Ulusal Demokrasi (Polonya) - Vikipedi

Ulusal Demokrasi (Lehçe: Narodowa Demokracja, kısaltması "Endecja" olarak da bilinir), 19. yüzyılın ikinci yarısında ülkenin yabancı nüfusun yoğun yaşadığı bölgelerde güçlü olan Polonya'daki siyasal örgüttü[1]. Kurucu ve ana ideolog Roman Dmowski idi. Hareketin diğer ideolojik babaları arasında Zygmunt Balicki ve Jan Ludwik Popławski vardı.

Ulusal Demokrasinin ana kalesi Büyük Polonya'ydı (Batı Polonya), burada hareketin itici gücü, İmparatorluk Almanya'sının Polonya topraklarını Almanlaştırma politikasına karşı koyma çabalarından kaynaklanıyordu. Daha sonra, UD'nin odak noktası, Yahudi ekonomik gücünü ortadan kaldırmaktı. Parti desteği etnik olarak Polonyalı aydınlardan, şehirli alt orta sınıftan, daha büyük orta sınıfın bazı unsurlarından ve onun kapsamlı gençlik hareketinden oluşuyordu.

İki savaş arası döneminde UD, ülkenin batı sınırında bulunan Alman azınlığının ve Polonya'nın doğu sınır bölgelerindeki (Kresy) diğer Polonyalı olmayan (çoğunlukla Ukrayna ve Belarus) nüfusun Polonizasyonunun güçlü bir savunucusuydu. II.Dünya Savaşı'nın sona ermesi ve ülkenin Sovyetler Birliği ve komünist rejimi tarafından ele geçirilmesiyle birlikte, Ulusal Demokrasi hareketi fiilen ortadan kalktı.

Kökenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal Demokrasi'nin kökenleri, 1863-1864 yılları arasındaki Ocak Ayaklanması başarısızlığına ve Polonya'da pozitivizm'in doğuşuna kadar götürülebilir. 19'uncu yüzyıl Polonya ayaklanmalarının sonuncusu olan bu ayaklanmanın ardından yeni nesil Polonyalı yurtseverler ve politikacılar, Polonya'nın bağımsızlığının savaş alanında değil, eğitim ve kültür yoluyla sağlanabileceğini savunmuştur.

1886'da gizli Polonya Ligi (Liga Polska) kuruldu. 1893'te Ulusal Lig (Liga Narodowa) olarak yeniden adlandırıldı. 1895'ten itibaren, Birlik Przegląd Wszechpolski (The All-Polish Review) adlı bir gazete yayınladı ve 1897 yılına gelindiğinde ise resmi bir siyasi parti olan Ulusal Demokrat Partisi (Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne) kurulmuştu. Polonya Sosyalist Partisi'nin (PSP) aksine, UD silahlı direnişi değil barışçıl müzakereleri savundu. Roman Dmowski'nin radikal milliyetçi ve sosyal-Darwinist fikirlerinden etkilenen Ulusal Demokratlar, çok geçmeden Polonya topraklarındaki diğer milletlere, özellikle de Yahudilere karşı, ırkçı fikirler beslediler.

I.Dünya Savaşı sırasında, Józef Piłsudski komutasındaki PSP, Polonya Lejyonları aracılığıyla İttifak Devletleri ile birlikte Rusya'ya karşı savaşırken, UD önce Rus İmparatorluğu ile Puławy Lejyonu'nun oluşumunu destekleyerek ve daha sonra Batı Güçleri (özellikle Fransa) ile Mavi Ordusu oluşumunu destekleyerek ittifak kurdu. Savaşın sonunda UD, Polonya'dan ziyade Polonya dışında daha fazla nüfuza sahipti. Bu nedenle UD, orduda ve ülkede kendilerinden çok daha fazla desteğe ve güce sahip olan Piłsudski ile iktidarı paylaştı. Diaspora gücü sayesinde Roman Dmowski ve Ignacy Jan Paderewski gibi UD politikacıları, Paris Barış Konferansı'nda ve Versay Barış Antlaşması'nda katılmayı ve orada istediklerini almayı başardılar.

