Kościół Chrześcijan Baptystów w RP – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kościół Chrześcijan Baptystów
w RP
Kościół Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej
Ilustracja
Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo
 └ Protestantyzm
   └ Baptyzm
Ustrój kościelny

kongregacjonalno-synodalny

Prądy teologiczne

Baptyzm

Nurty pobożnościowe

Ewangelikalizm

Siedziba

Warszawa

Zwierzchnik
• tytuł zwierzchnika

pastor Marek Głodek
przewodniczący Rady Kościoła

Zasięg geograficzny

 Polska

Członkostwo

Światowy Związek Baptystyczny
Europejska Federacja Baptystyczna
Polska Rada Ekumeniczna
Alians Ewangeliczny w RP

Strona internetowa

Kościół Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiejkościół protestancki o charakterze ewangelikalnym, zrzeszający większość baptystów żyjących w Polsce. W 2022 roku liczył 5559 członków (w tym 90 duchownych) w 105 zborach i placówkach (filiach)[1].

Jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej, Konferencji Kościołów Europejskich, Aliansu Ewangelicznego w RP, Europejskiej Federacji Baptystycznej oraz Światowego Związku Baptystycznego. Organem prasowym jest miesięcznik Słowo Prawdy. Siedzibą władz jest miasto stołeczne Warszawa. Podstawą jego bytu prawnego jest ustawa z 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej[2]. Przewodniczącym Rady Kościoła jest pastor prezbiter Marek Głodek.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Początki baptyzmu na ziemiach polskich

[edytuj | edytuj kod]
Kaplica baptystyczna w Zduńskiej Woli

Początki baptyzmu na terenie byłego Królestwa Kongresowego łączą się z osobą wiejskiego nauczyciela Gotfryda Fryderyka Alfa (1831–1898), mieszkającego we wsi Adamów koło Pułtuska. Pod wpływem lektury Biblii przeżył on duchowy przełom i dzięki wsparciu misjonarzy baptystycznych z Prus Wschodnich został wraz z grupą innych wierzących ochrzczony dnia 28 listopada 1858 roku. Ten dzień przyjmuje się jako początek baptyzmu na rdzennych ziemiach polskich oraz datę powstania zboru baptystycznego w Adamowie (pierwszego w zaborze rosyjskim).

Kaplica baptystyczna w Hajnówce

Baptyzm na współczesnych ziemiach polskich pojawił się jednak wcześniej wśród ludności niemieckiej. Pierwszy zbór baptystyczny powstał w 1844 w Elblągu. Kolejne powstały we Wrocławiu, Olsztynie i Szczecinie w 1846, oraz w Legnicy w 1849 roku. Były to zbory niemieckie a zasadniczy wpływ na ich powstanie miał Johann Gerhard Oncken, który rozpoczął ruch baptystyczny w Europie poza Wyspami Brytyjskimi. W roku 1904 łódzki zbór liczył 1935 członków.

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]
Kaplica baptystyczna w Malborku

Do pierwszych lat XX w. baptyzm na ziemiach polskich rozprzestrzeniał się głównie wśród ludności niemieckiej. Po tej dacie zaczął zyskiwać coraz szersze przyjęcie wśród ludności słowiańskiej, w tym Polaków, zwłaszcza na ówczesnych wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Po I wojnie światowej istniały w Polsce dwie odrębne denominacje baptystyczne: Unia Zborów Baptystów Języka Niemieckiego w Polsce (licząca 41 zborów) oraz Związek Zborów Słowiańskich Baptystów (68 zborów), którego czołowym organizatorem był Karol Władysław Strzelec, a pierwszym prezesem Jan Petrasz.

W 1921 rozpoczęły się rozmowy zjednoczeniowe pomiędzy Związkiem Zborów Słowiańskich Baptystów a Związkiem Ewangelicznych Chrześcijan[3]. W 1923 odbyła się w Brześciu konferencja zjednoczeniowa[4][a], na której wybrano Komitet Zjednoczenia[5]. Baptyści byli reprezentowani przez 40 delegatów, ewangeliczni przez 44[6]. Na czele Związku stanął Ludwik Szenderowski, przedstawiciel ewangelicznych chrześcijan[7]. W 1924 do Związku przystąpiła „misja Fetlera”. Baptyści znaleźli się w mniejszości[8]. Baptyści opuścili Związek we wrześniu 1925 roku[9]. Przyczyną była stronniczość (zdaniem baptystów) prezesa Ludwika Szenderowskiego w kierowaniu Związkiem[10].

