Jan Jur-Gorzechowski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jan Jur-Gorzechowski
„Jur”
Ilustracja
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

21 grudnia 1874
Siedlce, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

21 czerwca 1948
Brookwood, Wielka Brytania

Przebieg służby
Lata służby

1914–1947

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

3 Dywizjon Żandarmerii
Komenda Miasta Warszawy
Komenda Główna Straży Granicznej

Stanowiska

dowódca Żandarmerii Polowej
dowódca dywizjonu żandarmerii
komendant m. st. Warszawy
komendant główny Straży Granicznej

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
kampania wrześniowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości z Mieczami Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii
Odznaka „Za wierną służbę” Odznaka 1 Kompanii Kadrowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Kamień pamiątkowy przy ul. Dzielnej w Warszawie na pamiątkę akcji uwolnienia więźniów z PPS z Pawiaka w 1906
Skwer gen. Jana Jura-Gorzechowskiego na warszawskiej Woli

Jan Tomasz Jur-Gorzechowski[a] (ur. 21 grudnia 1874 w Siedlcach, zm. 21 czerwca 1948 w Brookwood) – generał brygady Wojska Polskiego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Działalność niepodległościowa[edytuj | edytuj kod]

Urodził się jako syn Henryka, powstańca z 1863[2] i Zofii z domu Tonkel-Ślepowron. Jego bratem był por. Henryk Gorzechowski (1892–1940, ofiara zbrodni katyńskiej, autor obrazu Matki Bożej Kozielskiej).

Po ukończeniu sześcioklasowego gimnazjum w Siedlcach kontynuował naukę w Wyższej Szkole Handlowej Leopolda Kronenberga w Warszawie. Studia zakończył w 1897 roku i został urzędnikiem kolejowym. W latach szkolnych i studenckich był członkiem młodzieżowych organizacji konspiracyjnych. Od 1904 roku działał w Organizacji Bojowej PPS. Był współorganizatorem i dowódcą akcji uwolnienia 24 kwietnia 1906 roku dziesięciu więźniów politycznych skazanych wyrokiem doraźnego sądu wojskowego na karę śmierci z więzienia na Pawiaku. Akcję przeprowadził sześcioosobowy oddział bojowy OB PPS, pod dowództwem Gorzechowskiego – „Jura” przebrany w mundury carskiej żandarmerii (pod pretekstem konwojowania więźniów)[3] (innymi uczestnikami byli m.in. Edward Dąbrowski „Łysy”[4], Franciszek Łagowski, Antoni Kola[5]). W listopadzie 1907 roku został aresztowany. W maju 1908 roku, karę zesłania zamieniono na karę wydalenia z Rosji.

Od 1908 roku działał w Związku Walki Czynnej, następnie w Związku Strzeleckim we Lwowie. W sierpniu 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich. W listopadzie 1914 roku, po rozformowaniu oddziału Wacława Kostki-Biernackiego objął szefostwo żandarmerii polowej I Brygady Legionów. W lipcu 1915 roku z rozkazu c. i k. Naczelnej Komendy Armii w Zamościu „został aresztowany za nieprawny werbunek i odstawiony do Komendy Grupy Polskich Legionów z poleceniem pociągnięcia do odpowiedzialności”. Komendant Grupy Polskich Legionów, pułkownik Wiktor Grzesicki ukarał go czternastodniowym aresztem pokojowym za przekroczenie kompetencji oficera wywiadowczego i nieprawny werbunek[6]. Władze austriackie zażądały usunięcia go z Legionów, wobec czego pod koniec kwietnia 1916 roku przeniósł się do Warszawy i został członkiem Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej.

Od 11 listopada 1918 roku był komendantem Milicji Miejskiej w Warszawie, a następnie dyrektorem Policji Państwowej i dyrektorem Departamentu Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.

Służba w Wojsku Polskim[edytuj | edytuj kod]

13 grudnia 1918 roku został przyjęty do Wojska Polskiego i mianowany rotmistrzem żandarmerii ze starszeństwem z 2 grudnia 1918 roku[7].

W styczniu 1919 roku w czasie nieudanego zamachu stanu dokonanego przez endecję został ciężko ranny, co jeszcze bardziej podniosło jego zasługi w oczach Piłsudskiego.

W sierpniu 1919 roku powrócił do służby w żandarmerii. Zajmował kolejno stanowiska: oficera do zleceń Dowództwa Żandarmerii Polowej, dowódcy Żandarmerii Polowej od 27 września 1920 roku i dowódcy 3 dywizjonu żandarmerii w Grodnie od 7 lipca 1922 roku do 22 grudnia 1927 roku.

W latach 1922–1929 pozostawał w drugim związku małżeńskim z Zofią Nałkowską. Z pierwszego związku miał syna Stanisława, który zginął 25 września 1939 roku, jako podporucznik rezerwy i dowódca plutonu pieszego żandarmerii nr 28.

W latach 1927–1928 był komendantem Miasta Brześć. W lutym 1928 roku został przydzielony do Komendy Miasta Warszawy z zachowaniem dotychczasowego dodatku służbowego[8]. 12 grudnia 1928 został przydzielony na stanowisko komendanta głównego Straży Granicznej przy Ministerstwie Skarbu z równoczesnym zwolnieniem z zajmowanego stanowiska w komendzie placu Warszawa[9]. 19 marca 1938 roku został awansowany do stopnia generała brygady. 1 marca 1939 roku został przeniesiony w stan spoczynku.

Po kampanii wrześniowej internowany w Rumunii, w obozie w Ploeszti. Następnie przedostał się na Bliski Wschód, gdzie od grudnia 1940 roku do kwietnia 1943 roku przebywał w Ośrodku Zapasowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w Palestynie. Od kwietnia 1943 roku do 1947 roku pozostawał bez przydziału. Za zgodą władz polskich, a na zlecenie władz brytyjskich organizował i kierował szkoleniem służb porządkowych w Palestynie.

