Tadeusz Łomnicki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tadeusz Łomnicki
Ilustracja
Tadeusz Łomnicki
Data i miejsce urodzenia

18 lipca 1927
Podhajce

Data i miejsce śmierci

22 lutego 1992
Poznań

Zawód

aktor

Współmałżonek

Maria Bojarska

Lata aktywności

1946–1992

Zespół artystyczny
Stary Teatr w Krakowie
(1945–1946)
Teatr Śląski w Katowicach
(1946–1947)
Teatry Dramatyczne w Krakowie
(1947–1949)
Teatr Współczesny w Warszawie
(1949–1974)
Teatr Narodowy w Warszawie
(1974–1976)
Teatr na Woli w Warszawie
(1976–1981)
Teatr Polski w Warszawie
(1981–1984)
Teatr Studio w Warszawie
(1984–1988)
Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 10-lecia Polski Ludowej Medal Komisji Edukacji Narodowej
Odznaka Nagrody Państwowej Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Strona internetowa
Tadeusz Łomnicki i Stanisław Winczewski jako górnicy w filmie Stalowe serca
Tadeusz Łomnicki i Eugeniusz Fulde w sztuce Sen nocy letniej, Teatr w Krakowie, 1948
Tadeusz Łomnicki (z lewej) i Tadeusz Janczar w filmie Pokolenie, 1954
Grób Tadeusza Łomnickiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie autorstwa Grzegorza Kowalskiego
Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd
Tablica pamiątkowa przy wejściu do kamienicy przy ul. Piwnej 21/23 w Warszawie, w której w latach 1966–1992 mieszkał Tadeusz Łomnicki

Tadeusz Łomnicki (ur. 18 lipca 1927 w Podhajcach, zm. 22 lutego 1992 w Poznaniu) – polski aktor teatralny i filmowy, reżyser teatralny, dramaturg, pedagog oraz założyciel i pierwszy dyrektor warszawskiego Teatru na Woli.

Dorobek artystyczny Łomnickiego obejmuje 82 role sceniczne, 51 ról filmowych, 26 ról w spektaklach teatru telewizji, 12 reżyserii teatralnych. Dwie spośród napisanych przez niego sztuk – „Noe i jego menażeria” i „Kąkol i pszenica” doczekały się realizacji. Uznawany za jednego z najwybitniejszych aktorów w historii polskiej kinematografii[1][2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Mariana, urzędnika pocztowego, i Jadwigi, nauczycielki. Brat Jana, reżysera i scenarzysty. Podczas okupacji niemieckiej ukończył w 1942 Gimnazjum Handlowe w Dębicy. Następnie przebywał w Krakowie, gdzie łączył pracę zarobkową (robotnik kolejowy, praca w banku) z nauką gry na skrzypcach. W czasie II wojny światowej należał do Szarych Szeregów, później był żołnierzem Armii Krajowej.

Po wkroczeniu w 1945 roku Armii Czerwonej do Krakowa wstąpił do Milicji Obywatelskiej, którą opuścił niespełna rok później, aby urzeczywistnić swoje artystyczne marzenia. W 1946 ukończył Studium Teatralne przy Starym Teatrze w Krakowie. W sezonie 1946/47 występował w Teatrze Miejskim w Katowicach. Po powrocie do Krakowa, w latach 1947–1949 występował w funkcjonujących wtedy Miejskich Teatrach Dramatycznych (Kraków), gdzie zadebiutował jako dramaturg (sztuka Noe i jego menażeria). Od 1949 grał w Warszawie, zaangażowany do Teatru Współczesnego. Od roku 1952 był w zespole Teatru Narodowego. W 1954 ukończył studia na Wydziale Reżyserskim PWST w Warszawie (dyplom w 1965). W 1957 ponownie przeszedł do zespołu Teatru Współczesnego i pozostał tam do 1974. Jako reżyser zadebiutował w 1965 na Małej Scenie Teatru Współczesnego. W 1969 został prorektorem, a w następnym roku rektorem warszawskiej PWST i był nim w latach 1970–1981. W 1976 założył i objął dyrekcję oraz kierownictwo artystyczne Teatru Na Woli. Zagrał tu m.in. Goyę w Gdy rozum śpi Vallejo w reżyserii Andrzeja Wajdy, Bukara w Przedstawieniu „Hamleta” we wsi Głucha Dolna, Fantazego w Fantazym Słowackiego i Salieriego w Amadeuszu Shaffera. W 1981 zrezygnował z dyrekcji Teatru Na Woli, zakończył też drugą kadencję rektora PWST.

