Shylock - Vikipedi

Shylock, William Shakespeare’in Venedik Taciri (c. 1600) adlı oyununda yer alan kurgusal bir karakterdir. Venedikli ve Yahudi bir tefeci olan Shylock, oyunun baş kötüsüdür. Yenilgisi ve Hristiyanlığa dönüşümü hikayenin doruk noktasını oluşturur.

Shylock'un karakterizasyonu açgözlülük ve intikam gibi konuları içerir. Bununla birlikte Shakespeare’in yaşadığı zamanlarda İngiltere'de yerleşmiş ve orada yaşayan Yahudiler yoktu. Yahudiler 1290'da I. Edward tarafından Sürgün Fermanıyla ülkeden kovuldu; Cromwell Dönemine kadar (1650’lerden sonra) bu durum tersine çevrilmedi.

Oyundaki rolü[değiştir | kaynağı değiştir]

Shylock, Hristiyan rakibi Antonio'ya borç veren ve borcun ödenmemesi durumunda ödemesini Antonio'nun bir pound ağırlığındaki et parçasını alarak yapılmasını ayarlayan bir Yahudidir. İflas eden Antonio krediyi temerrüde düşürdüğünde, Shylock ondan bir pound et getirmesini ister. Antonio'nun daha önce Rialto'da (Venedik borsası) kendisine onlarca kez hakaret ettiği, fiziksel olarak saldırdığı ve tükürdüğü, "kutsal" Yahudi dinini kirlettiği ve aynı zamanda ona büyük maddi kayıplar verdiği için bu kararı intikam duygusuyla daha da körüklenir. Bu arada Shylock'un kızı Jessica, Antonio'nun arkadaşı Lorenzo'ya aşık olur ve Hristiyanlığa geçer, Shylock'un evinden ayrılır ve ondan büyük zenginlikler çalar, bu da Shylock'un öfkesini arttırır ve intikam alma kararlılığını daha da sertleştirir. Sonunda -Portia’nın çabalarıyla- Shylock bir Hristiyanı öldürmeye teşebbüs etmekle suçlanır ve bu olası bir ölüm cezası alacağı bir durumdur. Antonio ise cezalandırılmadan serbest bırakılır. Daha sonra Shylock'a servetinin ve mülkünün yarısını devlete, diğer yarısını Antonio'ya teslim etmesi emredilir. Ancak, Antonio "merhamet" eder ve kararı değiştirerek, Shylock'tan servetinin sadece yarısını iki sözünü tutması şartıyla teslim etmesini ister -Antonio ve Lorenzo'ya verilen– Birincisi, Shylock, ölümünden sonra yürürlüğe girecek şekilde, Lorenzo ve Jessica'ya kalan tüm mallarını vasiyet bırakan bir anlaşma imzalamalı ve ikincisi, hemen Hristiyanlığa geçmelidir. Shylock bu şartları kabul etmek zorunda kalır ve hastalığı gerekçe göstererek sahneden çıkar.

Tarihsel arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Shakespeare'in zamanında, birkaç yüz yıl boyunca İngiltere'de yasal olarak hiçbir Yahudi bulunmamıştı (1290'da Sınır Dışı Edilme Fermanından bu yana). Bununla birlikte, Yahudilerin para borç verenleri olarak klişeleri Orta Çağ'dan kalmıştır. Tarihsel olarak, para ödünç verme Yahudiler arasında oldukça yaygın bir meslekti, çünkü kısmen Hristiyanların tefecilik yapmalarına izin verilmedi, daha sonra kredilere herhangi bir faiz ödenmesi anlamına geldiği düşünüldü ve Yahudiler diğer çalışma alanlarından dışlandı.^[1] Aynı zamanda, çoğu Hristiyan kral, Yahudilerin tarım için toprak sahibi olmalarını veya hükümette hizmet etmelerini yasakladı ve zanaat loncaları genellikle Yahudileri zanaatkar olarak kabul etmeyi reddetti.^[2] Böylece para ödünç verme, Yahudilere hala açık olan birkaç meslekten biriydi.

