Mühendislik etiği - Vikipedi

Etik davranmak ikilemleri çözmeyi gerektirebilir.
Benim için hoş ve zevkli olmayan bir durum, onun için de böyle olmayacak ve benim için hoş ve zevkli olmayan bir durumu ona nasıl dayatabilirim ...

—Budizm

Kendin için istemediğini, başka birine yapma ...

—Konfüçyüsçülük

Mühendislik etiği, mühendislerin mühendislik uygulamaları için geçerli olan ve mesleğe, topluma, işe, işverene, meslektaşlarına karşı uymaları gereken etik davranışlar bütünüdür. Bilimsel bir disiplin olarak bilim felsefesi, mühendislik felsefesi ve teknoloji etiği gibi konularla yakından ilgilidir. Mühendislik etiğinin tek bir uygulaması ve standardı yoktur, dallara göre değişen anlamı ve uygulaması vardır.

Özellikle teknik tasarımlar başta olmak üzere birçok uygulamada toplumun mühendislere bağımlı olması, mühendislerin ahlaki olarak güvenilir davranmalarını gerekli kılar. Eğer işlerini bilim ve kurallara uygun olarak ve en önemlisi de etik kurallara uygun olarak yapmazlarsa onlarca, yüzlerce hatta binlerce kişinin bundan etkilenmesine hatta ölümle sonuçlanacak kazalara neden olabileceklerini bilerek uygulamalarını yapmaları sadece çalıştıkları şirketlerin değil aynı zamanda da kendilerinin de sorumluluğudur.

Mühendisler mesleki görevlerini yerine getiriken aşağıdaki temel konuları dikkate almalıdırlar:

  • Halkın güvenliğini, sağlığını ve refahını en üst düzeyde tutmak.
  • Hizmetleri yalnızca kendi yetki alanlarında gerçekleştirmek.
  • Herkese açık beyanları sadece nesnel ve doğru bir şekilde yayınlamak.
  • İşveren veya müşteriye karşı sadık ve güvenilir davranmak.
  • Yanıltıcı eylemlerden kaçınmak.
  • Mesleğin onurunu, itibarını ve saygınlığını artırmak için kendilerini onurlu, sorumlu, etik ve yasalara uygun şekilde davranmaya adamak.

Sosyo-teknik sistemdeki konumlarından dolayı mühendislerin teknik demokrasinin vatandaşı olması, toplumun diğer üyelerinden daha fazla beklenmektedir. Ayrıca, mühendisler, şirketleri içindeki yükümlülükleri ile ilgili olarak, teknik şartnamelerin iletilmesinden oluşan rolün yanı sıra, üstlerine veya müşterilerine alternatifler önerebilir ki bazı durumlarda buna zorunludurlar. Sorumludur çünkü önerilerini dikkate alarak seçimleri yapacaklar onlara güvenmektedirler.[1]

Mühendislerin ahlaki yükümlülükleri, en azından teknik tasarım eylemleri gibi bazı şeyler için toplumun tamamının mühendislere bağımlı olmasından kaynaklanır. Mühendislerin büyük bir sorumluluğu vardır, çünkü işlerini teknik yeterlilik ve etik taahhüdüyle yapmazlarsa, sadece bir kişi zarar görmez veya ölmez (bir doktor işini yapmamasının aksine), onlarca, yüzlerce, hatta binlerce kişi etkilenebilir.[1]

Kavramlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mühendislik[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Mühendislik

Türk Dil Kurumu sözlüğüne göre mühendis olan kişiye verilen isimdir. Yine TDK'ya göre mühendis, insanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı yol, köprü, bina gibi bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak, otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış, belli bir eğitim görmüş kimsedir.[2] Ancak Sözlük tanımının dışına çıkmak ve uygulamaya yönelik bir tanım yaparsak; mühendisler, teknik problemlere ekonomik çözümler geliştirmek için bilim ve matematik prensiplerini uygularlar. Çalışmaları, bilimsel keşifler ile toplumsal ve tüketici ihtiyaçlarını karşılayan ticari uygulamalar arasındaki bağlantıdır.