Kiedy ciężko zachorował, operację serca w Londynie zorganizował i zapłacił za nią Roman Polański, u którego później przez kilka miesięcy mieszkał w Paryżu[3]. Choroba serca i operacja w Londynie spowodowały blisko dwuletnią przerwę w jego życiu zawodowym.

W roku 1984 przeszedł do zespołu aktorskiego Teatru Studio. Od roku 1988, niezwiązany etatowo z żadną sceną, występował nadal gościnnie w teatrach: Dramatycznym, Powszechnym i Współczesnym. Pisał także wiersze, nowele, eseje i wspomnienia („Spotkania teatralne”, 1984).

Tadeusz Łomnicki zagrał wiele ról filmowych – w takich produkcjach jak Pokolenie, Niewinni czarodzieje i Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy, Eroica Andrzeja Munka, Kontrakt Krzysztofa Zanussiego, Przypadek i Dekalog VIII Krzysztofa Kieślowskiego oraz Pan Wołodyjowski i Potop Jerzego Hoffmana, gdzie zagrał postać pułkownika Michała Wołodyjowskiego.

W ostatnich miesiącach życia pochłaniała go praca nad szekspirowskim Królem Learem w Teatrze Nowym w Poznaniu. Zmarł na atak serca, w czasie jednej z prób do tej sztuki[4][5]. Ostatnie jego słowa były słowami Leara: „Więc jakieś życie świta przede mną. Dalej, łapmy je, pędźmy za nim, biegiem, biegiem!”. Po jego śmierci Jan Kott napisał: odszedł jeden z największych aktorów w jego pokoleniu. W Polsce i na świecie.

Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A30-tuje-14)[6].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był pięciokrotnie żonaty[7], ostatnią żoną była Maria Bojarska[8]. Miał syna Jacka Łomnickiego (1951–2009), operatora filmowego. Był ateistą[9].

Działalność polityczna

[edytuj | edytuj kod]

W 1951 roku złożył deklarację o przystąpienie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (jego żona Maria Bojarska w książce Król Lear nie żyje wspomina o zaświadczeniu, z którego wynika, że należał do partii już w 1948 roku). Początkowo odmawiano mu zgody na wstąpienie do partii z powodu jego AK-owskiej przeszłości, której zresztą nie ukrywał. W grudniu 1971 roku zasiadł w Prezydium VI Zjazdu PZPR, a na jego zakończenie został zastępcą członka Komitetu Centralnego PZPR. Na VII Zjeździe, w grudniu 1975 roku, ponownie na VIII Zjeździe w 1980 roku oraz po Nadzwyczajnym IX Zjeździe PZPR w lipcu 1981 r. Łomnicki był wybierany członkiem KC PZPR. Po wprowadzeniu stanu wojennego oddał legitymację członkowską (17 XII 1981 roku). Mimo propozycji: najpierw Mieczysława Rakowskiego, a po 1989 roku – Lecha Wałęsy, do świata polityki nie wrócił. Od 1974 był także członkiem Prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.

Ocena kariery aktorskiej

[edytuj | edytuj kod]

Był aktorem o nieograniczonych, jak pisano, możliwościach wyrazu i umiejętnościach przeistaczania się. Do historii teatru przeszły jego role Orestesa w Ifigenii w Taurydzie Goethego, Artura Ui w Karierze Artura Ui Brechta, Solonego w Trzech siostrach Czechowa, Łatki w Dożywociu Fredry, Kapitana Edgara w Play Strindberg Dürrenmatta w reżyserii Andrzeja Wajdy – wszystkie w Teatrze Współczesnym, a także jego Prysypkin w Pluskwie Majakowskiego w Teatrze Narodowym oraz Horodniczy w Rewizorze Gogola i Sager w Stalinie Salvatore’a w Teatrze Tv.

