Zurych – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zurych
*Zürich*
Herb	Flaga
Państwo	Szwajcaria
Kanton	Zurych
Okręg	Zurych
BFS Nummer	0261
Zarządzający	Corine Mauch↗
Powierzchnia	87,93 km²
Wysokość	408 m n.p.m.
Populacja (31 grudnia 2022); • liczba ludności; • gęstość	; 427 721; 4864 os./km²
Nr kierunkowy	043
Kod pocztowy	8000-8099
Tablice rejestracyjne	ZH
Podział miasta	12 dzielnic
	Położenie na mapie Szwajcarii Zurych
	47°23′N 8°32′E/47,383333 8,533333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Szkoła w Zurychu, architekt Jacques Schader, 1960. W 1987 szkoła została wpisana do rejestru zabytków, ponieważ pomimo pozornie prostej formy charakteryzuje się wyjątkowymi rozwiązaniami funkcjonalnymi takimi jak okna wstęgowe, tarasy widokowe na dachach pozwalające na zupełną swobodę użytkowania oraz wbudowany amfiteatr, boisko, fontanna i fasada wykonana z białego wapienia. Podcienia są wsparte na słupach (fr. *pilotis*). Wiele pomieszczeń zostało dwustronnie doświetlonych. Widoczne jest duże zazielenienie terenu. Wysoka jakość wykonania w przeciwieństwie do typowych modernistycznych szkół budowanych masowo w Europie w XX w.^[2]^[3]

Zurych (niem. Zürich [ˈ ts y ː ʁ ɪ ç], fr. Zurich [z y ʁ i k], wł. Zurigo [dz u ˈ r i ː ɡ o], rm. Turitg [t u ˈ r i t ɕ], gzu. Züri [ˈ ts y ɾ i]) – miasto w północno-wschodniej Szwajcarii, stolica kantonu Zurychu oraz okręgu Zurych. Leży w paśmie górskim Albis, nad Jeziorem Zuryskim oraz rzekami Limmat oraz wpadającą do niej rzeką Sihl; największe miasto i główny ośrodek gospodarczy kraju. Zurych jest największym kompleksem urbanistycznym Szwajcarii.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Założenie w 1877 roku zuryskiej giełdy wyznaczyło początek ponad stuletniego okresu, w którym Zurych odgrywał doniosłą rolę finansowej stolicy kraju. Jednak dzieje miasta sięgają niepamiętnych czasów – już w epoce neolitycznej pierwotni mieszkańcy tej ziemi budowali na brzegu Jeziora Zuryskiego osady na palach, a 2000 lat temu na szczycie wzgórza nad rzeką Limmat, Rzymianie założyli posterunek celny zwany Turicum. Miejsce to, noszące dziś nazwę Lindenhof, stanowi geograficzny środek miasta. Potem musiało upłynąć dziesięć wieków, zanim Zurych zyskał prawa miejskie, wzrósł w siłę i sławę jako centrum wyrobu tkanin jedwabnych, wełnianych i lnianych. Po wstąpieniu do Konfederacji w 1351 roku arystokracja i wpływowi kupcy Zurychu zgodzili się dzielić władzę z przedstawicielami gildii rzemieślniczych. Dziś wielusetletnie siedziby gildii nadal zajmują poczesne miejsce wśród skarbów architektury zuryskiej starówki.

Silne gospodarczo i politycznie miasto w XVI wieku zaczęło rozwijać się intelektualnie, do czego wydatnie przyczynił się kaznodzieja Huldrych Zwingli, głoszący nauki reformacji, którego działalność zainicjowała tzw. afera kiełbaskowa^[6]. Przez parę kolejnych wieków Zurych jako ośrodek liberalnej myśli przyciągał wiele osobistości takich jak Johann Wolfgang von Goethe, Richard Wagner, Thomas Mann, Albert Einstein, James Joyce, Lenin i Trocki. Właśnie z Zurychu w 1917 roku Lenin i jego towarzysze odjechali słynnym „zapieczętowanym pociągiem” przez Niemcy do pogrążonego w chaosie Piotrogrodu.

