Paul Morphy - Vikipedi

Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. Maddeyi geliştirerek ya da konuyla ilgili tartışmaya katılarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Paul Charles Morphy (22 Haziran 1837 - 10 Temmuz 1884), Amerikalı satranç ustasıdır. Kendi döneminin en iyi satranç ustası ve gayri-resmi dünya şampiyonu sayılır.^[1] Bir satranç dâhisi olarak "Satrancın Gururu ve Kederi" olarak anıldı. Ancak satrancı erken yaşta bıraktı.^[2] Eleştirmenler, Morphy'nin döneminin ötesinde bir satranç oyuncusu olduğunda hemfikirlerdir ancak modern satranç oyuncularıyla kıyaslandığında kendisinin ne kadar iyi bir sıralamaya sahip olduğuyla ilgili tartışmalar vardır.

Biyografisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Paul Charles Morphy, Louisiana eyaletinin New Orleans kentinde doğmuştur. Satrancı babasının ve amcasının oyunlarını izleyerek öğrenmiştir. Ailesi oğullarındaki yeteneği kısa bir zaman sonra fark ettiler ve aile toplantılarında oynamasını teşvik ettiler. Henüz dokuz yaşındayken şehrin en iyi oyuncularından biri olarak kabul edildi. Morphy on iki yaşındayken konuk olarak gelmiş Macar usta Johann Löwenthal'i üç oyunluk kısa bir maçta mağlup etti.

Morphy 1857'de hukuk diplomasını aldıktan sonra, hukuk üzerine çalışamıyordu çünkü yasaların koyduğu yaş sınırına takılmıştı ve bolca boş zamanı vardı. Amcasının ısrarı üzerine New York'taki Birinci Amerikan Satranç Kongresi'nde oynama davetini kabul etti. Alexander Meek ve Louis Paulsen gibi güçlü oyuncuların yer aldığı turnuvayı kazandıktan sonra Morphy, Amerika Birleşik Devletleri'nin satranç şampiyonu olarak selamlandı ve 1857'ye kadar New York'ta kaldı ve oyunlarının büyük çoğunluğunu kazandı. 1858'de Morphy, Avrupa Şampiyonu Howard Staunton ile oynamak için Avrupa'ya gitti. Morphy, Avrupa'daki hemen hemen her güçlü oyuncuyla oynadı ve genellikle kolayca kazandı. Staunton ile olan maç hiçbir zaman gerçekleşmedi, ancak Morphy Avrupa'nın çoğunluğu tarafından dünyanın en iyi oyuncusu olarak kabul gördü.

Amerika Birleşik Devletlerine zaferle dönen Morphy, New Orleans'a dönüş yolunda satranç oynayarak büyük şehirleri gezdi. 1859 sonlarında 22 yaşında New Orleans'a döndü ve hukuk kariyerine başlamak için aktif satranç müsabakasından emekli oldu.^[3][4] Morphy, hiçbir zaman iyi bir hukuk kariyerine sahip olmadı ve nihayetinde ailesinin servetiyle yaşamaya başladı. Hayranlarının ısrarlarına rağmen satranca geri dönmedi ve 1884'te, 47 yaşındayken felç geçirerek hayata gözlerini yumdu.

Kariyerinin başlangıcı ve sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Paul Morphy'nin ailesindeki tüm erkekler satranç oynarlardı: dede, baba, ağabey ve kentin en kuvvetli satranççılarından birisi olan Ernest Amca. 10 yaşında satranç ile tanışan Paul Morphy, 12 yaşında geldiğinde yerli usta olan Russo'ya etkili bir mağlubiyet tattırır. (Bu maç Morphy'nin yayımlanmış ilk partisidir) Çok geçmeden ise Birleşik Devletleri'n güneyinde turnede olan Lowenthal'e üstünlük sağlar.

Londra Turnuvasından sonra yükselen satranç gürültüsü Yeni Dünya'ya ulaşmıştır. 1857 sonbaharında New York'ta 1. Amerikan Kongresi, ülkenin en iyi 16 satranççısını toplar. Londra-1851'de olduğu gibi, bu turnuvada da nakavt sistemi ile yapılıyordu: Maçlar üç, final ise beş galibiyet üzerindendi. Morphy hiç güçlük çekmeden (+9 =1) geldiği finalde o zaman birleşik Devletler'de yaşayan ve sonradan ünlü bir usta olan Alman Louis Paulsen'i +5 -1 =2 gibi bir skorla hezimete uğrattı. Bir de Paul her zamanki gibi hızlı, rakibi ise çok yavaş oynuyordu ve düşünme süresi sınırsız olduğu için partiler 10-11 saat sürüyordu. Hatta oyunlardan birisi 15 saat sürmüştür. (Bu sürenin 12 saatini Paulsen harcamıştır.)