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Spektakle Teatru Tv

[edytuj | edytuj kod]
  • Zegarek Jerzy Szaniawski (premiera tv 8 kwietnia 1955) – Jan, jego uczeń
  • Wyjątek i reguła Bertolt Brecht (premiera tv 10 sierpnia 1955) – Kulis
  • Zawieja Wiera Panowa (premiera tv 3 listopada 1958)
  • Rower Lucjan Szenwald (premiera tv 24 listopada 1958)
  • Ptak Jerzy Szaniawski (premiera tv 15 grudnia 1958) – Student
  • Sceny dramatyczne z „Dziadów” Adama Mickiewicza Adam Mickiewicz (premiera tv 2 listopada 1959)
  • Songi i wiersze Brechta Bertolt Brecht (premiera tv 18 stycznia 1960)
  • Mizantrop Molier (premiera tv 30 maja 1960)
  • Poezja murzyńska (premiera tv 8 lutego 1961)
  • Pastwisko na Derebence Charles Ferdinand Ramuz (premiera tv 13 marca 1961) – narrator
  • Sonety Krymskie Adam Mickiewicz (premiera tv 16 kwietnia 1961)
  • Nowości poetyckie (premiera tv 9 czerwca 1961)
  • Kobieta jest diabłem Prosper Mérimée (premiera tv 6 sierpnia 1961)
  • Zegarek Jerzy Szaniawski (premiera tv 9 października 1961) – Jan
  • Niby gaj Jerzy Andrzejewski (premiera tv 25 października 1961) – narrator
  • Wiersze Tadeusz Borowski (premiera tv 21 stycznia 1962)
  • Vita nuova Dante Alighieri (premiera tv 18 lutego 1962)
  • Stranitzky i bohater narodowy Friedrich Dürrenmatt (premiera tv 12 marca 1962) – Stranitzky
  • Polały się łzy Adam Mickiewicz (premiera tv 24 grudnia 1962)
  • Stawka na martwego dżokeja Irwin Shaw (premiera tv 25 lutego 1963) – Lloyd Barber
  • Aktorki. Parias cz. Parias August Strindberg (premiera tv 1 kwietnia 1963) – Pan Y
  • Ifigenia w Taurydzie Johann Wolfgang Goethe (premiera tv 8 lutego 1965) – Orestes
  • Trzy opowiadania cz. Złoczyńca Anton Czechow (premiera tv 2 stycznia 1966) – Denis
  • Trzy opowiadania cz. Drogi pies Anton Czechow (premiera tv 2 stycznia 1966) – Wolontariusz Knaps
  • Trzy opowiadania cz. Narzeczony i ojczulek Anton Czechow (premiera tv 2 stycznia 1966) – Miłkin
  • Pożegnanie z Marią Tadeusz Borowski (premiera tv 16 maja 1966) – Tadeusz
  • Martwe dusze Mikołaj Gogol (premiera tv 13 czerwca 1966) – Czyczykow
  • Dwa skrzydła Władysław Broniewski (premiera tv 26 lutego 1967)
  • Kartoteka Tadeusz Różewicz (premiera tv 12 czerwca 1967) – Bohater
  • Co kto lubi lub telewizyjne quod libet (premiera tv 6 grudnia 1968) – Fernandel
  • Makbet William Shakespeare (premiera tv 30 czerwca 1969) – Makbet
  • Mała ankieta Peter Karvas (premiera tv 8 listopada 1970) – Lekarz
  • Świętoszek Molier (premiera tv 8 lutego 1971) – Tartufe
  • Poskromienie złośnicy William Shakespeare (premiera tv 12 kwietnia 1971) – Petrukio
  • Popiół i diament Jerzy Andrzejewski (premiera tv 23 września 1974) – Stefan Szczuka
  • Jegor Bułyczow i inni Maksim Gorki (premiera tv 28 kwietnia 1975) – Jegor Bułyczow
  • Rewizor Mikołaj Gogol (premiera tv 5 grudnia 1977) – Horodniczy
  • Śmierć komiwojażera Arthur Miller (premiera tv 13 lipca 1980) – Willy
  • Korupcja Andrzej Kuśniewicz (premiera tv 27 marca 1981) – Stary
  • Molier czyli zmowa świętoszków Michaił Bułhakow (premiera tv 25 maja 1981) – Jean-Baptiste Poquelin de Moliere
  • Przedwiośnie Stefan Żeromski (premiera tv 9 listopada 1981) – Seweryn Baryka
  • Ostatnia taśma Samuel Beckett (premiera tv 26 stycznia 1989) – Krapp
  • Ja, Feuerbach Tankred Dorst (premiera tv 26 marca 1990) – Aktor Feuerbach + reżyseria przy współpracy Jerzego Gruzy
  • Szalbierz György Spiró (premiera tv 21 stycznia 1991) – Bogusławski
  • Ojciec August Strindberg (premiera tv 18 listopada 1991) – Rotmistrz
  • Stalin Gaston Salvatore (premiera tv 2 marca 1992) – Icyk Sager

