Muş - Vikipedi

Bu sayfada devam eden bir çalışma vardır. Yardım etmek istiyorsanız ya da çalışma yarım bırakılmışsa, çalışmayı yapan kişilerle iletişime geçebilirsiniz. Bu sayfada son yedi gün içinde değişiklik yapılmadığı takdirde şablon sayfadan kaldırılacaktır. En son değişiklik, 2 gün önce İmmoBot (katkılar | kayıtlar) tarafından gerçekleştirildi (önbelleği boşalt).

Muş
Şehir
Muş'tan bir görünüm (Eylül 2005)
Muş ilçe haritası
Ülke	Türkiye
Bölge	Doğu Anadolu
İl	Muş
İdare
• Belediye başkanı	Sırrı Söylemez (Dem Parti)
Yüzölçümü
• Toplam	2729 km²
Rakım	1400 m
Nüfus  (2019)(TÜİK)
• Toplam	195.323
• Yoğunluk	1.6/km²
Zaman dilimi	UTC+03.00 (UDAS)
Posta kodu	49000
Alan kodu	0436
Plaka kodu	49
Resmî site Muş Belediyesi

Muş (Ermenice: Մուշ, Kürtçe: Mûş), Muş ilinin merkezi olan şehir ve aynı isimli merkez ilçesidir.

Yerleşim ilin batısında yer alır. Çavuş Dağı'nın kuzeydoğu eteklerinde kurulmuş olan kentin tarihsel çekirdeği kalenin çevresidir. İstasyonun yer aldığı Muş Ovası'na doğru sekiler halinde gelişen kentin eski ve yeni kısımları arasında 200 m yükseklik farkı vardır.

Muş Ovası'nın kenarında kurulan bu Doğu Anadolu Bölgesi şehri, lalesi ve üzümü ile tanınır. Kent ve daha çok il Selçuklu dönemi eserleri; Malazgirt Savaşı ve Alparslan ile özdeşleşmiştir. Muş ilçesi, kuzeyden Varto; doğudan Bulanık, Hasköy ve Korkut ile komşudur. Malazgirt ilçesi ile sınırı yoktur. Solhan, Kulp ve Hınıs ile de sınırdaştır.

Muş, 1929 yılında Bitlis vilayetinden ayrılarak kurulan ilin merkezi haline gelmiştir. Coğrafi açıdan, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Murat-Van Bölümü içerisinde yer alır. Muş ili ve şehri ayrıca Doğu Anadolu Bölgesi Kalkınma Projesi içinde yer almaktadır.^[1]

Muş isminin nereden geldiğine yönelik farklı tezler vardır. Ancak bunlardan en çok kabul göreni, Muşkilerden geldiğine yönelik olanıdır. Muşki kavmi, Muş güneyi dağlarında barınmışlar ve kuvvetli bir ihtimalle de bugün Kızıl Ziyaret tepesinde bulunan kaleyi de onlar yapmışlardır. Bu kale daha sonra I. Süleyman tarafından yıkılmıştır. Muş çevresinde bulunan birçok tarihî eserde Muşkilerin alameti olduğu söylenen yonca kabartmasına rastlamak mümkündür.

Asur kaynaklarına göre Muş yöresi MÖ 13. yüzyılda Urartulara bağlı Nairi ülkesinin sınırları içerisindeydi. Daha sonraki kaynaklarda Taron adıyla geçen yöre sırasıyla İskit, Med, Pers, Makedon, Selevkos, Roma, Part, Arsakes ve Bizans yönetiminde kaldı. Birkaç kez Romalılar ile Partlar ve Bizanslılar ile Sasaniler arasında el değiştirdi. Daha sonra Emevilerin ve Abbasilerin egemenliğine girdi. Göçebe Türkmen topluluklar yöreye yerleşmeye başladı.^[2]

Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra Selçuklu toprağı haline gelen Muş şehri, Ahlatşahlar (Sökmenoğulları) ve daha sonra Eyyubiler egemenliğine girdi. Muş, Eyyubiler'in zayıflamasıyla birlikte Bitlis Emirliği'nin etkisi altına girmeye başladı.

