Taiping Ayaklanması - Vikipedi

Taiping Ayaklanması
	; 1861 Anqing Muharebesi'nin bir çizimi (1884)
Tarih	Aralık 1850 - Ağustos 1864
Bölge	Çin
Sonuç	Çing Hanedanı zaferi Taiping Krallığı'nın kaldırılması; Merkezi Çing Yönetiminin zayıflaması; Çin'de Hristiyanlığa karşı önyargıların başlaması; Miao Ayaklanması başta olmak üzere Çin'de pek çok isyan hareketinin başlaması; Hakkalar ve isyanı destekleyen diğer etnik gruplara zulüm yapılması;
Taraflar
Çing Hanedanı; Sonradan:; Fransa; Birleşik Krallık	Taiping Krallığı; Diğerleri:; Nian İsyancıları; Kırmızı Türban İsyancıları; Küçük Kılıçlar Derneği
Komutanlar ve liderler
İmparator Xianfeng; İmparatoriçe Cixi; Zeng Guofan; Sengge Rinchen; Guanwen; Li Hongzhang; Luo Bingzhang; Jirhangga †; Zuo Zongtang; Zhang Guoliang †; He Chun †; Xiang Rong †; Frederick Townsend Ward; Auguste Protet †; Charles George Gordon	Hong Xiuquan; Hong Tiangufiu; Yang Xiuqing †; Feng Yunshan †; Xiao Chaogui †; Wei Changhui
Güçler
3,400,000+	2,000,000
Kayıplar
145,000	243,000
	Sivil kayiplar dahil edildiğinde toplam ölü sayısı : 20-30 milyon

Taiping Ayaklanması (Çince: 太平天國之亂, pinyin: tàipíng tiānguó; anlamı: Taiping Cenneti), 19. yüzyılda Çin'i sarsan siyasal ve dinsel nitelikli ayaklanma (1850-1864). Avrupalı güçlerin desteğiyle ayaklanma bastırılmıştır. Fakat ayaklanma nedeniyle ülkenin büyük bölümünde geniş çaplı yıkım yaşanmış ve yaklaşık 20 milyon kişi ölmüştür. Siyasal olarak da Qing hanedanının (1644-1912) yıkılış sürecini başlatmıştır.

Gelişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayaklanmanın önderi Hong Xiuquan adlı yoksul bir köylüydü. Hristiyanlık öğretilerinden esinlenmiş yeni bir dinle ortaya çıkarak İsa'nın kardeşi ve Tanrı'nın oğlu olduğunu, Çin'e reformlar yapmak üzere gönderildiğini öne süren Hong'un yakın arkadaşlarından Feng Yunshan, onun düşünceleri doğrultusunda, özellikle Guangxi'nin yoksul köylülerine dayanarak Bai Shangdi Hui (Tanrıya Tapanlar Birliği) adlı dinsel bir topluluk kurdu. Feng ile Bai Shangdi Hui'e 1847'de katılan Hong, üç yıl sonra yandaşlarını harekete geçirerek bir ayaklanma başlattılar. 1 Ocak 1851'de Tanrısal Büyük Barış Krallığı'nı (Taiping Tianguo) kurduğunu ilan eden Hong, Tanrısal Kral (Tianwang) unvanını aldı.

Yeni dinin mülkiyette ortaklık sloganı, açlıktan kırılan birçok köylü, işçi ve madenciyi hareketin saflarına çekti. Çin'i yöneten yabancı kökenli Qing hanedanına karşı yürütülen propaganda da ayaklanmanın yayılmasında çok etkili oldu. Böylece başlangıçta birkaç bin kişilik düzensiz çetelerle sınırlı olan Taiping kuvvetleri, 1 milyon dolayında disiplinli ve fanatik askerden oluşan erkek ve kadın askerler biçiminde örgütlenmiş bir orduya dönüştü. Verimli Yangtze Irmağı Vadisini aşarak Kuzey Çin'e giren ordu, 10 Mart 1853'te Nanjing'i ele geçirmeyi başardı.^{[kaynak belirtilmeli]} Adı Tianjin (Tanrısal Başkent) olarak değiştirilen kent, bir duraklama evresine giren ayaklanmanın merkezi durumuna geldi. Bir süre sonra Qing hanedanını yıkmak amacıyla Pekin üzerine bir ordu gönderildi. Bu girişimin başarısızlıkla sonuçlanmasına karşın, Yukarı Yangtze Vadisine düzenlenen seferde birçok zafer elde edildi.

