French
DeutschPîrî Reis - Vikipedi
Pîrî Reis | |
|---|---|
 Pîrî Reis'in Mersin Deniz Müzesindeki büstü. | |
| Doğum | Ahmet Muhyiddin Pîrî 1465-70 Gelibolu |
| Ölüm | 1554 Kahire |
| Milliyet | Türk |
| Meslek | Coğrafyacı, Denizci |
Pîrî Reis[1] (Osmanlıca: پیری رئیس; 1465/70, Gelibolu – 1554, Kahire), Osmanlı Türkü denizci ve kartograf. Asıl adı Muhyiddin Pîrî Bey'dir.[1] Künyesi Ahmed ibn-i el-Hac Mehmed El Karamanî'dir. Amerika'yı gösteren Dünya haritaları ve Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabıyla tanınmıştır. Ayrıca Hadikat'ül Bahriye, Bilad-ül Aminat ve Eşkalname gibi eserleride bulunmaktadır.[2][sayfa belirt]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]
Pîrî Reis'in memleketiyle ilgili bazı görüşler bulunmaktadır. 19. yüzyıl Osmanlı bibliyografya ve biyografi yazarı Mehmed Tahir Bey'in Osmanlı Müellifleri adlı eserinde kullanılan "Ahmed İbn-i Ali El-Hac Mehmed Karamanî Lârendevî" künyesinden yola çıkarak Karamanlı bir ailenin çocuğu olarak belirtilmektedir. Pîrî Reis'in babası Karamanlı Hacı Mehmed, amcası ise ünlü denizci Kemal Reis'tir. Kemal Reis'le bizzat tanışmış olan Osmanlı tarihçisi Kemalpaşazâde onun Gelibolulu olduğunu belirtmiştir. Buradan yola çıkarak Ahmed Muhyiddin Pîrî'nin ailesinin Fatih Sultan Mehmed devrinde padişahın emri ile Karaman'dan İstanbul'a göç ettirilen ailelerden olduğu, ailenin bir süre İstanbul'da yaşadıktan sonra Gelibolu'ya göç ettiği kabul edilmektedir. 1500 yılında Modon civarında yaşanan deniz muharebesinde 30-35 yaşlarında bir gemi reisi olan Piri Reis, 1465-1470 yılları arasında bir tarihte doğmuştur.[3]
Denizciliğe adım[değiştir | kaynağı değiştir]
Pîrî Reis tarafından yazılan Kitâb-ı Bahriye adlı eserden yola çıkarak, onun amcası Kemal Reis'le birlikte Eğriboz dolaylarında birlikte bulunduğu ve Kemal Reis'in Eğriboz'dan ayrılmasıyla da onunla birlikte Cerbe Adası'na yerleşerek korsanlık yaptığı anlaşılmaktadır. Kemal Reis ile birlikte İspanya’daki Müslümanların yardımına gitti. Sicilya, Korsika, Sardinya ve Fransa kıyılarına yapılan akınlara katıldılar. Endülüs'te Müslümanların hâkimiyetindeki son şehir olan Gırnata'da katliama uğrayan Müslümanlar Osmanlı Devleti'nden yardım isteyince o yıllarda denizaşırı sefere çıkacak donanması bulunmayan Osmanlı Devleti, Kemal Reis'i Osmanlı Bayrağı altında İspanya'ya gönderdi. Bu sefere katılan Pîrî Reis, amcası ile birlikte Müslümanları İspanya'dan Kuzey Afrika'ya taşıdı.
Osmanlı donanmasına katılması[değiştir | kaynağı değiştir]
Venedik üzerine sefer hazırlığına girişen II. Beyazid'in Akdeniz'de korsanlık yapan denizcileri Osmanlı donanmasına katılmaya çağırması üzerine 1494'te amcası ile birlikte İstanbul'da padişahın huzuruna çıktı ve birlikte donanmanın resmî hizmetine girdiler. Daha sonra Osmanlı donanmasının Venedik donanmasına karşı sağlamaya çalıştığı deniz kontrolü mücadelesinde Osmanlı donanmasında gemi komutanı olarak yer aldı, böylece ilk kez savaş kaptanı oldu. Kendisinin de önemli katkı sağladığı savaşların sonucunda Venedikliler barış istediler ve iki devlet arasında bir barış anlaşması yapıldı. Pîrî Reis, 1495-1510 yıllarında İnebahtı Sancağı, Modon, Koron, Navarin, Midilli, Rodos gibi deniz seferlerinde görev aldı. Akdeniz'de yaptığı seyirler sırasında gördüğü yerleri ve yaşadığı olayları, daha sonra Kitab-ı Bahriye adıyla anılacak olan kitabının taslağı olarak kaydetti.