1243 yılında gerçekleşen Kösedağ Muharebesi sonrasında Muş ve çevresi Moğol İmparatorluğu vassalı olarak Anadolu Selçuklu Devleti hakimiyet alanında kalmıştır. İlhanlılar döneminde birçok Moğol kabilesinin de Muş ve dolaylarını otlak olarak kullanıldığı görülmektedir. 1290'larda sonra kaotik bir coğrafyada bulunan Muş, 1340'larda Moğol emirliklerinin güç mücadelesi sırasında büyük oranda tahrip edilmiş ve nüfusu azalmıştır. 1349 yılında Muş'u idare eden beyin Akkoyunlular ile ittifak etmesi nedeniyle Muş ve çevresi Karakoyunluların saldırılarına maruz kalmıştır. Muş beyi Karakoyunluları yense de sonrasında Muş ve çevresinde Karakoyunlu hakimiyeti başlamıştır. 1366 yılında Celâyirliler Muş ve çevresine hâkim olsa da çatışmalar sürerek devam etmiş ve Muş'taki hakimiyet yerel beylerin idaresinde hakimiyetin hangi devlet/emirlikte olduğu belirsiz olan dönem yaşanmıştır. Timur, 1387 yılı dolaylarında Karakoyunlulara olan saldırısı sırasında Muş ve çevresini yağmaya tabi tutmuştur. 1394 yılında bölge ikinci defa Timur'un saldırılarına maruz kalmıştır. 1409-1422 yılları arasında Karakoyunlu hakimiyetinde görülen Muş, 1422 yılında Karakoyunlular tarafından Bitlis, Ahlât ve Hınıs ile birlikte Şeref Han'ın atalarından Şerefeddin Bey'e verilmiştir. 1457 yılında Akkoyunlular'ın hakimiyetinde yerel beyler yönetimindeki Muş, Karakoyunluların saldırısına maruz kalmıştır. 1497 yılında Muş, Bitlis Emîrliğine bağlı görülmektedir. 1508 yılında ise Bitlis ile birlikte Safeviler'in hakimiyet sahası içerinde yer almaktadır. 1514 yılında yaşanan Çaldıran Muharebesinden sonra İdris-i Bitlisî'nin ikna ettiği yerel beylerinde desteğiyle 1515 dolaylarında Muş ve çevresi Osmanlı hakimiyetine katılmıştır. Osmanlı hakimiyetiyle Muş kalesi ve şehri, faydası görülen Şeref (Şerefeddin) Bey'e bırakıldı. Bitlis Emirliğine bağlı olarak Muş'u idare eden Pazûkî aşiretinden Çolâk Hâlid Bey ise Safeviler tarafında yer alması nedeniyle Osmanlılarca idam edilerek Muş'un idaresi Şeref Bey'in oğlu Ahmed beye verilmiştir. Ancak Şeref Bey'in bağlılığı uzun sürmemiş ve onun 1531-1532 gibi Safeviler'e sığınmasıyla birlikte Muş ve çevresi Osmanlı-Safevi çatışmasına sahne olmuştur. 1534 yılında kesin Osmanlı hakimiyetinin tekrar teşekkül etmesinden sonra 1548 yılında kurulan Van Eyaletine bağlı Muş sancağının merkezi olmuştur.^[3] Klasik Osmanlı sancağı olan Muş, 1593 yılı öncesinde bir süreliğine Bitlis Hükumetine bağlanmış ancak 9 Mart 1593'de yeniden klasik Osmanlı sancağı olarak idare edilmiştir. 1604-1605 yılında yeniden Bitlis hakimlerinin idaresinde olan yerleşim ilerleyen yıllarsa Bitlis sancağının bir nahiyesi olarak görülmektedir.