Od 1908 działało baptystyczne seminarium teologiczne w Łodzi, które po przerwie związanej m.in. z I wojną światową wznowiło działalność w 1922 roku. Obok tego organizowano liczne kursy dokształcające oraz konferencje dla pracowników zborowych i misyjnych. Prowadzono działalność charytatywną. Baptyści byli jedynym ewangelikalnym ugrupowaniem posiadającym w Polsce własny szpital oraz dom sióstr w Łodzi. W 1923 otwarto drukarnię w Łodzi (oficyna „Kompas”), w której powstawała większość wielojęzycznej literatury baptystycznej rozpowszechnianej na terenie II Rzeczypospolitej i przemycanej także do ZSRR[11].

W 1925 obok licznych baptystycznych czasopism niemieckich zaczęto wydawać polskojęzyczny miesięcznik Słowo Prawdy, który pełnił rolę organu prasowego Związku Zborów Słowiańskich Baptystów w Polsce. Jego pierwszym redaktorem był Ludwik Miksa.

W latach 30. w Brześciu baptyści zorganizowali sierociniec, prowadził go Łukasz Dziekuć-Malej[12]. W 1937 zorganizowano w Narewce przytułek dla starców, kierowany przez Bronisława Spałka[13].

W 1937 obie denominacje baptystyczne istniejące w Polsce, czyli Unia Zborów Baptystów Języka Niemieckiego w Polsce i Związek Zborów Słowiańskich Baptystów w Polsce, postanowiły utworzyć wspólny Kościół Ewangeliczno-Baptystyczny w Rzeczypospolitej Polskiej. Wspólnota ta obejmowała łącznie 31 242 wiernych. Nie doczekała się jednak uznania przez władze II Rzeczypospolitej[14].

W okresie międzywojennym baptyści prowadzili szeroko zakrojoną działalność wydawniczą. W latach 1919–1939 ukazywał się rosyjskojęzyczny miesięcznik „Gost'” („Gość”). Ukazało się łącznie 247 jego numerów. W latach 1922–1939 wydawany był „Majak” („Latarnia Morska”). Wydano łącznie 203 numery tego pisma. W latach 1923–1924 ukazywał się „Christijanin” („Chrześcijanin”). Ukazało się 11 numerów tego miesięcznika. W latach 1932–1935 ukazywał się miesięcznik „Jewangelska Wiera” („Wiara Ewangeliczna”). Ponadto w latach 1933–1939 ukazywał się miesięcznik „Swiet k proswieszczeniju” („Światło rozjaśniające”). Ukazało się łącznie 52 numery tego pisma[15].

Sytuacja prawna baptystów w okresie międzywojennym kształtowała się odmiennie w każdej z dzielnic porozbiorowych państwa. W dawnej dzielnicy pruskiej wyznanie to miało status religii uznanej. Gorsze położenie zachodziło na terenie b. Kongresówki i w dawnym zaborze austriackim.

Okres okupacji hitlerowskiej i sowieckiej

[edytuj | edytuj kod]

W okresie okupacji na terenie Generalnego Gubernatorstwa baptyści wraz z reprezentantami kilku innych wspólnot ewangelikalnych byli skupieni w zarejestrowanym 29 kwietnia 1942 Związku Nieniemieckich Ewangelicko-Wolnokościelnych Zborów. Na czele tego Związku stał prezbiter Aleksander Kircun.

Wojna przyniosła baptystom w Polsce olbrzymie straty. Wielu wiernych zginęło w trakcie działań okupacyjnych i wojennych, a po wojnie część wiernych znalazła się bądź na Kresach Wschodnich bądź emigrowała do Niemiec. Na terenach, z których niemieccy baptyści emigrowali do Niemiec, wiele obiektów sakralnych zostało przejętych przez państwo jako opuszczone mienie poniemieckie.

W obozach koncentracyjnych zginęło kilku kaznodziejów baptystycznych. Byli to: Gross Rosen, Karol Elsner, Eugeniusz Elsner, Aszemberg, Jan Zinczuk i Jan Hajdukiewicz. Wielu innych przeszło przez obóz, więzienia, wielu rozstrzelano[16].

Okres Polski Ludowej

[edytuj | edytuj kod]
Zbór w Szczytnie

Po zakończeniu II wojny światowej ze względu na zmiany granic i deportację mniejszości niemieckiej pozostało w Polsce prawdopodobnie nie więcej niż tysiąc baptystów. Wiele zborów zanikło po wyjeździe baptystów niemieckojęzycznych. W stanie niemal nienaruszonym zachował się tylko region białostocki, który przejął funkcję centrum baptyzmu w powojennej Polsce[17]. 5 maja 1946 decyzją Ministra Administracji Publicznej Polski Kościół Chrześcijan Ewangelicznych Baptystów zyskał w Polsce uznanie prawne[18]. Do tak szybkiej rejestracji w Polsce Ludowej przyczyniło się legalnie działanie od 1942 roku w warunkach okupacji hitlerowskiej na terenie Generalnego Gubernatorstwa[19]. W 1968 statut Kościoła został zatwierdzony.

Przez cały okres Polski Ludowej Kościół stopniowo odbudowywał swój stan posiadania. Rosła liczba wiernych i zborów: w 1945 Kościół liczył 1763 wiernych, a w 1989 była to wspólnota skupiająca 6157 osób; w 1953 istniały 64 zbory, a w 1989 było ich 129[20].

Kościół prowadził znaczącą działalność wydawniczą w ramach Wydawnictwa „Słowo Prawdy”, w tym wydawał miesięcznik „Słowo Prawdy” – w 1972 nakład wynosił 3500 egzemplarzy[21].

W 1978 ważnym wydarzeniem dla polskich baptystów była wizyta Billy Grahama[22].

Ze względu na tranzytową pozycję Polski między Zachodem a ZSRR Służba Bezpieczeństwa usiłowała inwigilować Kościół w celu powstrzymania przepływu literatury religijnej do Związku Radzieckiego i rozpracowania osób zajmujących się tego rodzaju przemytem. Wyróżniającymi się agentami na omawianym polu byli: „Marian”, „Kasprzak” i „Tomasz”[23]. Agenci „Marian”, „Kasprzak”, „Tomasz” i „Stefan” pełnili ważne funkcje w Kościele i mieli za zadanie eliminować wszelkie antykomunistyczne tendencje, które mogłyby się pojawiać w działaniach baptystycznych organizacji na Zachodzie. Mieli oni kształtować w środowisku amerykańskich baptystów przychylne opinie o PRL[24][25]. Henryk Ryszard Tomaszewski ocenił, że spośród baptystycznych działaczy okresu PRL-u niezłomną postawą wobec władz wykazali się: A. Kircun, Jan Mackiewicz, M. Stankiewicz, P. Dajludzionek i K. Wiazowski[26].

Czołowymi działaczami w okresie PRL byli: Stefan Andres, Krzysztof Bednarczyk, Piotr Dajludzionek, Zygmunt Karel, Aleksander Kircun, Alfred Władysław Kurzawa, Zdzisław Pawlik, Adam Piasecki, Stefan Rogaczewski, Andrzej Seweryn, Michał Stankiewicz, Konstanty Wiazowski.

Okres III Rzeczypospolitej

[edytuj | edytuj kod]
Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów przy ulicy Kazimierzowskiej 40 w Bielsku Podlaskim

Kluczowym faktem w dziejach Kościoła po 1989 było uzyskanie pełnej wolności prowadzenia działalności religijnej i społecznej, co zostało zagwarantowane w Konstytucji RP z 1997. Kościół też mógł odzyskać część nieruchomości utraconych na skutek wojny i działań władz PRL[27]. Jedyna uczelnia wyższa Kościoła Wyższe Baptystyczne Seminarium Teologiczne w Warszawie uzyskało w 1995 uprawnienie do nadawania ważnego w całym systemie szkolnictwa wyższego tytułu zawodowego licencjata teologii baptystycznej.

Status prawny Kościoła

[edytuj | edytuj kod]

Status prawny Kościoła określa ustawa z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2023 r. poz. 1874). Kościół jest niezależny od jakiejkolwiek zagranicznej władzy duchownej lub świeckiej. Jest on następcą prawnym zborów, organizacji i gmin baptystycznych działających na obecnym terytorium RP przed dniem 1 września 1939 roku.

Ekumenizm

[edytuj | edytuj kod]

Kościół jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej od chwili jej powstania i jest jednym z członków założycieli tej organizacji. Aktywnie uczestniczył w przedsięwzięciach Rady aż do początku lat 80., kiedy zaangażowanie to uległo osłabieniu, a baptyści niemalże wycofali się z prac PRE[28]. Złożyło się na to kilka czynników. Nastąpiła zmiana pokoleniowa we władzach PKChB, a odchodzące pokolenie nie potrafiło przekonać do idei ekumenicznej młodszego pokolenia. Młodzi liderzy baptystyczni ulegali bardziej niż poprzednicy wpływom antyekumenicznej Południowej Konwencji Baptystycznej. Największy sprzeciw wobec członkostwa w PRE wychodzi ze zborów na Białostocczyźnie[29].

Ustrój Kościoła

[edytuj | edytuj kod]
Wnętrze kościoła baptystów przy ulicy Waliców 25 w Warszawie

Podstawową jednostką organizacyjną Kościoła jest zbór. Jednym z warunków zaistnienia zboru jest deklaracja ze strony 25 pełnoprawnych członków Kościoła. Obecnie największymi zborami baptystycznym są: I zbór we Wrocławiu oraz zbór w Białymstoku, które liczą ponad 300 członków. Kościół skupia blisko 5300 pełnoprawnych członków (baptyści nie wliczają do swych statystyk nieochrzczonych dzieci i młodzieży).

Zbory skupione są w Okręgach Kościoła.

Naczelną władzą Kościoła jest Krajowa Konferencja Kościoła posiadająca uprawnienia uchwałodawcze, która co 4 lata ma charakter wyborczy, m.in. wybiera przewodniczącego Rady Kościoła, który wchodzi w skład Rady Kościoła wraz z 9 przedstawicielami okręgów Kościoła oraz Komisję Rewizyjną. Naczelną władzą wykonawczą Kościoła jest Rada Kościoła. Przewodniczący Rady Kościoła od roku 1945 do chwili obecnej:

Kościół posiada następujące agendy ogólnopolskie:

  • Komisje:
    • Komisja Ewangelizacji i Edukacji
    • Komisja Studiów i Badań
    • Komisja Finansów i Administracji
    • Komisja Komunikacji, Promocji i Rozwoju
  • Służby:
    • Służba Młodzieży
    • Służba Dziecięca
    • CEL – Centrum Edukacji Liderów
    • Służba Kobiet
  • Duszpasterstwa:
    • Duszpasterstwo Dzieci i Młodzieży
    • Duszpasterstwo Akademickie
    • Duszpasterstwo Osób Stanu Wolnego
    • Duszpasterstwo Rodzin
    • Duszpasterstwo Seniorów
    • Duszpasterstwo Chorych
    • Duszpasterstwo Osadzonych
    • Duszpasterstwo Służb Mundurowych

Uczelnią wyższą Kościoła jest Wyższe Baptystyczne Seminarium Teologiczne w Warszawie.

Organem prasowym Kościoła jest miesięcznikSłowo Prawdy”.

Kościół posiada cztery ośrodki: katechetyczno-wypoczynkowy w Świętajnie, kolonijne: w Bielicach i Narewce, a także ośrodek konferencyjno-rekolekcyjny w WarszawieRadości oraz Dom Opieki w Białymstoku. Kościół jest także organizatorem wielu konferencji, zjazdów, obozów itd.

Członkostwo w organizacjach międzykościelnych i konfesyjnych

[edytuj | edytuj kod]

Kościół jest członkiem Polskiej Rady Ekumenicznej, Konferencji Kościołów Europejskich, Aliansu Ewangelicznego w RP, Towarzystwa Biblijnego w Polsce, Europejskiej Federacji Baptystycznej oraz Światowego Związku Baptystycznego.