Scenariusz

[edytuj | edytuj kod]

Dubbing

[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem w 1996 roku nazwano warszawski Teatr Na Woli, a w 2002 roku Teatr Nowy w Poznaniu. W ankiecie tygodnika „Polityka” przeprowadzonej w 1998 roku czytelnicy tego tygodnika uznali go za największego polskiego aktora XX wieku.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Tadeusz Łomnicki: Nie znosił kina – Film w INTERIA.PL [online], film.interia.pl [dostęp 2019-12-09] (pol.).
  2. Tadeusz Łomnicki – aktor, który umarł na scenie – Film – rp.pl [online], rp.pl [dostęp 2019-12-09] (pol.).
  3. Holland: Polański nie daje się uczesać Wywiad Magdaleny Żakowskiej z Agnieszką Holland [dostęp 2010-04-18].
  4. Tadeusz Łomnicki. Biografia.. film.onet.pl. [dostęp 2016-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-16)].
  5. Tadeusz Łomnicki. Najgorsza z ról. (archiwum: web.archive.org).
  6. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  7. Tygodnik Życie na Gorąco nr 25, 18 czerwca 2014, s. 35.
  8. Zofia Mozelowska, Tadeusz Łomnicki: życie u jego boku nie było sielanką [online], film.wp.pl, 18 lipca 2017 [dostęp 2021-10-02] (pol.).
  9. Znani o religii i Kościele. [dostęp 2023-09-13].
  10. M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  11. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  12. Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 3, 30 kwietnia 1970, s.10.
  13. Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-10]. 
  14. Tadeusz Łomnicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2017-02-21].
  15. Dziennik Polski, rok XXIV, nr 172 (7599), s. 6.
  16. Nagroda przyznana przez redakcję miesięcznika „Teatr”: za sezon 1984/1985, za rolę Krappa w przedstawieniu Ostatnia taśma Krappa Samuela Becketta w Teatrze Studio w Warszawie, oraz pośmiertnie, za sezon 1991/1992, za rolę Icyka Sagera w przedstawieniu „Stalin” Gastona Salvatore’a w Teatrze Tv.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tadeusz ŁomnickiWitold Filler, 1976 (sygn. BN 874.794 A)
  • Spotkania teatralne – Tadeusz Łomnicki, wybór i oprac. Maria Bojarska, 1984, ISBN 83-06-01131-7.
  • Król Lear nie żyje – Maria Bojarska, 1994, ISBN 83-901178-7-8.
  • Szkic – esej o twórczości Tadeusza Łomnickiego: Najwybitniejszy aktor XX wieku, [w:] Marek Różycki jr. Artystyczny Bazar Różyckiego, Oficyna Wydawnicza Rafał Brzeziński /rafalbrzezinski.info/, 2016 – rozmowy, szkice i felietony z- i o najwybitniejszych twórcach kultury i sztuki, s. 451, ISBN 978-83-65078-10-0.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]