Şehir ve çevresiyle ilgili seyyahlar, elçiler ve tarihçiler tarafından çeşitli tanımlamalarda bulunulmuştur. Marco Polo 1271-1274 yılları arasında Moğol hâkimiyetindeki topraklara yaptığı seyahatte Muş ve çevresini eserinde: Bu krallığın dağlarında Kürt denen insanlar yaşar. Bunlar Nasturi ve Yakubi Hristiyandır. İçlerinden bazıları Sarazen olup Muhammed’e taparlar; cesur ve iyi okçudurlar, ama çok kötü insanlardır, tacirleri rahatlıkla soyarlar. Çok büyük miktarda pamuk yetiştirilen ve başka şeylerin yanı sıra büyük bokeran (bir çeşit kumaş) imalatı da yapılan Muş ve Mardin denen başka bir vilayet de buradadır. Tacirler ve zanaatkârlar burada kalabalıktır ve Tatarların kralına tâbidirler. olarak tanımlamıştır. Ebü'l-Fidâ burada yaşayan birinin anlatımından yola çıkarak 1332 tarihli Kitâbu Takvîmü'l-Buldân adlı kitabında Muş şehrini; suru olmayan, dağın eteğinde ve vadi ağzında küçük bir belde olarak tariflemiştir. İlhânlı devlet adamı Müstevfî, 1340 yılında Muş’un eskiden büyük bir şehir olduğu ancak gördüğünde harabe bir halde olduğunu ifade etmiştir. 1474-1478 yılları arasında Muş’a gelen Venedik elçisi Jasaphat Barbaro Muş ve çevresinin eskiden Ermenistan olarak adlandırıldığını, burada yaşayanların Karakoyunlu ve Akkoyunlu olarak adlandırıldığını belirterek burasını Türkmen ülkesi olarak adlandırıldığını belirtmiştir. Barbaro yerleşimi ise, sağlam ve küçük kalesi olan ve bu kalenin altında 3 mil (yaklaşık 4,8 km) çevreye sahip kalabalık bir şehir olarak tanımlamıştır. Osmanlı coğrafyacısı Âşık Mehmed'in (d.1556-ö.1598 sonrası) Menâzirü'l-Avâlim adlı eserinde kalesi olmayan bir belde olarak tarif edilmiştir.^[3]

Şehir, 1821 yılı dolaylarında Feth Ali Şah'ın oğlu Abbas Mirza tarafından ele geçirilmiş ve tahrip edilmiştir. 1838 yılında Muş'u ziyaret eden Britanya'nın Erzurum konsolosu James Brant şehirde 700 Müslüman ve 500 Ermeni ailesi bulunduğunu belirtmiştir. Alman botanikçi Karl Heinrich Koch ise 1846 yılında yerleşimde 1000 Müslüman ve 415 Ermeni ailesinin bulunduğundan bahsetmiştir. İngiliz seyyah Henry Fanshawe Tozer'in 1881 yılında 5000 Müslüman ve 1800 Ermeni ailesi yaşadığına dair verdiği bilgi, İngiliz seyyah Henry Lynch tarafından yanlış görülmüş ve kendisi şehrin nüfusunun 20000 kişiden fazla olmadığını ifade etmiştir. Şemseddin Sâmi ile Vital Cuinet'in öngörülerine göre şehir nüfusu 1890'larda 37000 kişi dolaylarındadır. 1899 yılına ait Rus raporunda kasabada 1500'ü Müslüman ve 1200'i Ermeni olmak üzere toplam 2700 ev olduğundan bahsedilmiştir. 1879 Berlin Antlaşması uyarınca aynı yıl oluşturulan Bitlis vilâyetine bir sancak merkezi halinde bağlanmıştır. 1900'lerin başında Ermeni isyanları şehirde tahribata neden olurken, 3 Mayıs 1903'te yaşanan deprem nedeniyle de yerleşimde hasar meydana gelmiştir. Alman coğrafyacı Ewald Banse tarafından I. Dünya Savaşı öncesinde şehrin nüfusu 20000 olarak belirtilmiştir. Ewald Banse'nin verdiği bilgi doğrultusunda yaşanan isyanlar, göçler ve doğal afetler gibi etkenlerle şehrin nüfusunda önemli bir azalış olduğu görülmektedir. 1915 yılında yürürlüğe giren Tehcir Kanunu uyarınca da şehirdeki Ermeniler büyük oranda zorunlu göçe tabi tutulmuştur. 18 Şubat 1916 tarihinde ilk Rus işgaline uğrayan şehir 26 Temmuz'da Osmanlı güçlerince kurtarılsa da 9 Ağustos'da yeniden Rus güçlerince ele geçirildi. Ruslar'ın çekilmesiyle 1 Mayıs 1917'de yeniden Osmanlı hakimiyetine giren şehir savaş nedeniyle büyük tahribata uğramıştır. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından sonra il merkezi durumuna getirilen Muş'’ta 1927'de gerçekleştirilen ilk nüfus sayımında 4227 nüfus bulunmakta olup uzun yıllar küçük bir nüfusa sahip şehir konumunda kalmıştır.^[4]

