Krystyna Cała – Wikipedia, wolna encyklopedia

Krystyna Kulpińska-Cała
Data i miejsce urodzenia

11 czerwca 1923
Wilczkowice

Data i miejsce śmierci

18 października 2013
Warszawa

Przewodnicząca Rady Naczelnej PPS
Okres

od 16 września 2006
do 2006

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna

Poprzednik

Marian Peters

Następca

Bogusław Gorski

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Krzyż Partyzancki Krzyż Armii Krajowej Warszawski Krzyż Powstańczy Medal za Warszawę 1939–1945 Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”

Krystyna Kulpińska-Cała, ps. „Ewa”, „Krystyna” (ur. 11 czerwca 1923 w Wilczkowicach, zm. 18 października 2013 w Warszawie[1]) – działaczka lewicowa i kombatancka, porucznik Armii Krajowej, uczestniczka powstania warszawskiego. Działaczka Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej oraz Polskiej Partii Socjalistycznej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodziła się w rodzinie Seweryna i Wiktorii z domu Michałkiewicz[2]. Siostra Jolanty Kulpińskiej – prof. dr socjologii na Uniwersytecie Łódzkim, wieloletniej dyrektor Instytutu Socjologii UŁ.[3] Rodzice byli nauczycielami, ojciec w Kaliszu, matka w Koźminku. Początkowo mieszkała w Koźminku, a po ukończeniu szkoły powszechnej zamieszkała z ojcem w Kaliszu, gdzie ukończyła gimnazjum, zakończone w 1939 małą maturą[2]. W gimnazjum była harcerką ZHP.

Po wrześniu 1939 uczestniczyła w kolportażu biuletynu wiadomości z nagrań radiowych w Kaliszu. W okresie okupacji niemieckiej w Polsce po wysiedleniu wraz z rodziną z Kalisza 17 stycznia 1940 i pobycie w obozie dla przesiedleńców w Krakowie w czerwcu 1940 wyjechała od Warszawy. Uczyła się w szkole handlowej, zaś od czerwca 1940 do lipca 1941 jako oficjalny pracownik Rady Głównej Opiekuńczej w Warszawie, uczestniczyła w konspiracyjnych kursach przysposobienia wojskowego i łączności. W 1943 zdała maturę na kursach konspiracyjnych.

Od marca 1942 była żołnierzem i łączniczką Armii Krajowej w Biurze Legalizacyjnym „Park” Oddziału I KG AK, współpracowała z Radą Pomocy Żydom. Uczestniczyła w powstaniu warszawskim na Starym Mieście i w Śródmieściu[2] w specjalnym plutonie łączności Oddziału V KG AK[4] 6 sierpnia drogą naziemną przedostała się ze Starego Miasta na Żoliborz i z powrotem. Od 12 do 20 sierpnia była w zespole kanalarskim, następnie do 7 października ponownie w łączności naziemnej w Śródmieściu.

Jak pisał później pisarz Jarosław Abramow-Newerly, Krystyna Kulpińska „Ewa”:

najpierw przechodziła przez wiadukt żoliborski górą, nad niemiecka pancerką na Dworcu Gdańskim. Potem dołem jako kanalarka, kilkanaście razy gorszym niż w filmie” (mowa o filmie „Kanał”) był na sześćdziesiąt centymetrów wysoki, można było przejść tylko nurzając się w ludzkich odchodach. Przez to złapała „cholerynkę”, trafiła do szpitala, ale uciekła, by walczyć dalej. Mówiła, że na naszym wiadukcie przez stosy trupów ciężko było przejść. A mimo to przeszła drugi raz z meldunkiem do Śródmieścia”[5]

Po upadku powstania przebywała w obozach pracy w Berlinie (fabryka zbrojeniowa w dzielnicy Tegel, następnie przy fabryce lotniczej w dzielnicy Reinickendorf). Po wyzwoleniu z obozu 5 maja 1945 dotarła początkowo do Łodzi, a następnie do Warszawy.

W okresie okupacji niemieckiej w Polsce od 1943 była współpracowniczką organizacji młodzieży socjalistycznej „Płomienie” i pisma „Płomienie” (w skład której wchodzili m.in. Jan Strzelecki, Krzysztof Dunin-Wąsowicz).

Od 1945 studiowała na Akademii Ekonomicznej w Krakowie, a następnie Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Absolwentka Szkoły Głównej Planowania i Statystyki.

