komisyonu üyesi
80 Murat Bakan Çevre Komisyonu üyesi
81 Ednan Arslan Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
82 Gökçe Gökçen İzmir (II) Anayasa Komisyonu üyesi
83 Rıfat Turuntay Nalbantoğlu İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyesi
84 Rahmi Aşkın Türeli Plan Ve Bütçe Komisyonu üyesi
85 Mahir Polat Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu üyesi
86 Deniz Yücel Adalet Komisyonu üyesi
87 Ali Öztunç Kahramanmaraş İçişleri Komisyonu üyesi
88 Cevdet Akay Karabük Plan Ve Bütçe Komisyonu üyesi
89 İsmail Atakan Ünver Karaman Adalet Komisyonu üyesi
Güvenlik Ve İstihbarat Komisyonu üyesi
90 İnan Akgün Alp Kars Anayasa Komisyonu üyesi
91 Aşkın Genç Kayseri Milli Savunma Komisyonu üyesi
92 Fahri Özkan Kırklareli Avrupa Birliği Uyum Komisyonu üyesi
93 Vecdi Gündoğdu Çevre Komisyonu üyesi
94 Metin İlhan Kırşehir Milli Savunma Komisyonu üyesi
95 Mühip Kanko Kocaeli Sağlık, Aile, Çalışma Ve Sosyal İşler Komisyonu üyesi
96 Harun Özgür Yıldızlı Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi üyesi
97 Nail Çiler Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
98 Barış Bektaş Konya Anayasa Komisyonu üyesi
99 Veli Ağbaba Malatya Plan Ve Bütçe Komisyonu üyesi
100 Özgür Özel Manisa CHP Genel Başkanı ve TBMM Grup Başkanı
101 Ahmet Vehbi Bakırlıoğlu Plan Ve Bütçe Komisyonu üyesi
102 Bekir Başevirgen Tarım, Orman Ve Köyişleri Komisyonu üyesi
103 Ali Mahir Başarır Mersin TBMM Grup Başkanvekili
104 Gülcan Kış Bayındırlık, İmar, Ulaştırma Ve Turizm Komisyonu üyesi
105 Talat Dinçer Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
106 Hasan Ufuk Çakır Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi Ve Teknoloji Komisyonu üyesi
107 Cumhur Uzun Muğla Adalet Komisyonu üyesi
108 Gizem Özcan Adalet Komisyonu üyesi
109 Süreyya Öneş Derici Dışişleri Komisyonu üyesi
Güvenlik Ve İstihbarat Komisyonu üyesi
110 Ömer Fethi Gürer Niğde Tarım, Orman Ve Köyişleri Komisyonu üyesi
111 Seyit Torun Ordu Milli Savunma Komisyonu üyesi
112 Mustafa Adıgüzel Milli Eğitim, Kültür, Gençlik Ve Spor Komisyonu üyesi
113 Asu Kaya Osmaniye TBMM Katip Üye
114 Tahsin Ocaklı Rize Plan Ve Bütçe Komisyonu Üyesi
115 Ayça Taşkent Sakarya Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu üyesi
116 Murat Çan Samsun İçişleri Komisyonu üyesi
117 Barış Karadeniz Sinop Tarım, Orman Ve Köyişleri Komisyonu üyesi
118 Ulaş Karasu Sivas Bayındırlık, İmar, Ulaştırma Ve Turizm Komisyonu üyesi
119 Mahmut Tanal Şanlıurfa İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu üyesi
120 Faik Öztrak Tekirdağ NATO Parlamenter Asamblesi üyesi
121 İlhami Özcan Aygun Tarım, Orman Ve Köyişleri Komisyonu üyesi
122 Nurten Yontar Milli Eğitim, Kültür, Gençlik Ve Spor Komisyonu üyesi
123 Kadim Durmaz Tokat Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi Üyesi
124 Sibel Suiçmez Trabzon TBMM Katip Üye
125 Ali Karaoba Uşak Sağlık, Aile, Çalışma Ve Sosyal İşler Komisyonu üyesi
126 Tahsin Becan Yalova Milli Savunma Komisyonu üyesi
127 Deniz Yavuzyılmaz Zonguldak Kit Komisyonu üyesi
128 Eylem Ertuğ Ertuğrul İçişleri Komisyonu üyesi
Kaynak:[89]