1893 yılı Osmanlı nüfus sayımına göre Muş Sancağı'nda yaşayan kişi sayısı 99.560 kişidir. Bunların çoğunluğu (%54) Ermenilerden oluşmaktadır. Muş'taki toplam Ermeni nüfusu 53.776 kişiyi bulmaktadır. Muş'taki Kürt ve Türk nüfusu ise toplam 42.647 kişidir (%43).

19. yüzyılın sonlarında çoğunluğunu Ermeniler'in oluşturduğu şehrin nüfusu 27 bin civarındaydı. Savaşlar ve kıtlık nedeniyle sürekli azalan bir nüfus seyri izleyen şehrin 1950'deki nüfusu 7.050'ydi. 1955'te 10.888'e, 1965'te 15.687'ye, 1970'te 23.058'e yükselmiştir. Aniden yükselişe geçmesinin nedeni il merkezi olması nedeniyle ilçelerden ve özellikle Varto'dan gelen göçlerdir. 1980'de şehir nüfusu 40 bini, 1990'da 45 bini, 2000'de de 67 bini aştı.^[2] Bu kadar hızlı nüfus artışının sebebi yine kırsaldan gelen göçtür. 2007 sonunda nüfus 70 bine yaklaşmıştır. Nüfusun çoğunluğu Kürt kökenlidir. Kentte diğer önemli nüfusu da Türkler (büyük bir kısmı yerli, kalanı ise Karapapaklar ve Balkan Muhacirleri), Araplar ve Sünni Zazalar oluşturur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Muş kenti, ekonomik açıdan geri kalmış şehirlerdendir. İklimsel ve coğrafi özellikler sebebiyle ekonomik gelişme gösterememektedir. Muş ilinde sanayi gelişmemiştir. Kent ekonomisinde sanayi ve ticaret tüm sektörün %10'unu, hizmet sektörü ise %70'ini oluşturmaktadır. Merkez köyler de katıldığında hizmet sektörü yerini tarım sektörüne bırakır.

Merkez ilçe genelinde ekonomik yapı temelde tarım ve hayvancılıka dayalıdır ve halkın büyük kısmı kırsal alanda yaşadığı için, merkez ilçe nüfusu düşüktür. Tarım ve hayvancılık da büyük ölçüde geleneksel yöntemlerle yapıldığı için verim çok düşüktür. Muş ovasında yetiştirilen ürünler, şekerpancarı, nohut ve tahıldır. Bunun yanında tütün üretimi de yapılmaktadır.

Muş‘ta kişi başına düşen gelir 578 Dolar’dır. Karasal ve sert bir iklime sahip olan Muş kentinde, hayvancılığa dayalı sanayi geliştirilmesi ve üniversiteye önem verilmesi planlanmaktadır. Ancak hayvancılığın geliştirilmesi ve hayvancılıktan verim alınması için çalışmalar yapılması da gündeme gelmektedir. Kurulan Muş Alparslan Üniversitesi'nin kente canlılık katması beklenmektedir.

Şeker fabrikası bölgenin önemli sanayi tesisidir. Süt ürünleri, un, yem, çivi ve tel fabrikası yanında kırsal kesimdeki el tezgâhlarında dokunan halılar ekonomiye katkıda bulunur.

Şehrin en büyük ve en köklü spor kulüplerinden Muşspor, 1984'te kurulmuş (1990-1991) sezonunda Zeki Eker’in başkanlığı döneminde 3. Lig 2. Grup'ta şampiyon olan kulüp, tarihinde ilk kez 2. Lig'e (Şu anki 1. Lig) yükselmiştir. 2006'da kapanmıştır. 2015'te ise Muş 1984 Muşspor kurulmuştur.