Bu arada Taiping devlet başkanı Yang Xiuqing bütün yetkileri elinde toplamaya yöneldi. Bunun üzerine Yang ve binlerce yandaşı kılıçtan geçirildi. Yang'ı ortadan kaldıran Wei Changhui güçlenmeye başlayınca, Hong onu da öldürttü. Başka bir Taiping komutanı olan Shi Dakai yaşamından kaygı duymaya başladı ve ayaklanmaya katılanların bir bölümüyle birlikte Hong'u terk etti.

Taipinglerin Şanghay'ı alarak yeniden güç kazanma girişimi (1860), Amerikalı serüvenci Frederick Townsend Ward'un, ardından İngiliz subay Charles George Gordon'un komuta ettiği, Batı silahlarıyla donatılmış Çinli paralı askerlerce engellendi. Öte yandan Konfüçyüsçülük karşıtı radikal düşünceleri nedeniyle Taipiniglere yakınlık duymayan yerel toprak sahipleri, Qing sarayı görevlilerinden Zeng Guofan'ın önderliğinde silahlı birlikler kurmaya başladılar. Bu birliklerin 1862'de kuşattığı Nanjing, uzun bir direnişten sonra Temmuz 1864'te duştu. Kentten kaçmayı reddeden Hong, intihar etti. Ülkenin çeşitli yerlerindeki Taiping direnişleri 1868'e dek sürdü.

Taiping Hristiyan öğretisi Yeni Ahit'teki iyilikseverlik, bağışlayıcılık ve kefaret gibi ilkelere pek az yer veriyordu. Daha çok Eski Ahit'te yer alan, ibadet ve itaati emreden anlayışı vurguluyordu. Yeni dinde fahişelik, zina, ayak bağlama, kölelik, kumar, afyon, tütün ve şarap içmek yasaktı. Ordunun son derece düzenli bir örgütlenmesi vardı; askerler hem kışlalarda, hem de savaş sırasında sıkı kurallara bağlıydı. Bu kurallara uyanların öbür dünyada ödüllendirileceğine ilişkin inanç o kadar güçlüydü ki Nanjing kuşatmasında 100 bin Taiping yandaşı teslim olmaktansa ölmeyi tercih etti.

Taiping yönetimi altında Çince basitleştirildi. Erkeklerle kadınların eşitliği ilan edildi. Bütün mallarda ortaklık ilkesi benimsendi ve toprakların eşit biçimde paylaştırılmasına yönelik adımlar atıldı. Batı'da eğitim görmüş Taiping önderlerinden bazıları sanayinin geliştirilmesini ve bir Taiping demokrasisi kurulmasını öngören çok ileri düşünceler bile ortaya attılar.

Taiping Ayaklanması'yla Qing hanedanı, Çin üzerinde yeniden denetim kurmayı başaramayacak ölçüde zayıfladı. Sonraki yıllarda hem milliyetçiler, hem de komünistler bu ayaklanmanın mirasına sahip çıktılar.

Bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Topyekün savaş

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Platt, Stephen R. (2012). Autumn in the Heavenly Kingdom : China, the West, and the epic story of the Taiping Civil War (Ayrıntılı anlatı analizi.) (1.1url=https://archive.org/details/autumninheavenly00plat bas.). New York: Alfred A. Knopf. ISBN 978-0-307-27173-0. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Taiping Rebellion.com26 Eylül 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Narrative history, with many illustrations, a Timeline8 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., and a detailed Map of the Rebellion8 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
The Land System of the Heavenly Kingdom Document of 1853. (Chinese Cultural Studies Brooklyn College)
The Taiping Rebellion19 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [BBC] Discussion with Rana Mitter, University of Oxford; Frances Wood British Library; and Julia Lovell, University of London.

[1] Platt, Stephen R. (2012). Autumn in the Heavenly Kingdom : China, the West, and the epic story of the Taiping Civil War (Ayrıntılı anlatı analizi.) (1.1url=https://archive.org/details/autumninheavenly00plat bas.). New York: Alfred A. Knopf. ISBN 978-0-307-27173-0. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.

[1]