French
DeutschNepotizm - Vikipedi
| Makale serilerinden |
 |
Nepotizm, kayırmacılık veya akraba kayırma, öznel ve adil olmayan şekilde yapılan ayrımcılık.
Nepotizm kavramının Latince'de “Nepot” sözcüğünden geldiği, İngilizcede ise "Nephew" (yeğen) olduğu değişik çalışmalarda ifade edilmiştir. Nepotizm, kamu örgütlerinde ve iş örgütlerinde karşılaşılan önemli sorunlar arasındadır. Türk Dil Kurumu bu kavramı arkadaş veya akraba kayırma" şeklinde açıklanmıştır.[1] Türkçede nepotizm anlamında iltimas, torpil, dayıcılık ve kohumbazlık sözleri de bulunmaktadır.[2][3] Nepotizm kavramı günümüzde akraba ve yakınların aynı işletmede işe alınması şeklinde ele alınmaktadır. Ayrımcılık içeren alımlar bir kimsenin beceri, kabiliyet veya eğitim düzeyine bakılmaksızın istihdam edilmesi yönündedir. Nepotizm kavramı öznel bir şeklide yapıldığından dolayı genellikle mağdurlar yarattığı düşünülmektedir. Aynı zamanda bu ayrımlar örgütsel ilişkilere de zarar verebilir. Bu ayrımcılıkların kişileri yükseltici veya ayrıcalıklı bir konuma getirmesi durumunda diğer insanlar tarafından memnuniyetsizliğe neden olacağı belirtilmektedir.
Nepotizm kavramı Rönesans öncesi Papa'ların, nitelikleri ve eğitim düzeyine göz önüne almadan yeğenleri için üst düzey kademelerde iş bulma çabalarına dayanmaktadır. Bu çabalar sonucunda kiliselerin etkinliği tartışmaya açık hale gelmiş ve Papa yeğeni olmayan kişiler üzerinde olumsuz etki yarattığı belirtilmiştir. Nepotizm kavramı Türkçede kayırmacılık olarak kullanılsa bile aslında kayırmacılıktan daha azını ifade etmektedir. Görülen kayırmacılıklarda tanıdık, eş-dost kayırmacılığı için daha çok “kronizm”, siyasal ve dinsel kayırmacılık için “patronaj” ve iktidara ve seçmen kesimlerine yönelik kayırmacılık için de klientalizm terimi kullanılmaktadır.[4]
Moda ve sinema ünlülerinin ünlü olmuş çocukları ile ilgili başlayan tartışmayı gündemine alan New York Magazine Dergisinin 2022 yılını The Year of the Nepo Baby ilan ettiği ve İngilizcedeki nepo baby şeklindeki ifadenin Türkçeye nepotizm bebeği veya nepotizm anlamındaki kohumbazlık sözcüğünden hareketle kohumbala şeklinde aktarıldığı ifade edilmektedir.[5]
Favoritizm ve Nepotizm bağlantısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Nepotizm kavramının, daha genel anlamda ayrıcalıklı grup (favored group) anlamındaki kelime kökünden gelen Favoritizm kavramı altında incelenmesi mümkündür. Favoritizm kavramı, toplulukların iç grup ve dış grup olarak ikiye bölünmesi ile oluşur ve bölünme sırasında, etnik ve bölgesel ayrımcılık, tarikatçılık, mezhepçilik gibi sebeplerle oluşturulan iç gruplara ayrıcalık verilmesi ve dış grupların dışlanması durumudur.[6]
Favoritizm kavramı, aktif veya pasif olarak ortaya çıkabilir. Aktif olması durumunda özel olarak taraftarlık olarak da isimlendirilmektedir. Bazı durumlarda, söz, giyim, semboller gibi dışavurumlar içerirken, bazı durumlarda sadece ait olduğu veya bireyin kendisini ait olarak görmek istediği sosyal yapılara içsel bağlılığından ibarettir. Bazı durumlarda bu ait olma ve bir iç gruba ayrıcalık sağlama duygusu, insanın doğal hislerinden birisi olarak kabul edilen aidiyet duygusu ile de birleşmektedir.[7]
İç gruba ayrıcalık sağlanması (favoritizm) doğal olarak dış grupların küçük görülmesini de (derogasyon) beraberinde getirir.[8] Dış grup deregasyonu olarak geçen bu durum, aynı zamanda iç grubun üyelerinin, dış gruptakiler tarafından saldırı altında olması algısına paralel ilerlemektedir.[9] Bazı durumlarda bu saldırının sebebi olarak dış grubun, iç grup üyelerinin önünü kesmesi algısı olabildiği gibi bazı durumlarda da dış grup deregasyonu, sınıfsal kategorizasyonun doğal bir sonucu olarak görülmektedir.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Nepotizm 20 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türk Dil Kurumu, Erişim tarihi: 30 Haziran 2016
- ^ PAÜ İngilizce Sözlük
- ^ Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
- ^ Aile işletmelerinde nepotizm algısı ve iş tatmini ilişkisi 16 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Dergisi Y.2010, C.15, S.2 s.93-109. --- Doç.Dr. Tuncer ASUNAKUTLU ve Yrd.Doç.Dr. Umut AVCI, Erişim tarihi: 30 Haziran 2016
- ^ Sanattan Yansımalar, 22.12.2022, Sosyal medyada çalkalanan Nepo Baby ne demek?
- ^ Aronson, E., Wilson, T. D. & Akert, R. D. (2009). Social psychology (7. bas.). Upper Saddle River: Prentice Hall. ISBN 0-13814478-8. ISBN 978-0-13814478-4. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2016.
- ^ Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497-529. doi:10.1037/0033-2909.117.3.49
- ^ Brewers, Marilynn B. (1999). "The Psychology of Prejudice: Ingroup Love and Outgroup Hate?". Journal of Social Issues. 55 (3). ss. 429-444. doi:10.1111/0022-4537.00126.
- ^ Hewstone, Miles; Rubin, Mark; Willis, Hazel (2002). "Intergroup Bias". Richard J. Crisp (Ed.). Social Psychology. 3. New York, NY: Routledge. ss. 323-344.
- ^ Zhong, Chen-Bo; Phillips, Katherine W.; Leonardelli, Geoffrey J.; Galinsky, Adam D. (2008). "Negational categorization and intergroup behavior". Personality and Social Psychology Bulletin. 34 (6). ss. 793-806. doi:10.1177/0146167208315457. PMID 18391025.
