Чишмә (Башкортстан) — Wikipedia

Чишмә
баш. Шишмә
Нигезләнү датасы 1650
Сурәт
Рәсми исем Шишмә
Рәсми тел башкорт теле һәм рус теле
Дәүләт  Россия
Нәрсәнең башкаласы Чишмә районы һәм Чишминский сельсовет[d]
Административ-территориаль берәмлек Чишминский сельсовет[d]
Сәгать поясы UTC+05:00
Халык саны 22 733 (1 гыйнвар 2019)[1]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 120 метр
Мәйдан 33,67 км²
Почта индексы 452170
Рәсми веб-сайт chishmy.info
Беренче язма телгә алу 1650
Җирле телефон коды 34797
Карта
 Чишмә Викиҗыентыкта

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Чишмә (мәгънәләр) битенә күчегез.

Чишмә — Башкортстанның Чишмә районының административ үзәге. 2010 елның 1 гыйнварына 22 358 кеше яшәгән[2].

Тарихи мәгълүматлар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чишмә – Куйбышев тимер юлының әһәмиятле тимер юл станциясе. Уфадан 58 км көньяк-көнбатышрак урнашкан.

Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чишмә авылы янында Бөгелмә-Уфа тимер юлында станция буларак пәйда була. Беренче кат 1888 елда искә алына. 1946 елда шәһәр төрендәге бистә статусын ала. Биредә Куйбышев тимер юлының ике "йөреше" кушыла (көньяк һәм төньяк йөрешләр). Көньяк тарафтан Бугуруслан аша Самарга барып була, төньяк йөрештән Бөгелмә, Норлат, Сембергә барып була.

Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Халык саны
1939[1]1959[1]1970[1]1979[1]1989[1]2002[1]2008[3]2009[4]20102012[5]
2704↗7274↗11 049↗13 963↗18 625↗21 008↗24 021↘22 096↘21 196↗21 272
2013[6]2014[7]2015[8]2016[9]2017[10]1 гый 2018[11]1 гый 2019[1]2020[12]2021[13]
↗21 540↗21 923↗21 994↗22 008↗22 408↗23 518↘22 733↘22 706↘22 597
  • 1917 елда хәзерге чишмә урынында ике станция була. Алар Сафар волостенә караганнар. Берсендә (станция Чишмы В.Б.ж.д) 349 кеше яшәгән, икенчесендә (станция Чишмы С.З.ж.д) – 254. Милләт буенча башлыча руслар, шулай ук алманнар, украиннар, поляклар, башкортлар һ.б.[14]
  • 1939 елны халык саны 971 тәшкил иткән,
  • 1946 елда – 787
  • 1959 елда - 7367.
  • 2002 елда Чишмә бистәсендә 21008 кеше яшәгән. Шуларның 12013 – татар милләтеннән, ягъни бар халыкның 57,2%.[15]

Чишмә поселогында, район җиреннән аермалы буларак, татар телендәге әдәбиятны башлыча 50 яшьтән өлкәнрәкләр укый. Яшьләр (25 яшькә кадәргеләр) татар телен белсәләр дә, татарча укый-яза белмиләр.[15]

Социаль инфраструктура[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кунакханә, базарлар, 50 пассажир урынлы автостанция, тимер юл вокзалы, Чишмә үзәк район хастаханәсе (310 урынлык), мәдәният Сарае, сәнгатьләр мәктәбе, кушылу Сарае, кинотеатр, район китапханәсе, өч мәктәп, гимназия, профтехучилище, балалар һәм үсмерләр өчен ятимнәр йорты.

Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чишмә бистәсендә районның төп җитештерү предприятиеләре урнашкан: көненә 4 мең тонна чөгендер эшкәртә ала торган “Чишмә шикәр заводы” ААҖ, үсемлек мае җитештерүче ААҖ “Чишмә” (куәте – көненә 500 тонна чимал). Чишмәдә төзелеш оешмалары урнашкан: «Башмодульстрой» ҖЧҖ, ҖЧҖ «Аргон», ГУП «Башкортавтодор» Чишмә ДРСУ.

Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Район газетасы өч телдә чыгарыла: “Чишмә” (татарча), “Родник” (русча)(үле сылтама), “Дим буе” (башкортча)

Дин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәчет, чиркәү бар

Шәхесләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
  2. ↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — приложение в формате Excel 2016 елның 4 март көнендә архивланган.
  3. ↑ 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
  4. ↑ Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
  5. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014-05-31 тикшерелгән.
  6. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013-11-16 тикшерелгән.
  7. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
  8. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
  9. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar
  10. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
  11. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
  12. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года.
  13. ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.
  14. ↑ М. И. Роднов Материалы всероссийской сельскохозяйственной и поземельной переписи 1917 г. по Уфимской губернии (Белебеевский, Бирский и Уфимский уезды)(үле сылтама)
  15. ↑ 15,0 15,1 Годовой отчет по работе с краеведческой литературой и литературой на татарском языке(үле сылтама)

Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Чишмә_(Башкортстан)&oldid=3754975