Etik[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Etik

"Etik" kelimesi, kendisi "karakter, adet olan hayat tarzı" anlamına gelen êthos (ἦθος) kök kelimesinden gelen "kişinin karakteriyle ilgili" anlamına gelen Eski Yunanca ēthikós (ἠθικός) kelimesinden türetilmiştir.[3] Bu kelime ethica olarak Latinceye, éthique olarak Fransızcaya aktarılmış oradan da Türkçe 'ye girmiştir. Sözlük anlamı olarak töre bilimi ya da ahlâk ile iligi olan anlamlarına gelmektedir.[2] Etik, basit tanımıyla, ahlâki ilkeler sistemidir. İnsanların karar verme ve yaşamlarını yönlendirmelerini etkiler. Etik, birey ve toplum için neyin iyi olduğu ile ilgilenir ve ahlaki felsefe olarak da tanımlanır.

Bunlarla birlikte bir insanın eylemlerinin etik temelde sorgulanabilmesi için o kişinin:

  • Başkasının baskısı ve tahakkümü altında kalmadan karar verme özgürlüğüne sahip olması,
  • İradesinin her hangi bir otoritenin vesayeti veya baskısı altında bulunmaması, başka bir tanımlamayla yaderk bir kişilik yerine özerk bir kişiliğe sahip olması,
  • Nasıl davranacağı konusunda seçeneklerinin elinden alınmamış olması,

Gerekmektedir.[4]

Sorumluluk[değiştir | kaynağı değiştir]

TDK’ya göre kişinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi, sorum, mesuliyet.[2] Sorumluluk bireyde doğal olarak gelişir ancak bu durum daha sonra içinde bulunulan topluluğa karşı duyulan sumluluk biçiminde kolektif olarak gelişir.

Mesleki anlamda sorumluluk, belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesi olarak adlandırılabilir. En genel anlamda iki tür sorumluluk vadır: üstlere hesap vermeyi de içeren sorumlu olma durumu ve işi yapmayı üstlenmek anlamındaki sorumluluk alma kavramlarıdır.

Tarihçesi ve gelişimi[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyıl ve getirdikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Mühendislik kavramı ve uygulaması 19. yüzyılda ayrı bir meslek olarak yükseldikçe, mühendisler kendilerini sıradan işçilerden ayrı olarak bağımsız profesyonel pratisyenler veya büyük işletmelerin özel teknik çalışanları olarak gördüler ve çalıştıkları ya da tasarladıkları projeleri bu açıdan değerlendirmeye başladılar. O zamana kadar çalışanlarının üzerinde mutlak hakimiyete sahip olan işverenler için bu durum hakimiyetlerinin sorgulanması durumunu meydana getirdi.

Mühendislerin bu şekilde bilinçlenmesiyle birlikte öncelikli olarak Amerika Birleşik Devleteri'nde Amerikan İnşaat Mühendisleri Topluluğu (ASCE)(1851), Amerikan Elektrik Mühendisleri Topluluğu (AIEE) (1884),[5][6] Amerikan Makina Mühendisleri Topluluğu (ASME) (1880), Amerikan Maden Mühendileri Enstitüsü (AIME) (1871)[7] gibi değişik Mühendis grupları bir araya gelerek kendi meslek örgütlerini kurmaya başladılar.

20. yüzyıl ve dönüm noktası[değiştir | kaynağı değiştir]

Tay Köprüsü Felaketi

19. yüzyıl sona erdiğinde ve 20. yüzyıl başladığında, Ashtabula Nehri Demiryolu Felaketi (1876),[8] Tay Köprüsü Felaketi (1879)[9] ve Quebec Köprüsü çöküşü (1907)[10] gibi bazı korkunç köprü kazaları da dahil olmak üzere bir dizi önemli yapısal kazalar oldu. Bu yaşanan olaylara bir tepki olarak, dört kurucu mühendislik topluluğundan üçü resmi etik kuralları geliştirdi. AIEE 1912'de, ASCE ve ASME de 1914'te bunları uygulamaya soktu.[11]

I. Dünya Savaşı sıralarında mühendislik mesleğinin önde gelenleri kendi mesleklerinin hukukçulara ve doktorlara tanınan toplumsal statüye sahip olmadığını düşünmeye başladılar. Bunun üzerine tüm mühendislik meslek odaları temelde mühendislik mesleğinin toplum önündeki statüsünü geliştirmek amacıyla kendi alanlarındaki kuralları oluşturmaya başladılar.[11]

