Brutalizm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Szkoła w Hunstanton. Peter i Alison Smithson, 1949
Brutalistyczny dom i pracownia architekta André Wogenscky w Saint-Rémy-lès-Chevreuse we Francji, 1952. Pozornie masywna forma betonowej bryły kryje gigantyczne przeszklenia zamiast okien i taras rekreacyjny na dachu płaskim[1]
Bunkier Sztuki w Krakowie (detal architektoniczny), Krystyna Tołłoczko-Różyska, 1965
Brutalistyczny pomnik Westerplatte w Gdańsku, Franciszek Duszeńko, 1966
Brutalistyczny Pomnik Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni, Stanisław Gierada, 1980
Blok mieszkalny z widokiem na Alpy, „Pharao-Haus” („Pyramide”) w Monachium, architekt Karl Helmut Bayer, 1974. Tarasowiec (niem. Terrassenhochhaus) reprezentuje późny modernizm i zaliczany jest do brutalizmu. Architektura humanistyczna, a nie masowa. Nowatorski blok mieszkalny będący rezultatem wyciągnięcia wniosków z błędów dotychczasowej architektury mieszkaniowej modernizmu w tym brutalizmu[2].
Tulipan w Genewie, Jack Vicajee Bertoli, 1976
Gmach Royal National Theatre w Londynie, Denys Lasdun, 1976

Brutalizm – nurt architektury późnego modernizmu powstały w końcu lat 40. XX wieku. Przełomowym obiektem była szkoła w Hunstanton w Anglii zbudowana przez Petera i Alison Smithson w 1949. Miała ona wyeksponowaną stalową konstrukcję, nieotynkowane ceglane mury, odsłonięte belki stropowe i przewody instalacyjne.

Brutalizm zakładał, że najważniejsze są przestrzeń, konstrukcja i uwrażliwienie na właściwości zastosowanych materiałów. Zmienił architekturę z abstrakcyjnej na ekspresyjną. Nazwa wywodzi się z francuskiego określenia béton brut, oznaczającego surowy beton i stosowanego wcześniej przez Le Corbusiera w odniesieniu do jego prototypowego i kontrowersyjnego bloku marsylskiego wybudowanego w stylu brutalizmu w 1952, jednak wyróżniającego się z podobnych sobie budowli humanistyczną architekturą docenianą zarówno przez jej użytkowników jak i krytyków sztuki[3]. Późniejsza architektura brutalizmu bywała krytykowana właśnie za dehumanizację[4]. Architekturze tej zarzucano braki funkcjonalne, brzydotę[5] i regres jak w przypadku szeroko krytykowanej Wieży Genex w Belgradzie z 1980, autorstwa Mihajlo Mitrović, gdzie ekspresja surowego betonu dominuje nad funkcją[6]. Budynek jest zupełnie pozbawiony funkcjonalnych elementów architektonicznych takich jak portfenetry, szklane ściany, tarasy słoneczne, loggie i miejsca na bujną roślinność znanych już z powojennej, europejskiej architektury humanistycznego modernizmu[7].

Na rozwój brutalizmu znaczny wpływ miał minimalizm prezentowany przez twórczość Ludwiga Miesa van der Rohe.

Jedynym miastem na świecie stworzonym całkowicie w stylu brutalizmu jest Czandigarh, zbudowane głównie z surowego betonu przez Le Corbusiera w 1953[8]. W znacznej mierze brutalistyczne oblicze uzyskało Skopje, stolica Jugosłowiańskiej Socjalistycznej Republiki Macedonii w wyniku odbudowy po dewastującym trzęsieniu ziemi w 1963[9].

Wyjątkowym budynkiem brutalistycznym wykonanym bez użycia betonu na fasadzie jest piramida mieszkalno-biurowa, później przeznaczona na szpital (niem. Ferrohaus) w Zurychu, zbudowana ze stali kortenowskiej przez Justusa Dahindena w 1970[10] oraz Nová Scéna Teatru Narodowego (cz. Národní divadlo) w czeskiej Pradze, zbudowana ze szklanych luksferów i zielonego marmuru kubańskiego przez Karela Pragera w 1983. Luksfery na fasadzie teatru bywają podświetlane kolorowymi diodami aby wyświetlić dowolną grafikę, natomiast bryła budynku unosi się w powietrzu nad ziemią dzięki licznym prześwitom[11].