Cumhuriyet Halk Partisi ve seçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Milletvekilliği seçimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Lider Seçim sonuçları Sandalye Hükûmet
Oy sayısı % ± # ±
1927 Mustafa Kemal Atatürk Bilinmiyor 100,0 (#1) Yeni
335 / 335
 Yeni IV. İnönü (1927-1930)
V. İnönü (1930-1931)
1931 Bilinmiyor 100,0 (#1) Sabit
287 / 317
 azalış 48 VI. İnönü
1935 Bilinmiyor 100,0 (#1) Sabit
401 / 428
 artış 114 VII. İnönü (1935-1937)
I. Bayar (1937-1938)
II. Bayar (1938-1939)
I. Saydam (1939)
1939 İsmet İnönü Bilinmiyor 100,0 (#1) Sabit
466 / 470
 artış 65 II. Saydam (1939-1942)
I. Saracoğlu (1942-1943)
1943 Bilinmiyor 100,0 (#1) Sabit
488 / 492
 artış 22 II. Saracoğlu
1946 4.150.000~ 85,4 (#1) azalış 14,6
397 / 465
 azalış 91 Peker (1946-1947)
I. Saka (1947-1948)
II. Saka (1948-1949)
Günaltay (1949-1950)
1950 3.176.561 39,45 (#2) azalış 45,9
69 / 487
 azalış 328 Ana muhalefet
1954 3.161.696 35,36 (#2) azalış 4,09
31 / 541
 azalış 38 Ana muhalefet
1957 3.753.136 41,09 (#2) artış 4,73
178 / 610
 artış 147 Ana muhalefet
1961 3.724.752 36,74 (#1) azalış 4,35
173 / 450
 azalış 5 VIII. İnönü (1961-1962)
IX. İnönü (1962-1963)
X. İnönü (1963-1965)
1965 2.675.785 28,75 (#2) azalış 7,99
134 / 450
 azalış 39 Ana muhalefet
1969 2.487.163 27,37 (#2) azalış 1,38
143 / 450
 artış 9 Ana muhalefet (1970-1971)
I. Erim (1971)
II. Erim (1971-1972)
Melen (1972-1973)
1973 Bülent Ecevit 3.570.583 33,30 (#1) artış 5,93
185 / 450
 artış 42 Ana muhalefet
(1973-1974, 1974-1977)
I. Ecevit (1974)
1977 6.136.171 41,38 (#1) artış 8,08
213 / 450
 artış 28 Ana muhalefet
(1977-1978, 1979-1980)
II. Ecevit (1977)
III. Ecevit (1978-1979)
1995 Deniz Baykal 3.011.076 10,71 (#5) azalış 30,67
49 / 550
 azalış 164 Muhalefet
1999 2.716.096 8,71 (#6) azalış 2,00
0 / 550
 azalış 49 Seçim barajının altında kaldı
2002 6.114.843 19,39 (#2) artış 10,68
178 / 550
 artış 178 Ana muhalefet
2007 7.300.234 20,88 (#2) artış 1,49
112 / 550
 azalış 65 Ana muhalefet
2011 Kemal Kılıçdaroğlu 11.155.972 25,98 (#2) artış 5,11
135 / 550
 artış 23 Ana muhalefet
2015 (Haziran) 11.518.139 24,95 (#2) azalış 1,03
132 / 550
 azalış 3 Ana muhalefet
2015 (Kasım) 12.111.812 25,32 (#2) artış 0,37
134 / 550
 artış 2 Ana muhalefet
2018 11.271.240 22,64 (#2) azalış 2,68
146 / 600
 artış 12 Ana muhalefet
2023 13.802.183 25,35 (#2) artış 2,70
169 / 600
 artış 23 Ana muhalefet