Hyam Maccoby, oyunun, Bakire Meryem'in (burada Portia tarafından temsil edilen) Şeytanın (Shylock) amansız suçlamalarına karşı olduğu gibi insan ruhlarının affedilmesini savunduğu ortaçağ ahlak oyunlarına dayandığını savunuyor.^[3]

Canlandıran oyuncular[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiyatro sahnesinde Shylock[değiştir | kaynağı değiştir]

Jacob Adler ve diğerleri, Shylock’u sempatik bir şekilde oynama geleneğinin 19. yüzyılın ilk yarısında Edmund Kean ile başladığını bildiriyor.^[4] Daha önce rol "bir komedyen tarafından itici bir palyaço olarak ya da alternatif olarak güvenilmez bir kötülük canavarı olarak"oynanmıştı. Shylock sayesinde Kean bir aktör olarak ün kazandı.^[5]

Kean'ın zamanından beri, rolü oynayan diğer birçok oyuncu karaktere sempatik bir yaklaşım seçti. Edwin Booth, babası Junius Brutus Booth karakteri sempatik bir şekilde tasvir etmesine rağmen, onu basit bir kötü adam olarak oynadı ve bu kayda değer bir istisnaydı. Henry Irving'in aristokrat, gururlu bir Shylock tasviri (ilk olarak 1879'da Lyceum'da Portia'nın Ellen Terry tarafından oynadığı) "kariyerinin zirvesi"olarak adlandırıldı.^[6] Jacob Adler, bu rolde 20.yüzyılın başlarındaki aktörlerin en dikkat çekicisiydi ve aynı zamanda ingilizce bir yapımda Yidişçe konuşuyordu.^[7]

Kean ve Irving seyirciye İntikam almak için haklı görünen bir Shylock sundu. Adler'in Shylock'u ise rol aldığı yıllar boyunca değişti. Adler onu ilk bilindik bir Shakespeare kötü adamı olarak oynadı. Daha sonra iyi bir doğası olan ama intikam arzusuyla hareket eden biri olarak ve en sonunda intikamdan değil gururdan böyle davranan bir adam olarak gelişti. 1902'de Theatre dergisine verdiği röportajda Adler, Shylock'un zengin bir adam olduğunu ve "Antonio'nun göründüğü gibi centilmen bir şövalye olmadığını, beyefendilikten uzak olduğunu, Yahudi'ye hakaret ettiğini, ona tükürdü, ama ondan borç almak için ikiyüzlü bir şekilde geldiğini." söyledi. Shylock'un ölümcül kusuru ise yasaya bağlı olmaktır. "Nefret ve küçümsemenin apotheosisi olan o mahkeme salonundan başı dik çıkamaz mıydı?"^[8]

Bazı modern yapımlar, Shylock'un intikam isteğinin gerekçesini araştırır. Örneğin, Michael Radford'un yönettiği ve Al Pacino'nun Shylock rolüyle oynadığı 2004 film uyarlamasında film, Yahudi cemaatinin şehrin Hristiyan nüfusu tarafından nasıl istismar edildiğine dair bir metin ve görüntülerle başlıyor. Filmin son çekimlerinden biri de, bir dönüşüm olarak, Shylock'un Venedik'teki Yahudi cemaatinden atılacağını ve artık gettoda yaşamasına izin verilmeyeceğini vurguluyor. Fakat Yahudi doğumunu hatırlayacakları için Hristiyanlar tarafından tam olarak kabul edilmeyecekti. Shylock'un bir başka yorumu ve "nasıl davranılması gerektiğine" dair bir vizyon da Weimar Almanya'da (ve daha sonra Hollywood'da ve Broadway'de) ünlü bir Yahudi tiyatro ve sinema oyuncusu olan Alexander Granach’ın otobiyografisinin sonunda ortaya çıkıyor.^[9]

Diğer temsiller[değiştir | kaynağı değiştir]

St. John Ervine'in Belmont Hanımı (1924) adlı oyunu, karakterlerin birkaç yıl sonra tekrar buluştuğu Venedik Tüccarı'nın devamı niteliğindedir. Venedik Tacirini sonundaki tüm evlilikler mutsuzdur, Antonio ölümden kaçışını anımsayan saplantılı ve sıkıcı biridir, ancak dini önyargılardan kurtulan Shylock eskisinden daha zengindir ve Doge'nin yakın arkadaşı ve sırdaşıdır.