Bu tür kazaların, profesyonel uygulamaların gerekliliği konusunda toplumda uyanan gerekliliklerden dolayı, bir süre sonra, ABD'de mühendislik projelerini yürütmek ve uygulamak için mühendislik lisansı gibi belgelerin istenmesi hareketi başladı. Bu belgeler bir takım eğitim, tecrübe ve sınav başarısını da kapsamaktaydı. 1947 yılına gelindiğinde ABD'deki tüm eyaletlerde lisans yasaları uygulamaya konulmuştu.[11] 1932'de kurulan Mesleki Gelişim için Mühendisler Konseyi ECPD, mühendislik okullarını akredite etmeye başladı.[12] Bu konsey 1980 yılında Mühendislik ve Teknoloji Ekreditelendirme Kurulu (ABET) olarak isim değiştirdi.[13][14]

Türkiye'deki örgütlenmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de, 1908‘de İstanbul‘da çok sayıda kurulan sivil örgütlerden biri de Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyetidir. Cemiyet 1912 yılında etkinliklerini askıya almış ve 1919‘da yeniden çalışmalarına başlamış ve varlığını 1922 yılına kadar sürdürmüştür. Türkiye'de Cumhuriyetin ilanından sonra ilk örgütlenmeler ise Mayıs 1926 yılında ve merkezleri Ankara‘da bulunan Türk Mühendisler Birliği ve Türk Yüksek Mühendisler Birliği'nin kurulmasıyla gerçekleşmiştir.[15] Bu birliklerin amaçları daha çok mesleki sorunları gündeme almak, tartışmak ve iyileştirmek iken etik boyutu daha o dönemlerde öne çıkmamıştı.

Bu öncü örgütlere daha sonra çeşitli tarihlerde uzmanlık alanlarında örgütler eklenmiştir. 1954 yılında Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği'nin kurulmasıyla birlikte ilk genel kurulda Elektrik Mühendisleri Odası, Gemi Mühendisleri Odası, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, İnşaat Mühendisleri Odası, Kimya Mühendisleri Odası, Maden Mühendisleri Odası, Makine Mühendisleri Odası, Mimarlar Odası, Orman Mühendisleri Odası, Ziraat Mühendisleri Odası kurulması kararlaştırılmıştır.[15]

Güncel gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıda belirtilen şekildeki davranışlar, Amerikan İnşaat Mühendisleri Derneği'nin herhangi bir üyesi için, profesyonel olmayan, onur ve şeref ile tutarsız olan davranışlar kabul edilecektir:
  1. Müşterileri için sadık bir temsilci ya da mütevelli olmak ya da müşterilerine sunulan hizmetler için belirtilen ücretler dışında herhangi bir ücret almak dışında mesleki konularda hareket etmek.
  2. Başka bir Mühendisin mesleki itibarını, beklentilerini veya işini yanlış veya kötü niyetli, doğrudan veya dolaylı olarak incitmeye çalışmak.
  3. Çalışması için belirli adımlar atıldıktan sonra başka bir Mühendisin değiştirilmesine çalışmak.
  4. Profesyonel giderler temelinde başka bir Mühendis ile rekabet etmek, normal maliyetlerini düşürmek ve böylece başkasının belirlediği maliyetler hakkında bilgilendirildikten sonra teklif vermeye çalışmak.
  5. Aynı Müşterinin bilgisi ya da onayı olmadan ya da bu Mühendisin çalışma ile bağlantısı kesilmedikçe, aynı müşteri için başka bir Mühendisin çalışmasını gözden geçirmek.
  6. Kendini övgü dilinde veya Mesleğin onuruna aykırı herhangi bir şekilde reklam vermek.

1914, ASCE.

Dünya çapındaki birçok mühendislik meslek örgütü, üyelerinin etik kurallara uyması için açıklamalar, deklerasyonlar ve hatta yazılı kararlar uygulamaktadırlar. Ancak bunların gerçek anlamda ilk yazılı kurallar olarak ele alınması ASCE tarafından 1914'te Etik Kurallar (Code of Ethics) başlığında yandaki gibi listelendi.[16]