Cumhurbaşkanlığı seçimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

İki dereceli

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Aday Turlar Sonuç
Oy sayısı % Son tur
1923
Mustafa Kemal Atatürk
158 / 333
 47.44% (#1) 1. Evet Seçildi
1927
288 / 316
 91.1% (#1)
1931
289 / 317
 91.1% (#1)
1935
386 / 399
 96.7% (#1)
1938
İsmet İnönü
348 / 399
 87.2% (#1)
1939
249 / 413
 60.2% (#1)
1943
435 / 455
 65.6% (#1)
1946
388 / 465
 83.4% (#1)
1950
66 / 487
 13.5% (#2) Seçilemedi
1954
27 / 541
 5.0% (#2)
1966
Cevdet Sunay
AP-CHP ortak adayı
461 / 634
 72.7% (#1) 1. Evet Seçildi
1973
Fahri Korutürk
AP-CGP-CHP ortak adayı
365 / 450
 81.1% (#1) 15.
1993
İsmail Cem
27 / 450
 6.0% (#4) 3. Seçilemedi

Tek dereceli

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Aday Birinci tur İkinci tur Sonuç
Oy sayısı % ± Oy sayısı %
2014
Ekmeleddin İhsanoğlu
MHP-CHP ortak adayı 		15.587.720 38.44% (#2) Yeni — — Seçilemedi
2018
Muharrem İnce 		15.340.321 30.64% (#2) azalış 7,80 — — Seçilemedi
2023 Kemal Kılıçdaroğlu
Kemal Kılıçdaroğlu
Millet İttifakı ortak adayı 		24.595.178 44.88% (#2) artış 14,24 25.504.724 47.82% (#2) Seçilemedi

Yerel seçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Lider Belediye Meclisleri Belediye Başkanlığı
Oy sayısı % ± Oy sayısı % # ±
1950 İsmet İnönü 570.606 37,50 (#2) Yeni Bilinmiyor Bilinmiyor
248 / 626
 Yeni
1963 3.458.972 36,22 (#2) azalış 0,83 1.062.432 35,7 (#2)
337 / 1.045
 artış 91
1968 2.542.644 27,90 (#2) azalış 8,32 994.938 30,7 (#2)
289 / 1.252
 azalış 48
1973 Bülent Ecevit 3.708.687 37,09 (#1) artış 9,19 1.716.302 39,6 (#1)
551 / 1.640
 azalış 48
1977 5.161.426 41,73 (#1) artış 4,64 2.682.282 45,7 (#1)
714 / 1.730
 artış 262
1994 Deniz Baykal 1.297.371 4,61 (#7) azalış 37,12 869.921 4,4 (#7)
65 / 2.695
 azalış 649
1999 3.487.483 11,08 (#6) artış 6,47 3.227.096 13,8 (#5)
376 / 3.200
 artış 311
2004 5.883.696 18,23 (#2) artış 7,15 4.988.427 20,7 (#2)
467 / 3.193
 artış 91
2009 9.229.936 23,08 (#2) artış 4,85 7.960.562 24,7 (#2)
523 / 2.903
 artış 56
2014 Kemal Kılıçdaroğlu 11.493.758 25,62 (#2) artış 2,54 11.008.961 26,45 (#2)
232 / 1.381
 azalış 291
2019 13.218.754 28,57 (#2) artış 2,95 12.868.053 29,81 (#2)
252 / 1.389
 artış 20
2024 Özgür Özel 15.791.979 37,7 (#1) artış 9,13 17.391.548 37,77 (#1)
433 / 1.389
 artış 181

Ara genel seçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Lider Bölge(ler) Oy sayısı % Sandalye
1951 İsmet İnönü Aydın, Balıkesir, Bilecik, Bitlis, Bursa,
Çanakkale, Denizli, Eskişehir,
Gümüşhane, İstanbul, İzmir,
Kastamonu, Kırşehir, Muğla,
Sinop, Sivas, Zonguldak 		687.668 38,68 (#2)
2 / 20
1966 Hatay 36.096 33,88 (#2)
0 / 1
1968 Adana, Urfa, Çorum, Diyarbakır, İstanbul 295.069 28,13 (#2)
0 / 5
1975 Bülent Ecevit Amasya, Bursa, Eskişehir, Niğde, Urfa,
Zonguldak 		409.387 37,98 (#2)
1 / 6
1979 Konya, Manisa, Edirne, Muğla, Aydın 367.317 29,33 (#2)
0 / 5
2003 Deniz Baykal Siirt 8.972 13,08 (#2)
0 / 3

Ara yerel seçimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Aday Seçim sonuçları Not
Oy sayısı % ±
2019 İstanbul Ekrem İmamoğlu 4.742.082 54,22 (#1) artış 5,45 Ekrem İmamoğlu, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığına seçildi.
1989 yılında belediyeyi kazanan SHP'nin ardından CHP ilk kez İstanbul'u kazandı.