Arnold Wesker'ın Tüccar oyunu (1976) Shakespeare'in hikayesinin yeniden canlandırılmasıdır.^[10] Bu yeniden anlatımda, Shylock ve Antonio arkadaştır ve ikisi de Hristiyan topluluğunun yasalarındaki antisemitizm için küçümsemeyi paylaşırlar.^[11]

Kanadalı oyun yazarı Mark Leiren-Young'ın ödüllü monologu Shylock (1996), Venedik Tüccarı'nın yapımında Shylock olarak yer alan Jon Davies adlı Yahudi bir aktöre odaklanıyor.^[12] Jon, oyunun antisemitizm iddiasıyla ilgili tartışmalar nedeniyle oyun aniden kapatıldıktan sonra izleyicisine "geri konuş" oturumunda hitap ediyor. Davies hem karakter içinde hem de dışında tasvir edilir, karakter ve aktör arasındaki katmanları sunar ve sıyırır. 80 Dakikalık bir perdeden oluşan filmin prömiyeri 5 Ağustos 1996'da Bard on the Beach'te yapıldı. Filmin yönetmenliğini John Juliani üstlendi ve Kanadalı popüler radyo sunucusu David Berner üstlendi. İlk Amerikan filmi 1998'de Philadelphia'daki Walnut Street Theatre'da Deborah Block'un yönettiği, William Leach'in başrol oynadığı ve "Barrymore Recommended"olduğu yerdi. O zamandan beri Kanada ve ABD'deki tiyatrolarda, Shakespeare Festivallerinde ve Saçaklarda (Venedik Tüccarı'nın tartışmalı bir prodüksiyonunun karşısında sahnelendiği San Diego Repertuar Tiyatrosu dahil) üretildi, Danimarka'da bir prodüksiyon için çevrildi ve orijinal aktör Berner tarafından Venedik'te iki kez sahnelendi.

Önemli tasvirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Shylock'u canlandıran önemli aktörler arasında 16. yüzyılda Richard Burbage, 1741'de Charles Macklin, 1814'te Edmund Kean, 1840'da William Charles Macready, 1861'de Edwin Booth, 1880'de Henry Irving, 1928'de George Arliss ve 1937'de John Gielgud yer alıyor. 1943'te Nazi yönetimi altında Viyana Burgtheater, Venedik Tüccarı'nın Werner Krauss'la birlikte kötü bir Shylock olarak aşırı derecede aşırı bir üretimini sundu.

Dünya Savaşı'ndan sonra 1972'de Royal National Theatre'da Laurence Olivier, 1973'te televizyonda, 1965'te Theatre Royal, Bristol ve 1978'de Patrick Stewart gibi yapımlar bazen televizyonda, sinemada ve sahnede yer aldı. Buna ek olarak, Stewart tek kişilik bir gösteri geliştirdi Shylock: Shakespeare's Alien ve 1987 ve 2001'de rol alırken üretti. Al Pacino, 2010 yılında Central Park'ın yanı sıra 2004 yılında uzun metrajlı bir film versiyonunda Shylock olarak rol aldı. F. Murray Abraham bu karakteri 2006 yılında Royal Shakespeare Company'de oynadı. 2015 ve 2016 yıllarında David Serero, New York'ta Yahudi Tarihi Merkezi'nde Shylock'u canlandırıyor.^[13] Jonathan Pryce, 2015 yazında Globe Tiyatrosu'nda rol aldı. Bunu 2016 yılında bir turne prodüksiyonu izledi. Pryce'ın kızı, üretimde Jessica'nın (Shylock'un kızı) rolünü yerine getiriyor.

Shakespeare'in zamanından beri, karakterin adı tefeci ile eşanlamlı hale geldi ve shylock da fiil olarak fahiş oranlarda borç para vermek anlamına geliyor. Buna ek olarak, "etin poundu" ifadesi de sözlüğe özellikle külfetli veya nahoş bir yükümlülük için söylenen argo olarak girmiştir.

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]