Józef Marcinkiewicz (matematyk) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Józef Marcinkiewicz

Data i miejsce urodzenia	30 marca 1910 Cimoszka, gubernia grodzieńska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	wiosna 1940 Charków, USRR, ZSRR
Zawód, zajęcie	matematyk
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor
Multimedia w Wikimedia Commons

Józef Marcinkiewicz (ur. 30 marca 1910 w Cimoszce, zm. 1940 w Charkowie) – polski matematyk, autor prac z dziedziny analizy matematycznej, dr filozofii, docent Uniwersytetu Wileńskiego, porucznik piechoty rezerwy Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Urodził się 30 marca 1910 w Cimoszce, w rodzinie Klemensa i Aleksandry z Chodakiewiczów^[1]. W 1933 ukończył studia na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie^[1]. Już na drugim roku studiów rozpoczął pracę naukową. W 1935 na macierzystej uczelni uzyskał tytuł naukowy doktora filozofii, promotorem jego doktoratu był Antoni Zygmund^[2]. Został docentem na macierzystej uczelni USB. W 1934 ukończył dywizyjny kurs podchorążych rezerwy piechoty^[1]. W 1935, 1936/1937 i 1938 odbył ćwiczenia w 1 pułku piechoty Legionów w Wilnie na stanowisku dowódcy plutonu^[1]. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1937 i 882. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty^[3][4].

Był narzeczonym Ireny Sławińskiej^[5].

W 1939, po otrzymaniu stypendium, wyjechał do Paryża, później do Londynu. Na wieść o zbliżającej się wojnie wrócił do Polski. Posiadał przydział w rezerwie do 41 pułku piechoty w Suwałkach^[1]. Z relacji ppor. piech. rez. Stanisława Kolankowskiego^[a] wynika, Józef Marcinkiewicz służył w rezerwowej 35 Dywizji Piechoty i walczył w obronie Lwowa. Spotkali się 20 września 1939 w rejonie Góry Stracenia. Po kapitulacji załogi miasta obaj dostali się do niewoli sowieckiej. Po raz drugi i ostatni spotkali się w pociągu, którym przewożeni byli jeńcy. Podróż do granicznej miejscowości Podwołoczyska trwała sześć dni. Ostatniego dnia Stanisław Kolankowski wyskoczył z jadącego pociągu, natomiast jego kolega ze studiów i „podchorążówki” nie zdecydował się na ucieczkę. Józef Marcinkiewicz trafił do obozu jenieckiego w Starobielsku. Wiosną 1940 został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany potajemnie w masowej mogile w Piatichatkach^[1], gdzie od 17 czerwca 2000 mieści się oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie^[7].

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. 2007-11-09: Pierwszy dzień uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”

5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło – decyzją nr 439/MON^[8] – mianował go pośmiertnie na stopień kapitana^[9][10]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”^[11][12].

Mimo zaledwie sześcioletniego okresu działalności naukowej ogłosił ponad 50 prac na temat teorii funkcji zmiennej rzeczywistej, szeregów trygonometrycznych, interpolacji funkcji wielomianami trygonometrycznymi, operacji funkcyjnych, układów ortogonalnych, funkcji zmiennej zespolonej i rachunku prawdopodobieństwa. Po powrocie do Polski w 1939 powierzył notatki i rękopisy rodzicom. Zostali oni w 1940 deportowani przez NKWD na Syberię, gdzie zmarli. Rękopisy Marcinkiewicza w konsekwencji zaginęły bez śladu.

Prace Marcinkiewicza oprócz oryginalnych i ważnych wyników zawierają wiele pomysłów, do dzisiaj nie do końca wykorzystanych, które wciąż inspirują matematyków. Jednym z ważniejszych wyników uzyskanych przez niego jest tzw. twierdzenie interpolacyjne Marcinkiewicza, które jest daleko idącym uogólnieniem twierdzenia Riesza-Thorina o interpolacji w przestrzeniach ${\displaystyle L^{p}.}$ Stosując je, otrzymał wiele twierdzeń z teorii szeregów trygonometrycznych. W serii prac Marcinkiewicza wskazał na istotne różnice własności wielomianów interpolacyjnych funkcji ciągłych i wielomianów aproksymacyjnych sum częściowych tzw. szeregu Fouriera funkcji. W teorii prawdopodobieństwa znane jest twierdzenie Marcinkiewicza, które mówi o tym, że funkcja wykładnicza, której podstawą jest liczba e, a wykładnikiem wielomian stopnia wyższego niż dwa, nie jest funkcją charakterystyczną żadnej zmiennej losowej.

Oddział Toruński Polskiego Towarzystwa Matematycznego organizuje corocznie Konkurs im. Józefa Marcinkiewicza na najlepszą pracę studencką z matematyki^[13].

Instytut Pamięci Narodowej zrealizował film dokumentalny poświęcony Józefowi Marcinkiewiczowi pt. „Wybraniec bogów"^[14].

Został upamiętniony na muralu sokólskiego Liceum Ogólnokształcącego^[15].

• nierówność Marcinkiewicza-Zygmunda
• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Charkowie

• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Józef Marcinkiewicz (matematyk) w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)

• Publikacje Józefa Marcinkiewicza w bibliotece Polona