Senatörlük seçimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Seçim Lider Seçim sonuçları Sandalye
Oy sayısı % ± # ±
1961 İsmet İnönü 3.734.285 37,0 (#1) Yeni
36 / 150
 Yeni
1964 1.125.783 40,8 (#1) artış 3,8
19 / 51
 azalış 17
1966 877.066 29,6 (#2) azalış 11,2
13 / 52
 azalış 6
1968 899.444 27,1 (#2) azalış 2,5
13 / 53
 Sabit
1973 Bülent Ecevit 1.412.051 33,6 (#1) artış 6,5
25 / 52
 artış 12
1975 2.281.470 43,4 (#1) artış 9,8
25 / 54
 Sabit
1977 2.037.875 42,3 (#1) azalış 1,1
28 / 50
 artış 3
1979 1.378.224 29,2 (#2) azalış 13,1
12 / 50
 azalış 16

Seçim şarkıları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: CHP'nin seçim şarkıları listesi

Logolar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 1992-2015 yılları arasında kullanılan logo
    1992-2015 yılları arasında kullanılan logo
  • 2000 yılında kullanılan logo
    2000 yılında kullanılan logo
  • 2014-2016 yılları arasında kullanılan logo
    2014-2016 yılları arasında kullanılan logo
  • 2015-2024 yılları arasında kullanılan logo
    2015-2024 yılları arasında kullanılan logo
  • 2015-2024 yılları arasında kullanılan logo (yatay)
    2015-2024 yılları arasında kullanılan logo (yatay)
  • 100. yıl logosu
    100. yıl logosu
  • Günümüzde kullanılan logo
    Günümüzde kullanılan logo
  • Günümüzde kullanılan logo (yatay)
    Günümüzde kullanılan logo (yatay)
  • Günümüzde kullanılan logo (beyaz)
    Günümüzde kullanılan logo (beyaz)
  • Günümüzde kullanılan logo (beyaz yatay)
    Günümüzde kullanılan logo (beyaz yatay)

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Parti içerisinde daha solda kalan fraksiyonlar da bulunmaktadır.[kaynak belirtilmeli] Ayrıca bkz. ortanın solu