W Polsce[edytuj | edytuj kod]

Czołowym przykładem architektury brutalizmu w Polsce jest odbudowany dworzec kolejowy Katowice oraz blok mieszkalny Superjednostka tamże[12][13]. Kolejnym przykładem brutalizmu w Polsce jest Galeria Sztuki Współczesnej „Bunkier Sztuki” w Krakowie. Zdaniem dyrektor Zarządu Infrastruktury Komunalnej i Transportu w Krakowie Joanny Niedziałkowskiej Stadion Miejski w Krakowie jest następnym przykładem tego nurtu architektonicznego[14].

Do budynków brutalistycznych zalicza się też strukturalistyczny Hotel Forum w Krakowie czy bloki mieszkalne „Bunkrowce” (wrocławski „Manhattan”), które zaprojektowała Jadwiga Grabowska-Hawrylak[15]. Pomnik Barykada Września w Warszawie zalicza się do dzieł brutalizmu. Kompleks sportowy „Warszawianka” na Mokotowie, który zbudował Jerzy Sołtan w 1961 jest najbardziej monumentalnym dziełem architektury brutalizmu w Polsce[16].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Audrey Aulus "André Wogenscky and Marta Pan's House Workshop: Thoughts on Conservation and Museography" Docomomo 2016
  2. ↑ Christoph Leischwitz „Beton-Pyramide mit Alpenblick” 21.04.17
  3. ↑ Jonathan Glancey BBC 02.05.2013 “Le Corbusier's Unité: Is it a modern classic?” Cytat (jęz. angielski): Fashionable today, the Unité d’Habitation is respected and even loved by those who choose to live here as well as by the architects, students and other visitors who come to experience this remarkable essay in modern design. They like the fact that the building is at once “a machine for living”, a mesmerising structure and a lovely place to live. What local authorities around the world asked for instead from the 1950s was a form of low-cost, quick-build mass housing that, although superficially influenced by Le Corbusier, was nothing like this gifted architect’s work; it was like wanting a Picasso for the price of a picture postcard. In the design of L’Unité d’Habitation, Le Corbusier offered ordinary families architecture of the highest and most inventive order and even what may yet become, and confounding his critics, a World Heritage Site. https://www.bbc.com/culture/article/20130423-design-icon-or-concrete-horror
  4. ↑ Z miłości do Le Corbusiera. Niezwykłe domy w stylistyce brutalizmu Piotr Czaja 14.03.2016 https://www.bryla.pl/bryla/56,85301,19747789,z-milosci-do-le-corbusiera-niezwykle-domy-w-stylistyce-brutalizmu.html
  5. ↑ Darmon Richter "LIFE IN THE HIGH-RISE: MY BRUTALIST HOLIDAY IN BELGRADE’S GENEX TOWER" 07.10.17 https://www.exutopia.com/brutalist-genex-tower/
  6. ↑ THE WESTOLOGIST "Spot a Style: Brutalist" http://www.thewestologist.com/architecture-and-design/spot-a-style-brutalist
  7. ↑ Brutalism and Collective Living in Europe, Through the Lense of Stefano Perego 21.10.20 https://www.archdaily.com/949383/brutalism-and-collective-living-in-europe-through-the-lense-of-stefano-perego
  8. ↑ Brutalizm - brutalna architektura – Bryła [online], bryla.pl [dostęp 2020-10-23].
  9. ↑ Brutalizm zmieniony w grecką świątynię - Architektura w obliczu rewolucji - Bryła - architektura na świecie [online], www.bryla.pl [dostęp 2023-06-28] (pol.).
  10. ↑ Justus Dahinden: Ferrohaus (Pyramide Am See) https://www.sosbrutalism.org/cms/19884660
  11. ↑ Karel Prager > Nová Scéna, 1977 http://dromanelli.blogspot.com/2020/10/karel-prager-nova-scena-1977.html
  12. ↑ Piękno brutalizmu
  13. ↑ "Brutalizm w polskiej architekturze – 8 najciekawszych przykładów" Anna Sadkowska-Rojek 27.12.21 https://www.krn.pl/artykul/brutalizm-w-polskiej-architekturze-8-najciekawszych-przykladow,3577
  14. ↑ Brutalnie piękny mamy w Krakowie stadion. gazeta.pl. [dostęp 2010-08-14].
  15. ↑ Brutalizm w polskiej architekturze - 13 niesamowitych obiektów. morizon.pl. [dostęp 2021-02-23].
  16. ↑ Jerzy Sołtan, Rozmowy o architekturze, Warszawa 1996.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brutalizm&oldid=73577801”