İkinci Polonya Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Bağımsızlığını yeni kazanan İkinci Polonya Cumhuriyeti'nde, UD ilk olarak, programlarını muhafazakar bir siyasi parti olan Popüler Ulusal Birlik (Związek Ludowo-Narodowy) aracılığıyla demokratik ve parlamenter siyasi yollarla temsil etti. Józef Piłsudski'nin 1926 Darbesi'nden sonra UD, darbeden sonra kurulan Sanacja hükûmetine karşı muhalefet etmeye başladı. Sanacja'nın muhalefet partileri üzerindeki kontrollerinin sıkılaştırılması, UD hareketini radikalleştirmeye başladı. Aralık 1926'da Büyük Polonya Kampı (Obóz Wielkiej Polski), Sanacja hükûmetine karşı parlamento dışı bir örgüt olarak kuruldu. Büyük Polonya Kampı'nın gençlik fraksiyonu kademeli olarak tüm örgütün kontrolünü ele geçirdi ve 1931'den itibaren kamp hızla radikalleşti ve hatta bazı militarist unsurları benimsedi.[2]

1928'de Ulusal Parti (Stronnictwo Narodowe), Popüler Ulusal Birlik'in ardılı partisi olarak kuruldu.[3] Başlangıçta, yeni parti selefiyle aynı siyasi çizgiyi benimsedi. Büyük Polonya Kampı'nın resmi olarak yasaklanmasının ardından, radikalleşmiş gençler Ulusal Parti'ye girdi. Eski ve yeni nesil Ulusal Demokratlar arasındaki ideolojik çatışma, daha genç aktivistlerin 1935'te parti liderliğini ele geçirmesiyle doruğa ulaştı.[4] 1936-1939'da eski kuşak Ulusal Demokratlar, gidişata karşı çıkarak partiden istifa ettiler. Roman Dmowski ve Stanisław Grabski, Piłsudski tarafından önerilen Międzymorze federasyonunun başarısız olduğunu ve Polonizasyonun bir an evvel başlatılması gerektiğini vurguladılar.

Aynı zamanda UD, Yahudileri Polonya'nın sosyal ve ekonomik hayatından dışlamak ve nihayetinde onları Polonya'dan göç etmeye zorlamak niyetiyle Yahudi karşıtı tutum sergilediler. 1930'larda Ulusal Demokratlar tarafından antisemitik boykotlar, gösteriler, hatta saldırılar organize edildi. En kötü şöhretli eylemler, faşistlerden esinlenen bir grup radikal genç ve eski UD mensubunun oluşturduğu Ulusal Radikal Kampı (Obóz Narodowo-Radykalny) tarafından gerçekleştirildi.

II. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

II.Dünya Savaşı sırasında UD, Sürgündeki Polonya Hükûmeti'ni oluşturan bir koalisyonun parçası oldu. Polonya direniş hareketinin bir parçası haline gelen bir yeraltı örgütü olan Polonya Ulusal Silahlı Kuvvetler (Narodowe Siły Zbrojne) ile yakından bağlantılıydı. UD silahlı örgütleri sadece Nazi Almanyası'na değil, Sovyetler Birliği'ne de karşı savaştı. Her iki işgalci güç de hareketin üyelerini ölümcül düşmanları olarak görüyordu ve liderleri toplu infazlarda, toplama kamplarında ve Katyn Katliamında yakalanıp öldürüldü. Öldürülenler arasında:

  • 1940 başlarında NKVD tarafından tutuklanan Leopold Bieńkowski (Zygmunt Witymir Bieńkowski'nin babası), 1941'de Arkhangelsk yakınlarındaki bir Sovyet toplama kampında öldü.
  • Polonya Cumhuriyeti senatörü Feliks Bolt, 1940'ta Stutthof'ta öldürüldü
  • Avukat Tadeusz Fabiani, 1940'ta Pawiak'ta öldürüldü
  • Stanisław Głąbiński, 1940'ta Lubyanka'daki NKVD hapishanesinde öldü
  • Doktor Wincenty Harembski, 1940'ta Harkiv'de NKVD hapishanesinde öldürüldü
  • Gazeteci Tadeusz Zygmunt Hernes, Katyn Katliamında öldürüldü
  • Czesław Jóźwiak, 1940 yılında Dresden hapishanesinde Gestapo tarafından öldürüldü
  • Jan Mosdorf, Auschwitz'de öldü
  • Marceli Nowakowski, Aralık 1939'da Varşova'da öldürüldü
  • Yazar Stanisław Piaseck, Haziran 1941'de Palmiry'de öldürüldü
  • Józef Prądzyński, 1942'de Dachau toplama kampında öldü
  • Jozefat Sikorski, 1942'de Berlin-Plotzensee hapishanesinde Gestapo tarafından öldürüldü.
  • Michał Starczewski, Katyn Katliamında öldürüldü
  • Tadeusz Szefer, Katyn Katliamında öldürüldü
  • Jan Szturmowski, Eylül 1939'da Almanlar tarafından öldürüldü
  • Jan Waliński, 1940'ta Harkiv'de NKVD tarafından öldürüldü.
  • Antoni Wolniewicz, 1942'de Berlin-Plotzensee hapishanesinde Gestapo tarafından öldürüldü.
  • Jan Wujastyk, Katyn Katliamında öldürüldü