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Genel
  • Hikmet Bila, CHP 1919-1999, Doğan Kitap, İstanbul 1999.
  • Yeni Türkiye, Türk Demokrasisi Özel Sayısı, Ankara 1997.
  • Ayşe Kadıoğlu, Zaman Lekesi, İBÜY, İstanbul 2006.
  • Tarık Zafer Tunaya, Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, İBÜY, İstanbul 2002
  • Can Dündar, Karaoğlan, 2004
  • Cumhuriyet Gazetesi, Cumhuriyetin 80 yılı, 2003
  • İletişim Yayınları, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul 1983
  • Seçim Sonuçları, Belgenet İnternet Sitesi
  • Hikmet Bila, CHP Nasıl İktidar Olur?, Doğan Kitap, İstanbul, 2020
Özel
  1. ^ a b c d e "Çağdaş Türkiye İçin Değişim - CUMHURİYET HALK PARTİSİ PROGRAMI" (PDF). chp.org.tr. 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2015. 
  2. ^ "Sosyal Demokrat dünyada yeni bir fikir dergisi:". İKİNCİ YÜZYIL DERGİ. 8 Mayıs 2021. 10 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  3. ^ "Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı". 16 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi - Parti İçi Eğitim Birimi" (PDF). 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2022. 
  5. ^ "The Republican People's Party (CHP) is Complicit in the Erosion of Democracy in Turkey". Georgetown Journal of International Affairs (İngilizce). 6 Ağustos 2020. 1 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2022. 
  6. ^ Liza Mügge (2013). "Brussels Calling: The European organisation of migrants from Turkey". Dirk Halm; Zeynep Sezgin (Ed.). Migration and Organized Civil Society: Rethinking National Policy. Routledge. s. 167. ISBN 978-1-136-24650-0. 
  7. ^ "Chp Parti Tüzüğü" (PDF). 16 Mart 2019. 16 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.  Başlık 10: "Cumhuriyet Halk Partisi, programındaki anlamlarıyla Atatürkçülüğün “Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik, Devrimcilik” ilkelerine bağlıdır."
  8. ^ Alfred Stepan; Ahmet T. Kuru, (Ed.) (2012). "The European Union and the Justice and Development Party". Democracy, Islam, and Secularism in Turkey. Columbia University Press. s. 184, paragraph 2. ISBN 9780231159333. 
  9. ^ "Kılıçdaroğlu rüzgarı, Akşener bariyeri". gazeteduvar.com.tr. 8 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.  Kaynaktan alıntı: "Kılıçdaroğlu’nun liderlik ettiği partisindeki ulusalcı, öncülük ettiği Millet İttifakı’ndaki milliyetçi-ülkücü kanadın direncine rağmen..."
  10. ^ "CHP'nin 'ulusalcı' kanadında Kaftancıoğlu rahatsızlığı". t24.com.tr. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023. 
  11. ^ "'Demokratik sosyalist' CHP'li gençler harekete geçiyor". 20 Ocak 2023. 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2023. 
  12. ^ Tafolar, Meriç (9 Temmuz 2012). "İşte CHP'nin 4 eğilimi". Ankara: Milliyet. 26 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2016. 
  13. ^ "International Entente of Radical and Similar Democratic Parties". LONSEA – League of Nations Search Engine. 25 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2023. 
  14. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi'nin diğer ülke partileriyle ilişkisi (1923-1950) / Relationship of Republican People's Party with parties from other countries (1923-1950)". tez.yok.gov.tr. Erişim tarihi: 26 Kasım 2023. 
  15. ^ "CUMHURİYET HALK PARTİSİ - KURUMSAL KİMLİK". Kurumsal Kimlik. 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2022. 
  16. ^ a b "CHP Genel Başkan adayı İlhan Cihaner: CHP'de sol, sosyalizm diyenler tasfiye edildi". T24. 8 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  17. ^ "Cihaner'in kurucusu olduğu Gelecek İçin Biz: Gereğini yapın, sorumluluk almaya hazırız". birgun.net. 8 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2024. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ekim 2021. 
  19. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021. 
  20. ^ CHP Tarihçesi 22 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CHP Resmî İnternet Sitesi
  21. ^ CHP Tarihçesi 12 Eylül Öncesi 26 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CHP Resmî İnternet Sitesi
  22. ^ Türkiye İş Bankası ortaklık yapısı 24 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., İş Bankası Resmî İnternet Sitesi
  23. ^ CHP'nin kuruluşu 26 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CHP Resmî İnternet Sitesi
  24. ^ Murat Sofuoğlu (26 Ocak 2018). "Turks still debate whether Treaty of Lausanne was fair to Turkey". TRT World. 17 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019. 
  25. ^ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
  26. ^ Koçak, Cemil (2016). "Tek Parti, Cumhuriyet ve Şefler" 1.Baskı. Timaş Yayınları. ss. 170, 171. 