1914 kuralları, ASCE için yüksek etik standartların önemini iletmede önemli bir adım olsa da, yayınlanan ilk kurallar bütününün, bir inşaat mühendisinin, halkın refahını koruma yükümlülüğünü bir düzenlemeyle değil de kişisel onur kavramıyla uygulamaya bıraktığını izlemek ilginçtir. Bu ilk kuralların kanunları, sadece, bir mühendisin diğer mühendislerle ve müşterilerle etkileşimi ile ilgilidir ve bir mühendisin halka karşı görev ve sorumluluklarından bahsetmez. ASCE, 1976'ya kadar mühendisin temel etik görevinin "halkın güvenliğini, sağlığını ve refahını en üst düzeyde tutmak" olduğunu belirten açık bir ifadeyi kabul etmeyecekti.[16]

Mühendis yetiştiren okullar, müfredatlarında mühendislik etiği dersi vermeye başladı ve mezunlarını etik anlamda bağlayacak çeşitli yeminleri diploma teslimlerinde uygulamaya başladılar.[14] Bunlara Kanada'daki Iron Ring, ABD'deki Order of the Engineer, Türkiye'deki İTÜ Mühendislik Yemini[17] örnek olarak verilebilir.

Türkiye'de, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği 2003 yılında düzenlediği Mühendislik ve Mimarlık Kurulayında, TMMOB Mesleki Davranış İlkelerini, mühendislerin ve mimarların mesleki uygulamalarında göz önünde bulundurmaları gereken değerleri ve almaları gereken kararlarına kılavuzluk etmesi için hazırlanmış ve kabul etmiştir.[18]

ABD'de, ASCE Code of Ethics'i en son Ekim 2020'de güncelledi.[19]

Meslek etiği[değiştir | kaynağı değiştir]

Profesyonel anlamdaki belirli bir meslek grubunun, meslek üyelerine yapmalarını zorunlu kılan, uygulayıcılarını belli kurallarla davranmaya zorlayan ve kişisel eğilimlerini sınırlayan, mesleki çekişmeyi düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkeler bütünüdür.

Mesleki etik kuralların amacı, kapsamına giren personelin ve birimlerin performansı, hareket ve davranışları ile ilgili merkeze ve birime özgü standartları belirlemektir. Bu kurallar görevlerini yerine getirirken iç denetim biriminin bütün mensuplarından beklenen davranış standardını açıklığa kavuşturmayı hedeflemektedir. Bu kurallar, denetim standartlarına uyması gereken bütün personeli ve birimleri kapsamaktadır.

Mesleki davranış kuralları, evrensel etik ilkeler çerçevesinde özel olarak bir mesleğin uygulama alanındaki hizmetlerle sınırlı olarak düzenlenmiş yazılı dizgelerdir. Kaynağı evrensel etik değerlere dayalı olması nedeniyle, mesleki etik kodların en önemli özelliğinden biri, dünyanın neresinde olursa olsun, aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli olmasıdır.[20][21]

Mesleki etik ilkeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dürüstlük ilkesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Etik davranış, karşılıklı tüm ilişkilerde dürüst olmayı gerektirir. İlişkilere en çok zarar veren davranış, korku ve güvensizlik nedeniyle yalan söylemektir. Profesyoneller, hem altlarına hem de üstlerine güven vermek için dürüst olmak durumundadır. İş hayatı içinde doğru davranış biçimi dürüst, adaletli, tarafsız olmayı gerektirir.

Yasalara uygunluk ilkesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İş hayatında yapılan tüm üretimlerde işveren, çalışan ve müşteri ilişkisi yasalara uygun olmalıdır. İş hayatını düzenleyen hem yerel hem de uluslararası yasalar ve krurumlar mevcuttur. Örnek olarak Uluslararası Standartlar Ögütü'nü (ISO)verebiliriz. Yasalara aykırı iş tallimatlarının yerine getirilmemesi konusunda yöneticelerden en alttaki çalışana kadar tüm çalışanların işbirliği yapması etik davranış için vazgeçilmezdir.

Yetkinlik ilkesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir işi yapabilmek için ilgili iş kolunda eğitim, bilgi ve tecrübeye sahip olmak gereklidir. Kişi bununla yetinmemeli uyguladığı meslek alanındaki güncel gelişmeleri de takip ederek kendini sürekli geliştirmelidir. Buna örnek olarak Yaşam boyu öğrenme verilebilir. Bir iş hakkında ne kadar yetkin olunursa ise o işle ilgili olarak sorumluluk ve inisiyatif alma davranışı da güçlenir.