Pîrî Reis, 1511'de amcasının bir deniz kazasında ölümünden sonra Gelibolu'ya yerleşti. Barbaros Kardeşler'in idaresi altındaki donanmada Halaoğlu Muhiddin Reis ile Akdeniz'de bazı seferlere çıktıysa da daha çok Gelibolu'da kalıp haritaları ve kitabı üzerinde çalıştı. Bu haritalardan ve kendi gözlemlerinden yararlanarak 1513 tarihli ilk dünya haritasını çizdi. Atlas Okyanusu, İber Yarımadası, Afrika'nın batısı ile yeni dünya Amerika'nın doğu kıyılarını kapsayan üçte birlik parça, bu haritanın günümüzde elde bulunan bölümüdür. Bu haritayı dünya ölçeğinde önemli kılan, günümüze kalmamış olan,[kaynak belirtilmeli] Kristof Kolomb'un Amerika haritasındaki bilgileri içeriyor olması rivayetidir.
Barbaros Kardeşler, 1515 yılında dünyanın en büyük deniz güçlerinden birisini oluşturmuş ve Kuzey Afrika'da fetihler yapmışlardı. Pîrî Reis, Oruç Reis'in kaptanlarından birisi olarak hediye sunmak üzere yardımını bekledikleri Yavuz Sultan Selim'e gönderildiğinde Yavuz'un yardım olarak verdiği iki savaş gemisi ile geri döndü. Pîrî Reis, 1516-1517 yıllarında İstanbul'a geldiğinde tekrar Osmanlı donanmasının hizmetine girdi; Derya Beyi (Deniz Albayı) rütbesini aldı ve Mısır seferine gemi komutanı olarak katıldı. Donanmanın bir kısmı ile Kahire'ye geçip Nil Irmağı'nın haritasını çizme fırsatı buldu.
Pîrî Reis, İskenderiye'nin ele geçirilmesinde gösterdiği başarılar ile padişahın övgüsünü kazandı ve sefer sırasında haritasını padişaha sundu. Günümüzde bu haritanın bir parçası mevcuttur, diğer parçası kayıptır. Bazı tarihçilere göre, Osmanlı padişahı dünya haritasına bakmış ve "Dünya ne kadar küçük..." demiştir. Sonra da, haritayı ikiye bölmüş ve "biz doğu tarafını elimizde tutacağız..." demiştir. Padişah, daha sonra 1929'da bulunacak olan diğer yarıyı atmıştır. Bazı kaynaklarca, günümüzde bulunamamış olan doğu yarısını, Hint Okyanusu'nun ve onun Baharat Yolu'nun kontrolünü ele geçirmek için padişahın yapacağı olası bir sefer için kullanmak istediği bile iddia edilmektedir.
Pîrî Reis seferden sonra, tuttuğu notlardan bahriye için bir kitap yapmak amacıyla Gelibolu'ya döndü. Derlediği denizcilik notlarını bir Denizcilik Kitabı (Seyir Kılavuzu) olan Kitab-ı Bahriye'de bir araya getirdi.
Kanûnî Sultan Süleyman'ın dönemi, büyük fetihler dönemiydi. Pîrî Reis, 1523'teki Rodos seferi sırasında da Osmanlı donanmasına katıldı. 1524'te Mısır seyrinde kılavuzluğunu yaptığı sadrazam Pargalı Damat İbrahim Paşa'nın takdiri ve desteğini kazanınca, 1525'te gözden geçirdiği Kitab-ı Bahriye'sini İbrahim Paşa aracılığıyla Kanuni'ye sundu.
Pîrî Reis'in 1526'ya kadar olan yaşamı Kitab-ı Bahriye'den izlenebilir. Pîrî Reis, 1528'de, ilkinden daha ayrıntılı ikinci dünya haritasını çizdi.[2][sayfa belirt]
1533 yılında Barbaros Hayreddin Paşa kaptan-ı derya olunca Pîrî Reis de Derya Sancak Beyi (Tümamiral) unvanı aldı. Pîrî Reis, sonraki yıllarda, güney sularında devlet için çalıştı. Barbaros'un 1546'da ölümünün ardından Mısır Kaptanlığı (Hint Denizleri Kaptanlığı da denilirdi) yaptı, Umman Denizi, Kızıl Deniz ve Basra Körfezi'ndeki deniz görevlerinde yaşlandı. Osmanlı donanmasında yaptığı son görev idamıyla sonuçlanan Mısır Kaptanlığı oldu.
Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
Pîrî Reis, Kanûnî devrinde Portekiz ile sürekli savaş hâlindeydi.[4] 80 yaşındayken Aden şehrindeki Arap isyanını bastırmakta başarılı olduğu için kendisine yeni bir görev verildi. Süveyş'ten donanma ile Basra'ya gidip buradaki 15.000 askeri ve diğer gemileri de yanına alarak Hürmüz Adası'nı ele geçirmesi istendi.[1] Bu adaya mümkün olduğunca Portekizlilere bulaşmadan ulaşması isteniyordu. Hint Okyanusu'na otuz civarı gemi ile açılan Pîrî Reis, kendisinden sayıca iki kat fazla Portekiz gemisini burada yenmeyi başardı.[5] Savaştan kurtulup kaçan kimi Portekizliler Hürmüz Adası'ndaki kaleye sığındı. Kale kuşatıldı, ancak buradaki Portekiz garnizonu hazırlıklı olduğu için işgal edilemedi. Kuşatma kaldırıldı. Bazı tarihçiler bu kuşatmanın kaldırılma nedeninin Pîrî Reis'in Portekizlilerden rüşvet alması olduğunu iddia ederler.[5] Bölge halkının Portekizlilere yardımı üzerine kızan Pîrî Reis, burayı yağmaladı.[5]
Bu yağma onu idam sürecine götüren olayı başlattı.[5] Basra valisi Ramazanoğlu Kubad Paşa'dan yardım istedi. Fakat vali onu bu yağmadan dolayı tutuklamak ve mallarına el koymak istedi. Portekiz donanmasının geniş bir kuvvetle Basra körfezini kapatmak üzere yola çıktığını haber aldı. Pîrî Reis'in donanması bakım ve onarım yaptırıyordu. Portekizlilerin ablukasına maruz kalmamak için askerlerini bırakarak 3 gemi ganimet ile Süveyş'teki donanma merkez tersanesine geri döndü.[5] Basra valisinin şikâyeti Mısır valisine ulaştı. Pîrî Reis tutuklandı. Mısır valisinden divana iletilen konuda Pîrî Reis kuşatmayı kaldırmak ve donanmayı bırakmak suçlarından yargılandı. Kendisi bakımsız donanma ile denize açılmasının sakıncalarını dile getirdiyse de suçlu bulunmasına engel olamadı.[5] Kanûnî Sultan Süleyman'ın fermanı üzerine 1554'te Kahire'de boynu vurularak îdam edildi.[1] İdam edildiğinde 80 yaşının üzerinde olan Pîrî Reis'in terekesine devletçe el konuldu.
Popüler kültürdeki yeri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ubisoft'un yapımcılığını üstlendiği Assassin's Creed: Revelations adlı oyunda Pîrî Reis, donanma için çalışan ve suikastçı birliğinin üyesi olan önemli bir karakter olarak oyuna eklenmişti. Ayrıca Pîrî Reis, bu oyunda bomba yapımında usta biri olarak dünyaya tanıtılmıştı. Ayrıca TRT 1'de yayımlanmış olan Barbaroslar: Akdeniz'in Kılıcı dizisinde Emir Benderlioğlu tarafından "Piri" adıyla ve Barbaros Hayreddin: Sultanın Fermanı dizisinde Erman Saban tarafından canlandırılmıştır.
Başlıca eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d Pîrî Reis’in Hürmüz Seferi ve İdamı Hakkındaki Türk ve Portekiz Tarihçilerinin Düşünceleri 2 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ertuğrul Önalp. Prof. Dr. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, İspanyol Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- ^ a b Bayatli, Altay (1 Ocak 2022). "Osmanlı ve Kutup Stratejisinin Haritacılık Tarihi ve Coğrafi Keşifler Perspektifinden İncelenmesi / Examining of The Ottoman and Polar Strategy from The Perspective of The History of Cartopital and Geographical Discoveries". dergipark.org.tr. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
- ^ Piri Reis Kitabı Bahriye 2. Cilt (Önsöz: Fevzi Kurdoğlu-Haydar Alpogot, İndeks:Fehmi Pekol). Ankara: Türk Tarih Kurumu. 2002. s. I-X. ISBN 975-16-1544-5.
- ^ Öz, Aslı (3 Ocak 2010). "Pîrî Reis niçin idam edildi?". Timetürk. 23 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2015.
- ^ a b c d e f Çal, İsmail (21 Ekim 2010). "Pîrî Reis neden idam edildi?". Dünya Bülteni. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2015.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Commons'ta dosyalar |
 | Vikisöz'de alıntılar |
 | Vikikaynak'ta belgeler |
- Pîrî Reis Belgeseli 30 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Piri Reis’in Kitabı Amerika’ya mı Kaçırılmış? 27 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 1995 yılında anısına basılan hatıra para
- Muhyiddin Pîrî (Pîrî Reis) 1465 - 1470
- 'Piri Reis Dünya Haritacısı Belgeseli' ön gösterim / first preview 23 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Piri Reis Belgeseli - Tarihi Değiştiren Yüzler 11 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Denizleri Piri 1513 (Piri Reis Belgeseli)
- Hayatın İçinden 06.12.2016 (Piri Reis Belgesel Filmi Hayat Buluyor)
- Can Atilla / Piri Reis Film 23 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
