Yahya Jammeh - Vikipedi

Yahya Jammeh
2. Gambiya Devlet Başkanı
Görev süresi
22 Temmuz 1994 - 21 Ocak 2017[1]
Yerine geldiği Dawda Jawara
Yerine gelen Adama Barrow
Kişisel bilgiler
Doğum 25 Mayıs 1965
Kanilai

Yahya Abdul-Aziz Jemus Junkung Jammeh ya da kısaca Yahya Jammeh (d. 25 Mayıs 1965), Gambiyalı asker ve siyasetçi. Jammeh, Afrika ülkesi Gambiya'nın 1994-2017 yılları arası devlet başkanlığını yürütmüştür. Jammeh'in görev süresi 19 Ocak 2017 tarihi itibarıyla bitmiş olsa da kendisi seçim sonuçlarını tanımadığını ve makamı terk etmeyeceğini açıklamış,[2] 20 Ocak 2017 tarihinde rakibi Barrow'un şahsi sosyal medya hesabından yaptığı açıklaması doğrultusunda görevi bırakmayı kabul ettiği ifade edilmiştir.

Diola etnik grubuna mensup olan ailesi Senegal'den göç ederek Gambiya'nın sınıra yakın yerleşim yeri olan Kanilai'ye yerleşmişlerdir. Eğitimine devam ettiği bir dönemde Nisan 1984'te eğitim hayatını keserek askeri/polis bir birlik olarak ileride oluşturulacak olan Gambiya Ulusal Ordusu'nun (Gambia National Army - GNA) önceli olarak kurulan Gambiya Ulusal Jandarması'na (Gambia National Gendarmerie - GNG) katılmıştır. Bu birlik içerisinde eğitilmek üzere Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderilmiştir. Aralık 1989 tarihinden itibaren devlet başkanı Dawda Jawara'nın koruma birliği içerisinde yer almıştır. Liberya'ya gönderilen Gambiya barış gücü personelleri arasında yer alan Jammeh, ilerleyen dönemlerde tekrar ABD'nin yanı sıra Türkiye'de de eğitim almaya devam etmiştir.

Gambiya'nın komşu ülkeleri, Aralık 2016'da yapılan genel seçimlerde yenilgisini kabul etmeyi reddettikten sonra Jammeh'i Ekvator Ginesi'ne sürgüne zorladı. Jammeh 1994'te bir darbede ile iktidarı ele geçirdikten sonra düzenli olarak seçimler yapmaya devam etti, ancak daha sonra yargısız infazlar, işkence ve keyfi gözaltı da dahil olmak üzere insan hakları ihlallerinden suçlandı. Bunlar 2019'da halefi Cumhurbaşkanı Adama Barrow tarafından kurulan Hakikat, Uzlaşma ve Tazminat Komisyonu'nun halka açık duruşmalarında yayınlandı fakat Jammeh komisyonla işbirliği yapmayı reddetmiştir.

Jammeh, lüks hayatını finanse etmek için ülkenin kasasından milyonlarca dolar çalmakla suçlanıyor. Görevden ayrıldıktan sonra birçok ülke tarafından mal varlığı donduruldu ve sürgüne gitti. Yolsuzluk ve insan hakları ihlallerine ek olarak, bir dizi genç kadına tecavüz etmekle de suçlanıyor.

İktidara gelişi[değiştir | kaynağı değiştir]

22 Temmuz 1994 tarihinde teğmen rütbesi ile içinde bulunduğu askeri polis teşkilatı ile birlikte devlet başkanı Jawara'ya karşı kansız bir darbe gerçekleştirerek devlet başkanlığı makamına kendisi oturmuştur.[3] Oluşturduğu askerî cunta Armed Forces Provisional Ruling Council ismi ile kendi önderliğinde ülkeyi yönetmeye başlamıştır. Ekim 1994'te yapılan ilk açıklamada oluşan olağanüstü hâlin 1998 yılına kadar süreceği belirtilmiş ancak Jammeh açıklamanın aksine 1996'da ilk devlet başkanlığı seçimlerinin gerçekleştirilmesine onay vermiştir.[4] Jammeh seçimler gerçekleştirilmeden önce 8 Eylül 1996'da ordudan ayrılmıştır. Jammeh kurduğu yeni partisi Vatansever Kalkınma ve Yeniden Uyarlanma İçin İttifak (Alliance for Patriotic Reorientation and Construction) ile girdiği seçimlerden galibiyetle ayrılarak devlet başkanlığını resmen elde etmiştir. Jammeh elde ettiği bu başkanlık ile dönemin en genç devlet başkanı unvanına sahip olmuştur.

18 Ekim 2001 yılında gerçekleştirilen seçimlerden de oyların %53'ünü alarak galibiyetle ayrılan Jammeh, makamda kalmaya devam etmiştir.

Jammeh'in Moritanya'da bulunduğu bir dönemde, 22 Eylül 2006'da kendisine karşı bir askerî darbenin planlandığı bilgisi nedeniyle ülkesine geri dönen Jammeh, darbe planlayıcılarını vatana ihanet suçlaması ile tutuklatmış, darbe planlayıcısı olarak düşünülen ordu generali Ndure Cham ise komşu ülke Senegal'e kaçmıştır.[5] Görülen davalar sonucunda Nisan 2007'de açıklanan karar doğrultusunda on subay davada suçlu bulunmuş, dört subay ise ömür boyu hapis cezasına çarptırılmıştır.[6]

22 Eylül 2006 tarihinde gerçekleştirilen seçimlerde üçüncü kez katılan Jammeh, oyların %67,3'ünü alarak tekrar seçilmiştir. Kasım 2011'de gerçekleştirilen seçimlerde oyların %72'sini alan Jammeh, dördüncü dönem başkanlığını garantilemiştir.

2008 yılında, İtalya Palermo'da Güvenlik ve Barış İçin Uluslararası Parlamento'su tarafından barış arayışı ödülüne layık görülmüştür.[7] 2008 yılında Kentucky'de ABD Dışişleri Valisi Steven L. Beshear tarafından Jammeh'e fahri Kentucky albayı unvanı verilmiştir.

Jammeh Aralık 2015'te yaptığı açıklama ile ülkesinin bundan sonra İslam devleti olacağını ifade etmiştir.

Yahya Jammeh ve eşi Zeinab Jammeh, Beyaz Saray'da Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Barack Obama ve First Lady Michelle Obama ile birlikte, Ağustos 2014'te

Düşüşü ve ülkeyi terketmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Aralık 2016 tarihinde gerçekleştirilen 2016 devlet başkanlığı seçimlerinde bir kez daha aday olan Jammeh, söz konusu seçimlerde muhalif siyasi partilerinin ortak adayı olarak seçimlere katılan Adama Barrow'a karşı yenilerek 22 yıllık devlet başkanlığı görevini 2017 itibarıyla Barrow'a teslim edecektir.[8] Jammeh seçim sonuçlarının açıklanmasının ardından yaptığı ilk açıklamada ortaya çıkan durumu kabul ettiğini ifade etse de, 9 Aralık 2016 tarihinde yaptığı yeni bir açıklamada sonuçları kabul etmediğini ve yeni seçimlerin yapılması gerektiğini ifade etmiştir.[9][10][11]

Jammeh'in sonuçları kabul etmemesinin ve görevi bırakmayacağını açıkladıktan sonra yeni seçilen Barrow komşu ülke Senegal'e gitmiştir. Jammeh'in yetkilerini kullanarak olağanüstü hâl ilan etmesi sonrasında bu kararın Gambiya meclisi tarafından da onaylanması ile birlikte 90 günlük OHAL ilan edilmiştir.[12] Bölgesel grup olan Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu, Senegal ve Nijerya önderliğinde olmak üzere Jammeh'in barışçıl yöntemlerle görevi bırakması gerektiğini ifade etmiş, bu durumun olmaması ve Jammeh'in 19 Ocak'ta görevi teslim etmemesi halinde askerî müdahalenin söz konusu olabileceğini bildirmişlerdir.[13] Afrika Birliği yaptığı açıklamada 19 Ocak tarihinden itibaren Jammeh'i Gambiya başkanı olarak tanımayacağını ifade etmiştir.[14] Jammeh tüm bu açıklamalara rağmen görevi bırakmayacağını açıklamıştır. Yaşanan bu süreçte Jammeh'in makamı terk etmemesi ve tanınan sürenin de dolması nedeniyle Senegal'in askeri birliklerini Gambiya sınırına yerleştirdiği açıklanmış, Nijerya'nın Gambiya açıklarına gemi gönderdiği ifade edilmiştir.[15]

Sürgün[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin seçilen yeni devlet başkanı Barrow 20 Ocak 2017 tarihinde şahsi sosyal medya hesabından yaptığı açıklama ile Jammeh'in görevi bırakmayı kabul ettiğini ve ülkeyi terk edeceğini açıklamıştır.[16]

Jammeh bu açıklamadan bir gün sonra 21 Ocak 2017 tarihinin sabah saatlerinde devlet televizyonunda yaptığı açıklamada tek bir damla kanın bile dökülmesine gerek olmadığını ifade ederek görevi bırakmayı kabul ettiğini açıklamıştır.[17][18] Jammeh aynı günün akşamında kendisini ikna etmek için Gambiya'da bulunan Gine devlet başkanı Alpha Condé ile birlikte ülkesini terk ederek sürgüne Gine'ye gitmiş,[19] buradan da kısa bir süre sonra Ekvator Ginesi'ne geçmiştir.[20]

Jammeh sürüldükten sonra, Adama Barrow'un özel danışmanı Mai Ahmad Fatty, Ocak 2017'nin sonlarında Jammeh'in devletin hazinesinden 11.4 milyon dolar çaldığını ve geçen haftasında lüks araçları için bir kargo uçağı kullandığını iddia etti. Maliye Bakanlığı ve Gambiya Merkez Bankasındaki teknisyenler tarafından onaylanarak, hazinenin neredeyse boş olduğunu da sözlerine ekledi.[21] Jammeh'in yaklaşık bir ay sonra iki bakan, sosyal güvenlikten, limanlardan ve ulusal telekomünikasyon şirketinden en az 50 milyon dolar para çektiğini iddia etti. Ayrıca, 4.5 milyon dolara mal olan özel jetinin, devletin emeklilik fonundan satın alındığını iddia ettiler. Hükûmet, Jammeh'in eylemlerinin ülkeyi 1 milyar dolardan fazla borç ile terk ettiğini belirtti.[22] Reuters ajansı, Jammeh'in yardım derneği hakkında 24 Şubat 2017'de yayınladığı bir raporda, Jammeh Vakfı'ndan alınan fonların vakıf projelerine değil Jammeh'in kendisine gittiğini belirtti. Adalet Bakanı 10 Mart'ta hükûmetin sadaka banka hesabı kişisel kullanımı da dahil olmak üzere maliyesine ilişkin soruşturma açacağını açıkladı.

Jammeh, Mart 2017'de Ekvator Ginesi'ndeki bir çiftlikte fotoğraflandı.[23] Bir Gambiya mahkemesi, Jammeh'in cumhurbaşkanlığı sırasında kamuya ait telekomünikasyon şirketi Gamtel aracılığıyla kamu maliyesinin 50 milyon dolarını kendi banka hesaplarına tahsis ettiğini bildirdi ve Mayıs 2017'de Gambiya'daki kalan varlıklarını dondurdu.[24]

21 Aralık 2017 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, ABD Başkanı Donald Trump Magnitsky Yasası kapsamında ABD merkezli varlıklarının engellenmesi gereken kişiler arasında Yahya Jammeh'inde isminin eklenmesi kararını verdi.[25][26]

Haziran 2018'de Gambiya hükûmeti, sağlık ve eğitim projeleri için para toplamak amacıyla Jammeh'in lüks otomobil ve uçak filosunu açık artırmaya karar verdi.

12 Ocak 2020'de bir hükûmet sözcüsü BBC'ye verdiği demeçte, Jammeh'in güvenliği garanti edilmediği için izinsiz olarak Gambiya'ya dönmemesi konusunda uyarıldı.[27]

Ağustos 2021'de Adama Barrow, Yahya Jammeh'in başkanlık uçaklarından birini Beyaz Rusya'daki bir şirkete sattı.[28][29]

Sürgündeki Jammeh, 2021 Gambiya cumhurbaşkanlığı seçimlerinde eski rakibi Mama Kandeh'i desteklediğini bildirdi.[30]

Mayıs 2022'de Gambiya Hükümeti, sürgündeki eski cumhurbaşkanının görev süresi boyunca işlenen cinayetler ve diğer suçlardan dolayı kovuşturulması yönündeki tavsiyeyi kabul etti.[31] Potomac, Maryland'deki 3,5 milyon dolarlık malikanesine ABD Adalet Bakanlığı tarafından el konuldu.[32]

Özel hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Jammeh, Gambiyalıların çoğunluğu gibi İslam dinine mensuptur.[33] Temmuz 2010'da Jammeh, insanların Tanrı'ya inanması gerektiğini vurguladı: "Eğer Tanrı'ya inanmıyorsanız, insanlığa asla minnettar olamazsınız ve hatta domuzdan bile aşağısınız demektir."[34] 2011'de BBC'ye şöyle demişti: "Gambiya halkına teslim olacağım ve eğer bu ülkeyi bir milyar yıl boyunca yönetmek zorunda kalırsam, Allah öyle derse, yapacağım."[35] 12 Aralık 2015'te Jammeh, Müslüman çoğunluğun bulunduğu ülkeyi İslam cumhuriyeti ilan etti ve bu hareketin Gambiya'nın sömürge geçmişinden bir kopuşa işaret ettiğini söyledi. Jammeh devlet televizyonuna, bildirinin Gambiya'nın "dini kimliği ve değerlerine" uygun olduğunu söyledi. Herhangi bir kıyafet kuralının uygulanmayacağını ve diğer inançlara sahip vatandaşların serbestçe ibadet etmelerine izin verileceğini ekledi.[36]

Ünvanları ve stilleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kullanılan resmi unvan Ekselansları Şeyh Profesör Alhaji Dr. Yahya Abdul-Aziz Awal Jemus Junkung Jammeh Naasiru Deen Babili Mansa idi. Silahlı Kuvvetler Başkomutanı ve Gambiya Kutsal Anayasasının Baş Koruyucusuydu.[37]

16 Haziran 2015'te Devlet Meclisi'nden yapılan bir açıklamada, Başkan Jammeh'e "Ekselansları Şeyh Profesör Alhaji Dr. Yahya A.J.J. Jammeh Babili Mansa" olarak hitap edilmesi gerektiği belirtildi.[38] Başkanın Aralık 2014'te kaldırmaya karar verdiği Babili Mansa unvanı, Mandinka dilinde "Köprü İnşaatçısının Başı" veya "Nehirlerin Fatihi" olarak tercüme edilebilecek bir deyimdir.[39][40] İki ay önce, Gambiya Yüksek İslam Konseyi tarafından kendisine verilen Nasirul Deen ("Dinin Savunucusu") unvanını zaten kaldırmıştı.[41]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Gambiya meclisi 19 Ocak 2017'de görev süresi dolan Jammeh'in görev süresini uzattı". 25 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2017. 
  2. ^ "Yahya Jammeh makamı bırakmayı reddetti". 2 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016. 
  3. ^ Wiseman, John A., Africa South of the Sahara 2004 (33rd edition): The Gambia: Recent History, Europa Publications Ltd., 2004, Sayfa 456
  4. ^ "www.state.gov". 17 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  5. ^ "Gambiya'da olası darbe engellenmiştir". 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  6. ^ "Darbe girişimi davasının sonuçları açıklandı". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  7. ^ "Jammeh ödüle layık görüldü". 16 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2015. 
  8. ^ "2016 seçimleri ile 22 yıllık Jammeh iktidarı sona erdi". 4 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2022. 
  9. ^ "Jammeh sonuçları kabul ettiğini açıklamıştır". 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2016. 
  10. ^ "Jammeh seçim sonuçlarını tanımadığını ifade etti". 2 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016. 
  11. ^ "Yahya Jammeh seçimlerde usulsüzlük olduğunu iddia ederek yeni seçimler talep ediyor". 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2016. 
  12. ^ "Jammeh ülkede OHAL ilan etti". 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2017. 
  13. ^ "Jammeh'e askeri müdahale sinyali". 26 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2017. 
  14. ^ "Afrika Birliği'nden Jammeh açıklaması". 11 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2017. 
  15. ^ "Senegal birlikleri Gambiya sınırında". 19 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2017. 
  16. ^ "Jammeh görevi bırakıp ülkeyi terk edecek". 20 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2017. 
  17. ^ "Jammeh görevi bırakmayı kabul ettiğini açıkladı". 29 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2017. 
  18. ^ "Jammeh devlet televizyonunda ayrılığını açıkladı". 23 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2017. 
  19. ^ "Jammeh, Gine'ye sürgüne gitti". 23 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2017. 
  20. ^ "Eski devlet başkanı Jammeh Ekvator Ginesi'ne gitti". 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2017. 
  21. ^ Jason Burke (23 Ocak 2017). "Exiled former president Yahya Jammeh 'stole $11.4m' from the Gambia". The Guardian. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2017. 
  22. ^ Ruth Maclean, Saikou Jammeh (23 Şubat 2017). "New claims over scale of ex-Gambian leader's theft from state coffers". The Guardian. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2017. 
  23. ^ Ismail Akwei, "Exiled Yahya Jammeh works on Equatorial Guinea farm 'for the cameras'" 6 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Africanews, 22 March 2017.
  24. ^ "Gambian authorities seize ex-president Jammeh's bank accounts". 6 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2017. 
  25. ^ Trump, Donald (21 Aralık 2017). "Executive Order Blocking the Property of Persons Involved in Serious Human Rights Abuse or Corruption". Whitehouse.gov. 21 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  26. ^ "Issuance of Global Magnitsky Executive Order; Global Magnitsky Designations". Treasury.gov. 21 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ "Yahya Jammeh warned not to return to The Gambia". BBC. 12 Ocak 2020. 13 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020. 
  28. ^ "GAMBIA : Adama Barrow sells one of Yahya Jammeh's presidential aircraft to Belarusian firm". Africa Intelligence (İngilizce). 23 Ağustos 2021. 23 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2021. 
  29. ^ "Adama Barrow Gov't Sells One of Yahya Jammeh's Aircraft to a Belarusian Firm". The Chronicle Gambia (İngilizce). 23 Ağustos 2021. 24 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021. 
  30. ^ "Jammeh Backs Mamma Kandeh For President But MoU Signing Takes Place Without Sheikh Tijan Hydara". The Fatu Network. 30 Ekim 2021. 18 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2021. 
  31. ^ Saine, Pap (25 Mayıs 2022). "Gambian government says it will prosecute exiled ex-president Jammeh". Reuters (İngilizce). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2022. 
  32. ^ Zane, Damian (27 Mayıs 2022). "How ex-Gambia President Yahya Jammeh's US mansion was seized". BBC News. British Broadcasting Corporation. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2022. 
  33. ^ ""President Jammeh's BBC interview" (reprinted in the Daily Observer, Gambia, 13 December 2011)". 4 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2014. 
  34. ^ Ndow, M., and Fadera, H., Democracy of Exploitation Will Never Happen in This Country, The Daily Observer (Banjul), 26 July 2010.
  35. ^ "Gambia's Yahya Jammeh ready for 'billion-year' rule". BBC News. 12 Aralık 2011. 
  36. ^ "Gambia declared Islamic republic by President Yahya Jammeh". BBC News. 12 Aralık 2015. 
  37. ^ Republic of The Gambia State House Online: Office of the President, Republic of the Gambia government website.
  38. ^ "PRESIDENT TO BE ADDRESSED AS HIS EXCELLENCY SHEIKH PROFESSOR ALHAJI DR. YAHYA A.J.J. JAMMEH BABILI MANSA" (Basın açıklaması). Banjui: State House of the Gambia. 16 June 2015. 19 June 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 June 2015. 
  39. ^ "Gambia's President Jammeh gets extra title of 'bridge builder'". BBC News. 18 Haziran 2015. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  40. ^ "Gambia: President Jammeh ditches Babili Mansa title". StarAfrica. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
  41. ^ "Jammeh retakes 'Babili Mansa' title". The Point. 17 Haziran 2015. Erişim tarihi: 19 Haziran 2015. 
Siyasi görevi
Önce gelen
Dawda Jawara 		Gambiya Devlet Başkanı
1994–2017
 Sonra gelen
Adama Barrow

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yahya_Jammeh&oldid=32510342" sayfasından alınmıştır