  27. ^ Malik Mufti (2009). Daring and Caution in Turkish Strategic Culture: Republic at Sea. Palgrave Macmillan UK. s. 233. ISBN 9780230236387. 
  28. ^ Atatürk'ün CHP Program ve Tüzükleri 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Doğu Perinçek, Kaynak Yayınları, 2. Basım, sf. 171, ISBN 978-975-343-526-0
  29. ^ CHP ve Kurultaylar tarihi... (1919-1950) Belgenet.net
  30. ^ Macfie, A.L. (2014). Atatürk. Routledge. s. 182. ISBN 978-1-138-83-647-1. 
  31. ^ Demirci, Fatih Kadro Hareketi ve Kadrocular, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006, sayı 15.
  32. ^ Ergüder, J. 1927 Komünist Tevkifatı, "İstanbul Ağır Ceza Mahkemesindeki Duruşma", Birikim Yayınları, İstanbul, 1978
  33. ^ Adem, Mahmut. "İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanlığı Döneminde Yükseköğretimdeki Gelişmeler (1938-1950)". İnönü Vakfı. 19 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  34. ^ Akşin, Sina. "I. DEVRİM YOLU ve KARŞI-DEVRİM GİRİŞİMLERİ". İnönü Vakfı. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  35. ^ Manuel Álvarez-Rivera. "Election Resources on the Internet: Elections to the Turkish Grand National Assembly". 15 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019. 
  36. ^ a b "İnönü'nün MBK'ye gönderdiği Menderes mektubu". Ensonhaber. 24 Eylül 2012. 26 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  37. ^ Gülsüm Tütüncü Esmer. "Propaganda, Söylem ve Sloganlarla Ortanın Solu" (PDF). Dokuz Eylül University. 10 Aralık 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019. 
  38. ^ "İsmet İnönü foundation page by Şerafettin Turan". 16 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2023. 
  39. ^ Ustel, Aziz (14 Temmuz 2008). "Savcı, Ergenekon'u Kenan Evren'e sormalı asıl!". Star Gazete. 14 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2019. 
  40. ^ a b Ciddi, Sinan (13 Ocak 2009). Kemalism in Turkish Politics: The Republican People's Party, Secularism and Nationalism (İngilizce). Routledge. s. 79. ISBN 9781134025596. 
  41. ^ "Türkiye İş Bankası'ndaki CHP hisselerinin Hazine'ye devrine miras hukuku engel". Independent Türkçe. 14 Şubat 2020. 2 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024. 
  42. ^ 2002 Yılı Genel Seçim Sonuçları Belgenet.net
  43. ^ "2002 Yılı Genel Seçim Sonuçları". arsiv.ntv.com.tr. 29 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022. 
  44. ^ a b Çarkoğlu, Ali (20 Ekim 2009). "A New Electoral Victory for the 'Pro-Islamists' or the 'New Centre-Right'? The Justice and Development Party Phenomenon in the July 2007 Parliamentary Elections in Turkey". South European Society and Politics. 12 (4). ss. 501-519. doi:10.1080/13608740701731457 Özgürce erişilebilir. 
  45. ^ "Anayasa değişiklik paketi bugün yayımlandı, referandum süreci başladı". memurlar.net. 16 Haziran 2007. 26 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2014. 
  46. ^ "Referandumdan "Evet" çıktı". Sabah. 21 Ekim 2007. 3 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2014. 
  47. ^ Koylu, Hilal. "Köşk'e ilk davet eşsiz". Radikal. 16 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2015. 
  48. ^ "Turkish opposition leader quits over 'sex tape'". BBC News. 10 Mayıs 2010. 25 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024. 
  49. ^ a b Bozarslan, Mahmut. "In Turkey, Erdogan challenger attracts solid Kurdish support, a decisive vote". Al-Monitor. 15 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024. 
  50. ^ Toksabay, Ece (25 Ağustos 2016). "Turkish opposition leader targeted by Kurdish militants - minister". Reuters. 27 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024. 
  51. ^ "The "Nation Alliance" officially forms". amp.dw.com. 5 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2021. 
  52. ^ "'Millet ittifakı' resmen kuruldu: Protokolün detayları ortaya çıktı". cumhuriyet.com.tr. 18 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2021. 
  53. ^ Gumrukcu, Tuvan; Altayli, Birsen. "Turkey's main opposition elects Ozel as new leader in local elections run-up". Reuters. 5 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2023. 
  54. ^ "Özgür Özel: CHP'de 13 yıllık Kemal Kılıçdaroğlu dönemine son veren değişimci yeni genel başkan". BBC News Türkçe. 5 Kasım 2023. 5 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2023. 
  55. ^ "Özgür Özel'den Erdoğan'a yanıt: 'Stresini anlıyorum...'". Cumhuriyet. 11 Haziran 2023. 6 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2023. 
  56. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi – Parti İçi Eğitim Birimi". 13 Nisan 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2017. 