Od 1946 do 1948, była członkiem Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej (była m.in. sekretarzem Komitetu Wykonawczego[6]). Od 1946 do 1948 była członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. W latach 1948–1989 członek PZPR.

Była długoletnim pracownikiem Wydawnictwa Gebethner i Wolff (1941–1947), „Wiedzy”, a następnie Wydawnictwa „Książka i Wiedza” (1947–1948), „Dom Książki” (1949–1953) Państwowego Wydawnictwa Naukowego (1953–1968), Polskiego Wydawnictwa Ekonomicznego (1968–1983) – m.in. była redaktorem „Dzieł” Oskara Langego, oraz Instytutu Nauk Ekonomicznych PAN (1983–1995).

Od 1990 ponownie w PPS. Członek władz naczelnych (m.in. od 1993 była sekretarzem Centralnego Komitetu Wykonawczego, w 2006 pełniła funkcję przewodniczącej Rady Naczelnej PPS[7]). Od 2008 aż do śmierci pełniła funkcję członka prezydium Rady Naczelnej PPS[8] oraz członka Komisji Historycznej PPS.

Była członkiem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej (od 1998 do 2013 członkiem Zarządu Koła Komendy Głównej AK).

Działaczka Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. W latach 1993–1995 była główną organizatorką Społecznego Ruchu Walki z Bezrobociem.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Matka działaczki opozycyjnej dr Aliny Całej, historyczki stosunków polsko-żydowskich, oraz Marty Całej-Sroczyńskiej (dr inż. architekt).

Zmarła w Warszawie, pochowana 24 października 2013[9] na cmentarzu komunalnym Północnym (kwatera T-XVII-18-2-5)[10].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: Powstańcze biogramy - Krystyna Kulpińska[9]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Krystyna Kulpińska-Cała nie żyje, przeglad-socjalistyczny.pl.
  2. ↑ a b c Relacja Krystyny Całej o okresie wojny i Powstania na stronie Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego [dostęp 2024-01-29].
  3. ↑ Informacje na stronie Uniwersytetu Łódzkiego.
  4. ↑ Relacja Stanisława Tamowicza („Staś”, „Stefan”) na stronie Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego. ahm.1944.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]..
  5. ↑ Jarosław Abramow-Newerly, Lwy STS-u, Warszawa 2005, s. 323.
  6. ↑ „Płomienie. Miesięcznik ZNMS”, Warszawa 1947, nr 3–4, s. 53.
  7. ↑ Informacje na portalu lewica.pl.
  8. ↑ Skład władz PPS na stronie PPS. pps.info.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-29)].
  9. ↑ a b Powstańcze Biogramy - Krystyna Kulpińska [online], www.1944.pl [dostęp 2024-01-29] (pol.).
  10. ↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2024-01-29].
  11. ↑ M.P. z 1998 r. nr 20, poz. 290 „za wybitne zasługi w działalności społecznej, kulturalnej i oświatowej”.
  12. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 15 stycznia 1955 r. Nr 0/176 – na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego - wymieniona jako Cała-Kulpińska Krystyna.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Polski ruch socjalistyczny 1939–1945, Wyd. Instytut Historii PAN, Warszawa 1993, s. 252, ISBN 83-900846-6-X.
  • Filip Trzaska „Siedlecki”, Sylwetki członków Koła Komendy Głównej Armii Krajowej ŚZŻAK, Wyd. II zm., Warszawa 2003, s. 17–18, ISBN 83-907997-3-1.
  • Księga SGH. Pracownicy i absolwenci – kto jest kim? Romuald Bauer (red.), Warszawa: Stowarzyszenie Wychowanków SGH, 2004, s. 121, ISBN 83-7151-657-6, OCLC 749918530.
  • Socjaliści w Powstaniu Warszawskim 1944 r., wybór tekstów Krzysztof Dunin-Wąsowicz; oprac. red. Krystyna Kulpińska-Cała, Warszawa 2004, Seria: Towarzystwo Naukowe im. Adama Próchnika: Komisja Historyczna Polskiej Partii Socjalistycznej: Zeszyty Historyczne Polskiego Ruchu Socjalistycznego ISBN 83-86417-50-1.
  • Polska Partia Socjalistyczna. Historia i współczesność 1892–2007, Warszawa 2007, ISBN 978-83-926537-0-7.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krystyna_Cała&oldid=72710134”