Amerikan Şampiyonu olduktan sonra Morphy bir süreliğine New York'a taşındı ve orada avans vererek 161 oyun (+107 -36 =18)da 100 oyun (+87 -5 =8) oynadı. Oynadığı rakipler arasında Paulsen, Stanley, Lichtenhein ve Schulten gibi kuvvetli oyuncular da vardı.

Morphy, İngiliz Şampiyonu Staunton ile oynama arzusundaydı. Bu nedenle ona bir davetiye gönderdi. Fakat bu davetiye reddedilince Morphy Avrupa'ya gönderildi. 1858 Haziranında İngiltere'ye vardı. Burada etkili zaferler kazandı ve ustalara karşı bir üstünlük sağladı.

Bu sıralarda Morphy, Lowenthal'e karşı parlak bir zafer kazandı (Kazandığı ödülü ise maddi sıkıntılarla boğuşan rakibinin ev mobilyaları için harcadı.) Ama ne yazık ki uzun görüşmelerden sonra asıl amacına (48 yaşındaki İngiliz ile maç yapmak) ulaşamadı. Burada Fischer'ı hatırlayabiliriz: "Herhalde Staunton Morphy ile masada karşılaşmaktan korkuyordu ve fikrimce onun endişeleri yerindeydi. Morphy onu yenerdi, gerçi birçoğunun düşüncesinin aksine onların maçı tek kale oynanmaz ve çetin bir mücadeleye sahne olurdu."

1858 sonbaharının erken günlerinde Morphy Paris'e geçer ve orada Fransa şampiyonu Daniel Harrwitz'i maçta yener.

Aralık ayı ve Adolf Anderssen Paris'e geldi. Yedi galibiyete kadar oynanması konusunda anlaşmaya varıldı ve birkaç gün sonra 19. yüzyıl ortasının şüphesiz en kuvvetli ve en parlak iki satranççısının tarihi çarpışması başladı.

Harrwitz'le olan maçta olduğu gibi Morphy yine oyuna mağlubiyet ile başladı. Ama sonra durumu berabere yaptı ve beş oyun peş peşe kazandı. Anderssen artık ne yapacağını bilmiyordu: Beyazlarla 1.e4'ten umutsuzdu ve kendisine özgü olan 1.a3 (sonradan bu hamle için "kaçık" diyordu) hamlesini oynamaya başladı, siyahlarla ise başarısız bir şekilde hem 1...e5, hem 1...d5, hem 1...e6, hem 1...c5 denedi.

9. partide eski Dünya Şampiyonunun (Anderssen) bozguna uğratılması etkileyicidir. Bu parti toplam yarım saat sürmüştür. Bir sonraki partinin 77. hamlesinde rövanşı alan Anderssen hüzünlü bir espri yapar: "Morphy 17, ben ise 77 hamlede kazanıyorum. Buna rağmen bu durum daha katlanılabilir..." 11. partide kazanan Morphy böylece maçı da kazanır. (+7 -2 =2) Ayrıca bir sene içerisinde dünyada hiçbir rakibinin olmadığını kanıtlar.

Adolf Anderssen: "Morphy satrancı bir ressamın ciddiyeti ve büyük bir itinayla yaklaşıyor... Satranç partisi onun için kutsal bir vazife."

Morphy Avrupa'dan ayrılmadan önce onuruna bir de ziyafet verildi. Morphy Avrupa'dan coşku ile ayrılışı ile birlikte New York'ta da daha önce görülmemiş bir coşku ile karşılandı. Satranççıların zaferinin bir daha hiçbir zaman ve hiçbir yerde bu şekilde kutlandığı görülmedi.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Morphy Amerika'ya dönüşünden sonra ciddi oyunlardan uzaklaştı. 1860'lı yılların başında ABD'de iç savaş patlak verdiği zaman, onun ilk ruhsal bozukluk belirtileri ortaya çıktı ve birkaç sene sonra sadece satranç için yitirilmediği anlaşıldı.

1884 yazında, henüz 47 yaşında olan Morphy evinin banyosunda geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etti.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Benim Ustalarım (G. Kasparov)

1. ^ According to David Lawson, in Paul Morphy, The Pride and Sorrow of Chess, Mckay, 1976. Lawson says that Morphy was the first world champion to be so acclaimed at the time he was playing. Most chess historians, however, place the first official world chess championship in 1886, and so regard Morphy as having been the unofficial world champion when he soundly defeated Adolf Anderssen by 8 to 3 score with 2 draws. Morphy is considered the world's leading player between 1858 and 1860
2. ^ Sunnucks, p. 310
3. ^ Kurtz, Michael L. (1993). "Paul Morphy: Louisiana's Chess Champion". Louisiana History: The Journal of the Louisiana Historical Association. 43 (2): 175–199. JSTOR 4233011. (...) in 1858 and 1859, returning to America as the unofficial but universally acknowledged chess champion of the world. Then, just as suddenly, Morphy retired from active chess competition
4. ^ Gobet, Fernand (2018). The Psychology of Chess. Routledge. p. [1]. After his return to Louisiana in 1859 at the age of 22, he totally stopped playing chess.