  57. ^ Liza Mügge (2013). "Brussels Calling: The European organisation of migrants from Turkey". Dirk Halm; Zeynep Sezgin (Ed.). Migration and Organized Civil Society: Rethinking National Policy. Routledge. s. 167. ISBN 978-1-136-24650-0. 
  58. ^ Uras, Umut (29 Mart 2019). "New test for Erdogan: What's at stake in Turkish local elections?". İstanbul: Al Jazeera. 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019. 
  59. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi Programı" (PDF). web.archive.org. 25 Nisan 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2024. 
  60. ^ Seçim Bildirgesi (Election Manifesto), Cumhuriyet Halk Partisi, page 4. (Türkçe) 27 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  61. ^ Nordsieck, Wolfram (2018). "Turkey". Parties and Elections in Europe. 15 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2018. 
  62. ^ "Özgür Özel, Almanya cumhurbaşkanıyla görüştü: Sığınmacı sorunu Türkiye'ye para vererek çözülemez « PolitikYol.com | Yorum, Analiz, Haber Sitesi". 25 Nisan 2024. 8 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024. 
  63. ^ "CHP'li Belediye Başkan Adaylarından İki Ayrı Taahhütname: Halkçı Belediyecilik Taahhütnamesi ve Yerel Yönetimlerde Eşitlik Politika Belgesi İmzalanacak". chp.org.tr. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024. 
  64. ^ a b c d e f g "CHP Parti Programı" (PDF). 9 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021. 
  65. ^ Alfred Stepan; Ahmet T. Kuru, (Ed.) (2012). "The European Union and the Justice and Development Party". Democracy, Islam, and Secularism in Turkey. Columbia University Press. s. 184, paragraph 2. ISBN 9780231159333. 
  66. ^ "Turkey's Top Election Challenger Pledges Closer Ties to NATO and EU". Wall Street Journal. 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2023. 
  67. ^ Socialist International – List of member parties 7 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  68. ^ "Parties & Organisations". Progressive Alliance. 15 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2019. 
  69. ^ "Parti Tüzüğü". cumhuriyetciturkpartisi.org. 22 Mayıs 2016. 10 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2019. 
  70. ^ "CHP Genel Başkanı Özel: İsrail, devlet terörü yapıyor". NTV. 24 Mart 2024. 1 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024. 
  71. ^ "CUMHURİYET HALK PARTİSİ - KURUMSAL KİMLİK". Kurumsal Kimlik. 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  72. ^ A.Ş, Türkiye İş Bankası. "Bankamız Açıklaması | Türkiye İş Bankası A.Ş." www.isbank.com.tr. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2022. 
  73. ^ Genel Başkan Vekili olarak
  74. ^ a b Genel Sekreter olarak
  75. ^ Genel Başkan Yardımcısı olarak
  76. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi". chp.org.tr. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022. 
  77. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi". chp.org.tr. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022. 
  78. ^ "CHP'li gençlerin yeni başkanı Konyalı Gençosman". INDEPENDENT. 10 Kasım 2021. 13 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2023. 
  79. ^ "Gençlik Kolları - Halklis Hk. - Sayı 2023-17". 23 Kasım 2023. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024. 
  80. ^ Tuncay Dursun, Tek Parti Dönemindeki Cumhuriyet Halk Partisi Büyük Kurultayları, Kültür Bakanlığı yay., Ankara 2002, s.11-33
  81. ^ CHF Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları (10-18 Mayıs 1931) (PDF). İstanbul Devlet Matbaası. 1931. 29 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 
  82. ^ Aysal, Necdet (2017). “Tek Parti Döneminde Cumhuriyet Halk Partisi Dördüncü Büyük Kurultayı (9-16 Mayıs 1935)”. History Studies, 9 (1), 21-45.
  83. ^ "CHP 19. Olağanüstü Kurultayı tamamlandı". www.aa.com.tr. 6 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024. 
  84. ^ "Özel: Kaçtı dedirtmemek için kurultay kararını ben aldım". Halk TV. 6 Ağustos 2024. 6 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024. 
  85. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi". chp.org.tr. 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2022. 
  86. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi". chp.org.tr. 8 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2022. 
  87. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi". chp.org.tr. 8 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2022. 
  88. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi". chp.org.tr. 8 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2022. 
  89. ^ "Cumhuriyet Halk Partisi". chp.org.tr. 8 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]