Savaştan sonra[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaştan sonra, Polonya'da komünist, Sovyet yanlısı bir hükûmet iktidara geldiğinde, kalan UD'lerin çoğu ya Batı'ya göç etti. Bir kısmı komünist rejimine karşı çıkmaya devam ederken, diğerleri yeni rejime katıldı (en önemlisi, Katolik hareketi organize eden RNR-Falanga lideri Bolesław Piasecki'dir)

Bugünün Polonya'sı[değiştir | kaynağı değiştir]

Komünizmin çöküşünden bu yana Polonya'da birkaç siyasi parti bazı UD geleneğini yeniden oluşturmaya çalıştı; yandaşları kendilerine "ulusal hareket" (ruch narodowy) demeyi tercih ederler. Kendisini UD'nin halefi ilan eden tek önemli parti, 2001 yılında savaş öncesi UD politikacılarından Jędrzej Giertych'in torunu Roman Giertych tarafından kurulan Polonya Aileleri Birliği (Liga Polskich Rodzin) idi. 2001'de parlamento oylarının %8'ini ve 2004'te %16'sını aldı, ancak daha sonra 2007'de %5 barajının altına düştü ve parlamentodaki tüm koltuklarını kaybetti.

Bugün Ulusal Demokrasiyi benimseyen en büyük parti Ulusal Hareket'tir. Parti aslen Robert Winnicki, Krzysztof Bosak ve LPR'den ayrılan diğer kişiler tarafından milliyetçi bir koalisyon olarak kuruldu. 2019 itibarıyla Sejm'de 5 milletvekili var.

Nasz Dziennik gazetesi ulusal demokrasi bakış açılarını temsil eder.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Michał Szukała interview with Aleksander Hall (5 Ağustos 2014). "Dziedzictwo Narodowej Demokracji. W 150. rocznicę urodzin Romana Dmowskiego – rozmowa z Aleksandrem Hallem" (Lehçe). 2013 © Muzeum Historii Polski (Museum of Poland's History). 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2014. Podzielam pogląd Wiesława Chrzanowskiego, który był moim zdaniem najwybitniejszym kontynuatorem endecji, który uważał, że Narodowa Demokracja należy do przeszłości, ponieważ wypełniła z powodzeniem swoje najważniejsze zadanie polegające na stworzeniu nowoczesnego narodu obejmującego wszystkie warstwy społeczne. Podobnie jak swoje misje wypełniły kształtujące się w tej samej epoce ruch ludowy, czy patriotyczny nurt PPS nadający świadomość narodową warstwie robotniczej. — Aleksander Hall, dissident under communism, minister during Solidarity years, member of Parliament Sejm, recipient of the Order of the White Eagle (Poland). 
  2. ^ Kawalec, Krzysztof (1989). Narodowa Demokracja wobec faszyzmu 1922–1939: Ze studiów nad dziejami myśli politycznej obozu narodowego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. s. 115. ISBN 83-06-01728-5. 
  3. ^ Terej, Jerzy Janusz (1979). Rzeczywistość i polityka: Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji (2.2sayfa= 18 bas.). Warszawa: Książka i Wiedza. OCLC 7972621. 
  4. ^ Terej, Jerzy Janusz (1979). Rzeczywistość i polityka: Ze studiów nad dziejami najnowszymi Narodowej Demokracji (2.2sayfa= 28 bas.). Warszawa: Książka i Wiedza. OCLC 7972621. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulusal_Demokrasi_(Polonya)&oldid=31792840" sayfasından alınmıştır