Muş'ta kayıtlı 305.010 kişinin %89,5'i okuma-yazma bilmektedir. Bu oran erkeklerde %97,7 iken kadınlarda %89,5 oranındadır. Muş'ta 8.774 öğrenci taşımalı eğitimden yararlanmaktadır. 14.736 öğrenci muhtelif okul pansiyonlarında konaklamaktadır. Muş'ta 5.638 öğretmen görev yapmakta olup 1.342 öğretmen ihtiyacı bulunmaktadır. Muş'ta yükseköğretim sınavlarına girip de yerleşen öğrencilerin oranı %58,71 oranındadır. Bu oranla Türkiye'de 75. sıradadır.

Muş genelinde 16 adet okulöncesi eğitim kurumu bulunmaktadır. Okullaşma oranı %22,37'dir.

Muş genelinde 457 adet ilkokul kurumu bulunmaktadır. Okullaşma oranı %99,9'dur.

Muş genelinde 192 adet ortaokul kurumu bulunmaktadır. Okullaşma oranı %86,46'dır.

Muş genelinde 44 adet ortaöğretim kurumu bulunmaktadır. Okullaşma oranı %42,42'dir.

Muş genelinde 1 rehberlik araştırma merkezi, 6 halk eğitim merkezi, 1 bilim ve sanat merkezi, 2 mesleki eğitim merkezi, 5 öğretmenevi, 8 öğrenci yurdu (pansiyonlu okullar hariç), 1 özel etüt merkezi, 8 özel eğitim kurumu, 11 özel mts kursu, 14 özel eğitim ve rehabilitasyon merkezi, 3 özel muhtelif kurs bulunmaktadır.

Şehirde Muş Alparslan Üniversitesi, yükseköğretim alanında faaliyet göstermektedir. Üniversitede Türkiye geneline göre önlisans programlarının kontenjanları fazla olması dikkat çekmektedir. Eğitim Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, İslami İlimler Fakültesi, İletişim Fakültesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Spor Bilimleri Fakültesi, Uygulamalı Bilimler Fakültesi gibi fakülte birimlerinden ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü gibi enstitü birimlerinden oluşmaktadır. Toplamda ise 9 fakülte, 6 yüksekokul, 14 araştırma merkezi, 114 bölüm ve 2 enstitü ile eğitime devam etmektedir. Üniversitede toplam 467 öğretim elemanı görev yapmaktadır. Yaklaşık 9.887 lisans ve 178 yükseklisans öğrenci mevcudu ile şehrin ekonomisine ve kültürüne önemli katkılarda bulunmaktadır. 3 yükseköğretim yurdunda 2.038 öğrenci konaklamaktadır. Üniversite, hem dünya hem de ülke çapında "gelişmemiş üniversiteler" kategorisinde bulunmasına rağmen bütçesinin büyük bir kısmını İslami İlimler Fakültesine harcadığı yönünde eleştirilmeltedir.

Muş'taki en önemli eğitim sorunu, bölge halkının sosyo-ekonomik sıralamada son sıralarda yer almasıdır. Bu durum da insanların eğitim için harcama yapmak yerine devlet yatırımlarını beklemesine neden olmaktadır. Muş eğitimindeki diğer önemli sorun ise nicelik ve nitelik farkının en fazla olduğu illerden biri olmasıdır. Bu konuda sık sık eleştirilen milli eğitim müdürlüğü ise iktidar tarafından desteklenen ve sarı sendikalar içinde yer alan Eğitim Bir-Sen sendikasının yardımıyla yöneticileri görevlendirmektedir. Sonuç olarak -diğer sendikaların raporlarında tespit edildiği üzere- yöneticilik görevi için yeterli birikimi olmayan, liyakatsiz ve siyasi eğilimli kişiler; yönetici yapılmakta ve niteliksiz (göstermelik) çalışmalar ortaya koymaktadır. Diğer yandan bu yöneticilere tepki geliştiren öğretmenler, birçok faaliyete katılmamayı tercih etmektedir. Bu da bir diğer önemli sorun olan mobbingi ortaya çıkarmaktadır. Muş, eğitimde mobbing oranlarının en yüksek olduğu illerden biridir. Usulsüz yöntemlerle yönetici olan kişiler, kendilerini kanıtlamak adına nicel verilerin yükseltilmesi için öğretmenlere angarya görevler vererek baskı kurmakta ve bu durum da öğretmenlerin bölgede veya okulda kalma süresini düşürmektedir.

