Babiogórcy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Babiogórcy
Górale babiogórscy
Miejsce zamieszkania

Polska (Stoki Babiej Góry)

Język

polski

Religia

rzymski katolicyzm

Grupa

Górale

Babiogórcy (Górale babiogórscy) – grupa etnograficzna ludności polskiej, zamieszkująca północne stoki Babiej Góry. Etnografowie zaliczają ich do grupy Górali beskidzkich[1]. Po raz pierwszy opisani przez Wincentego Pola jako Babigórcy w 1851 roku[2][3].

Obszar etnograficzny

[edytuj | edytuj kod]

Początkowo w opracowaniach XIX w. lokowano ich na dużo szerszym terenie[a] niż obecnie począwszy od Lachowic i Stryszawy na Żywiecczyźnie po Jordanów[2]. Tak rozległe lokowanie za błędne uważał już Seweryn Udziela[4]. Obecnie według pochodzącej z Zawoi etnografki Urszuli Janickiej-Krzywdy zasiedlają następujące miejscowości:[1][2]

Otaczają ich następujące grupy etnograficzne: Górale żywieccy od zachodu, Kliszczacy od północnego wschodu, Podhalanie od wschodu oraz Orawianie od południa[5][2].

Etnogeneza

[edytuj | edytuj kod]

Teren, na którym wykształciła się kultura Babiogórców, należał do królewszczyzny lanckorońskiej, którą od XIV starostowie sukcesywnie kolonizowali ludnością polską[2][1]. W XVII wieku na zarębkach (14 ha nadania ziemi w górach)[1] mieli osiedlać się Wołosi[2].

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Dawniej ich głównym zajęciem była uprawa roli, górskie pasterstwo, którego tradycje przyniesione zostały tutaj przez Wołochów oraz wyrąb lasu[1]. Wypas owiec i bydła prowadzono na stokach Policy, Jałowca, Babiej Góry[6]. W uprawie pierwotnie żarowej (cerhlenie), potem opartej na nawożeniu obornikiem ze zwierząt hodowlanych[7] dominowały owies, orkisz, jęczmień, żyto, ziemniaki, rzepa, kapusta oraz len. Eksploatacja lasu, zrąb, zwózka drewna i wyroby drewniane były dodatkowymi zajęciami. Dostarczały także materiału twórczości rzeźbiarskiej[2].

Po likwidacji serwitutów pastwiskowych i poboru drewna w lasach w 1853, który doprowadził do utraty połowy pastwisk przez górali, następuje upadek gospodarki szałaśniczej[8].

W 1853 roku opisu stroju babiogórskiego dokonał Józef Łepkowski[9]. Na początku XX wieku ulegli silnym wpływom krakowskim (wraz z rozwojem turystyki na tym obszarze)[10][1] oraz podhalańskim[11]. Ich oryginalny strój ludowy został zapomniany. Dopiero niedawno staraniem Stowarzyszenia Gmin Babiogórskich odtworzono tradycyjne ubrania.

Zabytki budownictwa babiogórskiego gromadzi Skansen im. Józefa Żaka w Zawoi Markowej.

  1. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 jako miejscowości przez nich zasiedlone wymienia: Spytkowice, Skawa, Wysoka, Sydzina, Wilczna, Toporzyska, Malejowa [przyp. obecnie część Jordanowa], Naprawa, Jordanów miasto, Bystra, Chrobacze, Osielec, Zawoja, Wełcza, Skawica, Juszczyna, Kajszówka, Zabielna, Biała, Wieprzec, Lachowice, Grzechinia, Żarnówka, Maków, Kurów, Strzyszowa, Las, Kuków, Sucha[,] Jachówka, Bieńkówka, Zdziebiel, Krzeszów, Targaszów, Tarnawa, Zębrzyce, Budzów, Baczyn, Świeszowice, Marchówka, Zachełmna. Spisane przez Bronisława Gustawicza hasło dla Słownika zostało oparte na pracach Wincentego Pola.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f Babiogórcy. Babiogórski Park Narodowy. [dostęp 2020-09-14]. (pol.).
  2. a b c d e f g Maria Brylak-Załuska: Górale babiogórscy. EntoZagroda. [dostęp 2020-09-14]. (pol.).
  3. Pol 1842 ↓.
  4. Krzywda 2016 ↓, s. 25–26.
  5. Urszula Janicka-Krzywda: Kalendarz 2001. Kraków: 2000, s. 81.
  6. Górale Babiogórscy. Gmina Zawoja. [dostęp 2020-09-14]. (pol.).
  7. Krzywda 2016 ↓, s. 37–39.
  8. Galarowski 1980 ↓, s. 42.
  9. Krzywda 2016 ↓, s. 27.
  10. Krzywda 2016 ↓, s. 34.
  11. Krzywda 2016 ↓, s. 32.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]