  1. Według K. Bednarczyka Brześć został obrany na miejsce zjazdu ponieważ „Łukasz Dziekuć-Malej był od samego początku największym entuzjastą zjednoczenia”. (K. Bednarczyk: Historia Zborów Baptystów w Polsce do 1939 roku. 1997, s. 151.).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Dominik Rozkrut (red.), Mały Rocznik Statystyczny Polski, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2023, s. 117-118, ISSN 1640-3630.
  2. Dz.U. z 2023 r. poz. 1874
  3. Tomaszewski 2006 ↓, s. 47.
  4. Bednarczyk 1997 ↓, s. 122.
  5. Tomaszewski 2006 ↓, s. 48.
  6. Bednarczyk 1997 ↓, s. 152.
  7. Bednarczyk 1997 ↓, s. 252.
  8. Bednarczyk 1997 ↓, s. 155-156.
  9. Bednarczyk 1997 ↓, s. 157.
  10. Tomaszewski 2006 ↓, s. 120.
  11. Tomaszewski 2006 ↓, s. 70.
  12. Tomaszewski 2006 ↓, s. 64.
  13. Tomaszewski 2006 ↓, s. 56.
  14. Tomaszewski 2008 ↓, s. 174.
  15. Suławka 2012 ↓, s. 73-77.
  16. Gastpary 1969 ↓, s. 101.
  17. Nie tylko Niemcy – dzieje baptystów w Polsce wiara.pl
  18. Sztyk 1991 ↓, s. 70.
  19. Winiarczyk-Kossakowska 2014 ↓, s. 73.
  20. Winiarczyk-Kossakowska 2004 ↓, s. 321-322.
  21. Winiarczyk-Kossakowska 2004 ↓, s. 319.
  22. Billy Graham w Polsce. Michał Stankiewicz (red.). Warszawa: Słowo Prawdy, 1979, s. 1-254.
  23. Plany Departamentu 2007 ↓, s. 280.
  24. Plany Departamentu 2007 ↓, s. 280-281.
  25. Michalak 2014 ↓, s. 230.
  26. Tomaszewski 2010 ↓, s. 138.
  27. Zieliński 2014 ↓, s. 103-104.
  28. Seweryn 2006 ↓, s. 252-254.
  29. Seweryn 2006 ↓, s. 85.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972–1979. oprac. M. Biełaszko, A. K. Piekarska, P. Tomasik, C. Wilanowski. Warszawa: IPN, 2007, s. 278-279. ISBN 978-83-6046-430-4.
  • Krzysztof Bednarczyk: Historia Zborów Baptystów w Polsce do 1939 roku. Warszawa: Słowo Prawdy, 1997. ISBN 83-86586-02-8.
  • Woldemar Gastpary. Straty Kościołów mniejszościowych wskutek drugiej wojny światowej. „Roczik Teologiczny”. Zeszyt 2, s. 99-123, 1969. ChAT. ISSN 1230-4379. 
  • Ryszard Michalak: Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945-1989. Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, 2014.
  • Andrzej Seweryn: Na drodze dialogu. Zaangażowanie ekumeniczne Kościoła Baptystycznego jako członka Polskiej Rady Ekumenicznej w latach 1945-1989. T. I. Warszawa: Wydawnictwo Uczelniane Wyższego Baptystycznego Seminarium Teologicznego w Warszawie, 2006. ISBN 83-88-49710-3.
  • Adam Radosław Suławka. Rosyjska i rosyjskojęzyczna prasa religijna w II Rzeczypospolitej. „Kultura - Media - Teologia”. Nr 10, s. 59-88, 2012. ISSN 2081-8971. 
  • Romuald Sztyk. Kościoły i związki wyznaniowe jako podmioty praw majątkowych. „Rejent”, s. 70, maj 1991. 
  • Henryk Ryszard Tomaszewski: Baptyści w Polsce w latach 1918-1958. Warszawa: 2008. ISBN 978-83-925744-2-2.
  • Powstanie i rozwój ruchu baptystycznego w Polsce w latach 1858-1939. W: Henryk Ryszard Tomaszewski: Wspólnoty chrześcijańskie typu ewangeliczno-baptystycznego na terenie Polski w latach 1858-1939. Warszawa: WBST, 2006, s. 21–70. ISBN 83-88497-11-1.
  • H.R. Tomaszewski: Społeczność baptystyczna w kontekście działań władz Polski Ludowej. W: Władze Polski Ludowej a mniejszościowe związki wyznaniowe. pod red. T.J. Zielińskiego. Warszawa-Katowice: WBST, 2010, s. 129-157.
  • Małgorzata Winiarczyk-Kossakowska: Ustawy III Rzeczypospolitej o stosunku państwa do Kościołów chrześcijańskich. Warszawa: 2004. ISBN 83-7151-603-7.
  • Małgorzata Winiarczyk-Kossakowska. Uznanie administracyjne związków religijnych. Przyczynek do historii stosunków wyznaniowych w Polsce 1945-1949. „Przegląd Religioznawczy”. 2/252, s. 73, 2014. Polskie Towarzystwo Religioznawcze. ISSN 1230-4379. 
  • Tadeusz J. Zieliński: Protestantyzm ewangelikalny. Studium specyfiki religijnej. Wyd. 2. Katowice: 2014. ISBN 978-83-931204-9-9.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]