Muş'ta görev alan eğitimciler genel olarak üç sendika altında gruplaşmıştır: Türk Eğitim-Sen, Eğitim Bir-Sen, Eğitim Sen. İktidar yanlısı olan ve sarı sandikalar içinde yer alan Eğitim Bir-Sen, il genelinde birçok usulsüz atamaya karışmasıyla eleştirilmektedir. Aynı soy isimli birçok kişi yöneticilik görevlerini sürdürmekte, yerli yöneticilerin müteahhitlik gibi meslek dışı işlerle ihaleler gerçekleştirmesi ve özel kurumlarda usulsüz çalışmaları kamu vicdanına dokunmaktadır. Bakanlık tarafından ise bu olaylara herhangi bir müdahalede bulunulmamış, yalnızca öğretmenlerin bölgede bulunma süresi arttırılmış ve aile birleştirme hakkından yararlanmaları engellenmiştir.

Muş lalesi, şehrin önemli tanıtım objesidir. Muş lalesi, Muş'un Türkiye çapında markalaşmasına öncülük eden bir kültürel değeridir. Muş lalesi Nisan sonu ile Mayıs başlarında çiçek açar ve 15 günlük kısa bir ömrü vardır. Her yıl Mayıs ayında festival düzenlenir.

Muş üzümü de meşhur ürünüdür. Üzümcülüğün gelişmesi için çalışmalar yapılmaktadır.

Muş yöresi, halkoyunları açısından halay bölgesine girer. Tipik Doğu Anadolu halay oyunları bu yörede de görülür.

Kent merkezinde çokça eski eserlere rastlamak mümkündür. Yıldızlı Han, Muş kent merkezinde yukarı çarşıda yer alır. 1307'de yapıldığı kayıtlara geçmiştir. Selçuklu dönemi eseridir. Bir bölümü yıkılmıştır. Aslanlı Han diğer bir Selçuklu eseridir. Bu hanın yanında Alaeddin Bey Çeşmesi ile Alaeddin Bey camisi yer alır. Alaeddin Bey Hamamı ve Ulu Cami ile Hacışeref Camisi diğer eski camilerindendir. Şehir merkezinde önemli türbeler de vardır. İbrahim Samidi ve Şeyh Muhammed-i Mağribi gibi. Şehir silüetine, Alaeddin Bey damgasını vurmuştur.

Merkez ilçede bulunan diğer kültürel varlıklar şunlardır; Dere Kilisesi, Surp Karabet Manastırı, Hasbet Kalesi, Mercimek Kalesi, Muşet Kalesi, Alaeddin Cami, Hacı Şeref Cami ve Şadırvanı, Muş Ulu Camii, İbrahim Samidi Türbesi, Kesik Baş Türbesi, Şeyh Halil Türbesi, Şeyh Muhammed-i Mağribi Türbesi, Alaeddin Bey Hamamı, Dere Hamamı, Arslanlı Han, Yıldızlı Hanı, Alaeddin Cami Çeşmesi, Murat Köprüsü. Mercimek Kalesi Höyüğü de Merkez İlçede bulunan kültürel varlıklar içerisindedir.

Murat Köprüsü Muş-Varto yolu üzerindedir. 12 gözlü olup 143 metredir. Çengilli köyünde bulunan Surp Garapet Manastırı adlı kilise ise yıl içindeki günleri simgelediği yönünde bilinen 360 odadan oluşmaktadır.

Sivil Mimarlık örneği yapıları ise, Anadolu Lisesi ve Atatürk İlkokulunun binaları örnek gösterilebilir. Öte yandan, Tahsin Saraç Evi bir diğer örnektir.

Van ve Bitlis'i batıdaki Buğdan Geçidi üzerinden Bingöl'e bağlayan karayolu şehirden geçer. Bu yol bir noktada Hınıs üzerinden Erzurum'a bağlanır. Ayrıca şehrin en önemli ulaşım araçlarından biri de Muş Havalimanı'dır. (IATA: MSR, ICAO: LTCK) 1992 yılında hizmete giren havalimanı şehir merkezine 18 km uzaklıktadır.

Şehre demir yolu ile ulaşmak da mümkündür. Buradan Van Gölü Ekspresi geçer.

• Muş Belediyesi
• Muş Yöresi Halk Oyunları