Podczas I wojny światowej w klubie Cabaret Voltaire przy ulicy Spiegelgasse narodził się dadaizm. Dziś miasto szczyci się posiadaniem ponad 50 galerii i biur wystaw wszelkiego rodzaju sztuki. Uniwersytet Zuryski – największy w Szwajcarii – oraz uważana za jedną z najlepszych uczelni technicznych świata słynna Politechnika Federalna (ETH Zürich) nadają miastu intelektualny charakter.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

W Zurychu mieszka 427 721 osób^[1]. W 2021 roku 33% populacji gminy stanowiły osoby urodzone poza Szwajcarią^[1].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Samochodowy[edytuj | edytuj kod]

Funkcję autostradowej obwodnicy miasta pełnią autostrady A1, A3 i A4, natomiast wewnętrzny pierścień obwodnicy miejskiej stanowią drogi główne nr 1, nr 3, nr 4 i nr 17.

Kolejowy[edytuj | edytuj kod]

W mieście znajdują się m.in. następujące dworce:

Lotniczy[edytuj | edytuj kod]

13 km na północ od Zurychu znajduje się port lotniczy Zurych-Kloten.

Kultura[edytuj | edytuj kod]

w trzeci poniedziałek kwietnia w Zurychu podczas święta wiosny Sechseläuten(inne języki) odbywa się parada cechów rzemieślniczych. Pochód przechodzi od Bahnhofstrasse i Limmatquai do Sechseläutenplatz i o godzinie 18.00 wieńczony jest spaleniem słomianej figury Böögga, co symbolizować ma wypędzenie zimy
w połowie sierpnia Zurych jest gospodarzem festiwalu muzyki techno, której fani przybywają tu tysiącami, aby wziąć udział w paradzie ulicznej Street Parade i innych rozrywkach miasta, m.in. w ogólnej zabawie na stadionie Letzigrund Stadion. Szalone gigantyczne imprezy i parada mają demonstrować i symbolizować szczodrość, miłość, wolność i tolerancję
pod koniec lata (sierpień i wrzesień) odbywa się spokojniejszy i bardziej nobliwy Zürcher Theater Spektakel(inne języki), w ramach którego występuje wiele znanych zespołów teatralnych
w sezonie letnim do dyspozycji kąpiących się jest ponad 30 kąpielisk nad rzekami i jeziorem oraz niemal 20 odkrytych basenów. Wśród takich obiektów jest Frauenbad am Stadthausquai(inne języki) – najstarszy w mieście „dom kąpieli dla kobiet” z 1837 r., do którego mężczyźni mają wstęp wzbroniony^[7].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

ratusz z XVII wieku
kościół Reformowany Fraumünster
kościół św. Piotra (St. Peter)
romański kościół Grossmünster
kościół na wyspie Wasserkirche
Zunfthaus zur Meisen, budynek z 1757 r.
Zunfthaus zum Rüden, budynek z XIV w.
Zunfthaus zur Saffran, centrum kongresowe
Zunfthaus zur Zimmerleuten
Zunfthaus zur Waag, budynek z 1637 r.

Muzea[edytuj | edytuj kod]

W Zurychu znajduje się ponad 50 muzeów i przeszło 100 galerii, w tym:

Media[edytuj | edytuj kod]

Lokalna stacja telewizyjna to TeleZüri.

Sport[edytuj | edytuj kod]

W 2014 r. miasto było gospodarzem Mistrzostw Europy w Lekkoatletyce. Corocznie w sierpniu odbywają się tutaj zawody lekkoatletyczne Weltklasse Zürich, znajdujące się w kalendarzu Diamentowej Ligi IAAF. W Zurychu mieści się siedziba FIFA, co rok odbywa się tutaj gala na której wybierany jest Piłkarz Roku FIFA. W latach 2013–2015 odbyły się tutaj klubowe mistrzostwa świata w piłce siatkowej kobiet.

Kluby sportowe: