Umur Bey - Vikipedi

Mehmed Beyoğlu Umur Bey[1]
Aydınoğlu Beyi
Mersin Deniz Müzesi’nde bulunan Umur Bey büstü
2. Aydınoğulları Beyi
Hüküm süresiOcak 1334 – Mart 1348
Önce gelenMübârizeddin Gazi Mehmed Bey
Sonra gelenMehmedoğlu Hızır Bey
Doğum1309-1310
Birgi, Ödemiş, İzmir
ÖlümMart 1348 (38-39 yaşında)
İzmir
DefinBirgi, Ödemiş, İzmir
BabasıMübârizeddin Gazi Mehmed Bey
Diniİslam
Umur Bey'in Birgi, Ödemiş'teki heykeli.

Umur Bey ya da tam sanıyla Aydınoğlu Gazi Umur Bey (ö. 1348), Aydınoğulları Beyliği’nin ikinci ve en ünlü beyidir.

Denizci olarak büyük şöhret kazanmış bir Türk askeri ve devlet adamıdır. Şair ve tarihçi Enverî tarafından "Düstûr-Nâme” adlı eserde hayatı destanlaştırılmış bir şekilde anlatılır.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1309 yılında Leşkeri-eli’nde (Aydınoğlu topraklarında) dünyaya geldi. Aydınoğulları Beyliği’nin kurucusu Aydınoğlu Mehmet Bey’in beş oğlundan ikincisidir. İsmi “işler, yükümlülükler, görevler“ anlamına gelir. İslami lakabı; “Dinin güzelliği” anlamına gelen “Bahaüddün”’dür.

Genç yaşta İzmir valiliğine atandı ve babasının Ayasuluk’ta (bugünkü Selçuk) kurduğu donanma ile korsanlık yaparak ün kazandı.[2] Sakız Adası, Bozcaada, Eğriboz, Mora Yarımadası ile Rumeli sahillerine akınlar düzenledi. Babasının ölümünden sonra diğer kardeşlerinin de onayıyla 1334 yılında beyliğin başına geçti. Saltanatı, 1348’de ölümüne dek 14 yıl sürdü. Beylik, onun idaresi altında en parlak günlerini yaşadı.

Beyliğinin ilk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Umur Bey, 1335 yılında Alaşehir’i (o zamanki adıyla Filadelfiya) kuşatarak aldı.[3] 1336’da Bizans İmparatoru III. Andronikos'un Midilli ve Foça'daki âsi Cenevizliler üzerine donanma ile yaptığı harekâtta Saruhan donanmasıyla beraber Umur Bey de donanmasıyla İmparatora yardım etti. Bu sefer esnasında VI. İoannis (Kantakuzen) ile tanışıp dost oldu.[2] İmparatorun Ceneviz seferindeki yardımına karşılık Umur Bey’e Sakız Adası verildi; o da Alaşehir’den vergi almaktan vazgeçti; böylece Bizans ile dostluk ilişkileri devam etti.[3] Umur Bey, 1337’deki Arnavut isyanının bastırılmasında da Bizans’a yardım etti.

Karadeniz seferi ve gemileri karadan yürütmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Umur Bey’in, kardeşi Hızır Bey ile birlikte Adalar ve Yunanistan üzerine seferler düzenledikten sonra 1338-1340’ta Karadeniz seferi yaptığı; Kili ve diğer sahilleri vurduğu; bu sefer sırasında 300 gemiden oluşan donanmasını karadan çekerek Mora girişindeki Germe Hisarı’na ulaştıkları; dönüşte de Germe yakınında tekrar karadan geçerek İzmir’e ulaştıkları 1465 tarihli “Düstürname-i Enveri” adlı eserde anlatılmıştır.[4] Bu nedenle Umur Bey’den “gemileri karadan yürüten ilk Türk” olarak bahsedilir.[5] Ancak Bizans kaynaklarında bahsedilmeyen bu olayın bir kurgu olduğu, eserin yazıldığı yıllardaki Osmanlı fetihleri için ideolojik bir kaynak oluşturması için Umur Bey’in bazı gerçek seferlerinin ayrıntılarına dayanarak hayal ürünü bir sefer hikâyesi yaratılmış olduğu da iddia edilmektedir.[4]

Bizans taht mücadelesine müdahalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

1341’de İmparator Andronikos’un ölümü üzerine yerine geçen küçük yaştaki oğlu İoannis tahta oturtulmuş; Umur Bey’in dostu Kantakuzen ise çocuk imparatora vasi tayin edilmişti. Çok geçmeden imparatorlukta taht mücadeleleri başladı ve Dimetoka’da kendisini imparator ilan eden Kantakuzen, Umur Bey’den yardım istedi. 1342 yılında donanması ve ordusu ile Meriç nehri ağzına kadar gelen Umur Bey, mevsim şartları yüzünden İzmir’e geri dönmek zorunda kaldı. Ertesi yıl yeniden Trakya sahillerine geldi; Selanik ve Trakya taraflarını yağmaladı ancak kesin bir sonuç elde edemeden geri döndü.

Haçlı donanması ile mücadelesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Akdeniz adalarındaki Latinler, Umur Bey’in bu derece güçlenmesinden korkarak Papa VI. Clemens’i bir Haçlı seferi düzenlemeye davet ettiler. Öte yandan Bizans’ın çocuk imparatorunun annesi olan Savoylu Anna, Umur Bey’in yenilmesi halinde Ortodoks ve Latin kiliselerini birleştirmeyi vadetti.[2] Böylece 1344 yılında Papalık, Venedik, Ceneviz, Kıbrıs, Rodos Şövalyeleri’nin gemilerinden oluşan bir Haçlı donanması İzmir’i kuşattı. Umur Bey, bu güç karşısında yenilerek İzmir’in sahil kesimini kaybetti; Türk donanması yakıldı. Yukarı İzmir’e çekilen Umur Bey, Latinlere mütareke teklif etti ve mücadele geçici bir süre durdu.

Donanması yandıktan sonra ganimet elde etmek ve Dimetoka’da zor durumda olan Kantakuzen’e yardım etmek için kara yoluyla Rumeli’ye geçmeyi deneyen Umur Bey, Saruhan Beyliği topraklarından geçmek için Saruhan Bey’den izin aldı. 1345 yılında Çanakkale Boğazı’ndan Rumeli’ye geçti. Bazı savaşlar yaptı ve Kantakuzen’le beraber İstanbul üzerine yürüdü ancak bir sonuç alamadı. Beraberinde gelen Saruhanoğlu Süleyman Bey’in hummadan ölmesi üzerine yukarı İzmir’e geri dönmek zorunda kaldı.[3] Kantakuzen’e Osmanlı Devleti’nin hükümdarı Orhan Bey ile anlaşmasını önerdi.[2]

Döndükten sonra İzmir sahili üzerine saldırılar yapan Umur Bey, Ayasoluk’ta Türk donanmasını yeniden faaliyete geçirdi. Rodos şövalyeleri, bazı imtiyazlar elde etmek şartıyla Sahil İzmir'i, Aydınoğuları'na terk etmek üzere bir anlaşmaya vardılar. Ancak Papa bu anlaşmayı kabul etmeyince Umur Bey 1348'de İzmir Liman Kalesi'ni kuşattı.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Umur Bey, İzmir kuşatması sırasında kale surlarına tırmanırken atılan oklarla hayatını kaybetti. Cenazesi, Birgi’de babasının yanına defnedidi. Yerine ağabeyi Hızır Bey geçti.

Umur Bey’in hayat hikayesi, yaptığı fetihler, akınlar, deniz seferleri Osmanlı Devleti’nin Fatih dönemi vakanüvislerinden olan Enverî tarafından 1465’te kaleme alınan “Düsturname-i Enveri”’de ayrıntılarıyla anlatılmıştır.

Yazar, şair ve alimleri koruyan bir devlet adamı olarak tanınan Umur Bey’in Kelile ve Dimne’yi ilk defa Farsça’dan Türkçe’ye çevirttiği bilinir.[6] Ayrıca koruyucu hekimliğe dair bir tıp eseri olan “Tabiatname” Umur Bey adına “Tutmacı” tarafından Farsça’dan Oğuz Türkçesi’ne çevrilmiştir.[7]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Emecen, Feridun (2012). "Umur Bey". TDV İslâm Ansiklopedisi. 42. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 156-159. 14 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2021. 
  2. ^ a b c d "E-tarih.org sitesi, Aydınoğulları Beyliği, Erişim tarihi:14.03.2012". 2 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2012. 
  3. ^ a b c "Enfal.de sitesi, Aydınoğuları Beyliği, Erişim tairhi:14.03.2012". 22 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2012. 
  4. ^ a b "Konstatine Zhukov, Pîrî Reîs'in "Kitâb-ı Bahriye'si Işığında Umur Paşa Destanı, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cil 22, Sayı 1, Temmuz 2007" (PDF). 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2012. 
  5. ^ "Güner Dokuyucu, Gemileri Karadan Yürüten İlk Türk Umur Bey, Fatih'e İlham Vermişti, Mücadele Gazetesi, 28.02.2012". 2 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2012. 
  6. ^ Bu çeviriyi yapan “Kul Mesut”’un 1350 yılında yeğeni İzzeddin Ahmet ile birlikte “Süheyl-ü Nevbahar” adlı mesneviyi kaleme alan “Hoca Mesut” olabileceği düşünülür.
  7. ^ "Memleket Gazetesi, Tabiatname Türkçe'ye çevrildi, 03.12. 2009". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2012. 
Resmî unvanlar
Önce gelen:
Muharizalsîn Gazi Mehmed Bey

Aydınoğulları Beyi

1334-1348
Sonra gelen:
Mehmedoğlu Hızır Bey