Po demobilizacji osiedlił się w Wielkiej Brytanii, w Brookwood w hrabstwie Surrey. Zmarł 21 czerwca 1948 roku w szpitalu wojskowym w Londynie. Pochowany na cmentarzu Brookwood.

Inne informacje[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie wspomnień Jana Jura-Gorzechowskiego powstał film pt. Dziesięciu z Pawiaka z 1931 (reżyseria Ryszard Ordyński, scenariusz Ferdynand Goetel); w rolę „Jura” wcielił się aktor Józef Węgrzyn[10].

Awanse[edytuj | edytuj kod]

  • podporucznik – grudzień 1914 roku
  • porucznik – maj 1915 roku
  • rotmistrz – 13 grudnia 1918 roku ze starszeństwem z dniem 2 grudnia 1918 roku
  • major
  • podpułkownik – zweryfikowany 3 maja 1922 roku ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 4. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii[11]
  • pułkownik – 1 grudnia 1924 roku ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i 1. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii[12]
  • generał brygady – 19 marca 1938

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

20 marca 2015 roku weszła w życie decyzja Nr 65/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 marca 2015 roku w sprawie nadania Oddziałowi Specjalnemu Żandarmerii Wojskowej w Mińsku Mazowieckim imienia gen. bryg. Jana Tomasza Gorzechowskiego – „Jura”[21].

Jego imię nosi Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej w Przemyślu[22].

Na warszawskiej Woli, między ulicami: Dzielną, Smoczą i al. Jana Pawła II, znajduje się skwer gen. Jana Jura-Gorzechowskiego[23].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W ewidencji Wojska Polskiego figurował jako „Jan I Gorzechowski”, w celu odróżnienia od innego oficera noszącego to samo imię i nazwisko[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1055, 1063.
  2. ↑ Kronika powstań polskich 1794–1944, Marian B Michalik (red.), Eugeniusz Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 296, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097.
  3. ↑ Wojciech Lada, Polscy terroryści, Znak Horyzont, Kraków 2014, s. 215.
  4. ↑ Śmierć uczestnika wykradzenia dziesięciu więźniów z Pawiaka. „Dziennik Rzeszowski”, s. 2, Nr 32 (253) z 3 lutego 1946. 
  5. ↑ W rocznicę uwolnienia 10-ciu z Pawiaka. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 95 z 26 kwietnia 1936. 
  6. ↑ Rozkaz oficerski z 2 sierpnia 1915 roku, CAW sygn. akt I.120.1.309 s. 4.
  7. ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 14 z 30 grudnia 1918 r., poz. 419.
  8. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 4 z 20 lutego 1928 r., s. 36.
  9. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 listopada 1928 roku, s. 371.
  10. ↑ Dziesięciu z Pawiaka. filmpolski.pl. [dostęp 2016-04-03].
  11. ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 289.
  12. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924 roku, s. 731.
  13. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3423 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 43, s. 1722)
  14. ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu organizacji Straży Granicznej”.
  15. ↑ M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  16. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 19 marca 1931 roku, s. 63.
  17. ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej”.
  18. ↑ a b c Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 218. [dostęp 2020-08-01].
  19. ↑ 6 sierpień: 1914–1934, Warszawa: Zarząd Główny Związku Legjonistów Polskich, 1934, s. 18.
  20. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 19 z 12 grudnia 1929 r., s. 361.
  21. ↑ Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej z 5 marca 2015 roku, poz. 63.
  22. ↑ Strona Bieszczadzkiego Oddziału Straży Granicznej..
  23. ↑ Uchwała nr XLVI/1262/2012 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 8 listopada 2012 r. w sprawie nazw niektórych ulic i skwerów w Dzielnicy Wola m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 7879 [on-line]. edziennik.mazowieckie.pl, 21 listopada 2012. [dostęp 2014-04-30].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2020-03-31].
  • Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
  • Andrzej Garlicki, Józef Piłsudski 1867–1935, Warszawa 1935, wyd. II, s. 112–113.
  • Henryk Dominiczak, Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych, Warszawa 1975, wyd. I, s. 149.
  • Zbigniew Cieślikowski, Tajemnice śledztwa Ko-1042/27. Sprawa generała Zagórskiego, Warszawa 1983, wyd. III, s. 92 i 285.
  • Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Warszawa 1985, wyd. V, s. 360, 381.
  • Władysław Wierzbicki, Przyczynki do historii żandarmerii odrodzonego Wojska Polskiego, Londyn 1990.
  • Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991, wyd. uzupełnione i poprawione, s. 106.
  • Henryk Mieczysław Kula, Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939, Warszawa 1994, wyd. I, s. 58.
  • Zdzisław Nicman, Generał brygady Jan Gorzechowski (1874–1948), Polska Zbrojna 1994, nr 13, s. 5.
  • Piotr Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1919–1939, Warszawa 1994, wyd. I, s. 123–124.
  • Jan Suliński, Żandarmeria Wojskowa w latach 1918–1947. Szkic organizacyjno-historyczny, Warszawa 1995.
  • Jan Suliński, Historia szkół żandarmerii w latach 1918–1995. Rys historyczno-organizacyjny, Warszawa 1996.
  • Jan Suliński, Żandarmeria organ bezpieczeństwa armii 1918–1945, Warszawa 2003.
  • Grzegorz Ratajczyk, Żandarmeria Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej, Dom Wydawniczy DUET, Toruń 2004, ISBN 83-89706-20-2, s. 32, 39–40.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Jur-Gorzechowski&oldid=71710106”