Güvenilirlik ilkesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapılan işin güvenli olması ve güvenilirliğinin sürekli olarak ölçülmesi de etik davranışın temellerindendir. İşi yaparken o meslek dalının kurallarına ve bilime göre hareket etmek güvenilirliğin temelidir. Meslek alındaki bilimsel gelişmeler ve yeni yöntemler sürekli olarak takip edilmeli ve uygun bir şekilde uygulamaya alınmalıdır.

Bağlılık ilkesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişinin yaptığı işi önemsemesi ve en iyi şekilde yapması da etik davranış için gereklidir. Kişinin sadece kendisinin değil yanında çalışan diğer meslektaşların da bu şekilde davranabilmesi için onlara yol göstermek ve yardımcı olması gereklidir. Ayrıca bu şekilde bir davranış yapılan iş ile iligli verimliliğin artmasını da sağlar.

Etik ilkelerine aykırı davranışlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir mühendis ister bilim için ister özel bir iş olsun yer aldığı her çalışmada etik ilkelere uymalıdır ve aşağıda verilen aykırı davranışları yapmaktan kaçınmalıdır.[22]

Telif haklarına uymak etik davranışın önemli bir zorunluluğudur.
  • Aşırma (İntihal): Başka mühendislerin fikirlerini, yöntemlerini, verilerini, uygulamalarını, yazılarını, şekillerini veya eserlerini sahiplerine bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseriymiş gibi sunmak.
  • Sahtecilik: Gerçek bir araştırmaya dayanmayan veriler yaratmak, sunulan ve yayayınlanan eseri gerçek olmayan verilere dayandırarak düzenlemek veya değiştirmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak, yapılmamış bir araştırmayı yapılmış gibi göstermek.
  • Kopya: Kendisinin olmayan bilgi ve bulguları sahiplenmek ya da kullanmak.
  • Çarpıtma: Araştırma kayıtlarını ve elde edilen verileri amacına uygun olarak tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan yöntem, cihaz ve materyalleri kullanılmış gibi göstermek, araştırma hipotezine uygun olmayan verileri değerlendirmeye almamak, ilgili teori veya varsayımlara uydurmak için veriler veya sonuçlarla oynamak, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya şekillendirmek.
  • Uydurma: Bir hipotezi desteklemek için olmayan sonuç uydurmak.
  • Kırpma: Hipotezi destekleyen sonucu yazmak ancak diğer sonuçları gizlemek,
  • Bulandırma: Elde edilen sonuçları olduğundan daha farklı göstermek.
  • Dilimleme : Bir araştırmanın sonuçlarını araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde, uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak ve birbirine atıf yapmadan çok sayıda yayın yaparak ayrı eserler olarak sunmak,
  • Haksız Yazarlık: Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek, aktif katkısı olan kişileri yazarlar arasına dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini yayım sırasında veya sonraki baskılarda eserden çıkarmak, aktif katkısı olmadığı halde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil

ettirmek.

Diğer etik ihlali türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Destek alınarak yürütülen araştırmaların yayınlarında destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile onların araştırmadaki katkılarını açık bir biçimde belirtmemek,
  • İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda etik kurallara uymamak,
  • Yayınlarında hasta haklarına saygı göstermemek,
  • Bilimsel hakem olarak incelemek üzere görevlendirildiği bir eserde yer alan bilgileri yayınlanmadan önce başkalarıyla paylaşmak,
  • Bilimsel araştırma için sağlanan veya ayrılan kaynakları, mekânları, olanakları ve cihazları amaç dışı kullanmak,
  • İnsanlara tamamen dayanaksız, yersiz ve kasıtlı etik ihlali suçlamasında bulunmak.

Mühendislik etiği ilkeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Mühendislik etiği ilkeleri, mühendisin topluma, müşterilere, işverenlere, meslektaşlarına, iş arkadaşlarına, çevreye, doğaya ve meslek konusundaki düşüncelerine ilişkin belirli önceliklerini ve sorumluluklarını tanımlar. Mühendisler meslekleri ile ilgili olay ve davranışları değerlendirirken, kişisel değer yargılarına dayanmak yerine, yukarıda sözü edilen Etik Kurallar(ASCE) ya da Mesleki Davranış İlkeleri (TMMOB) ile belirlenen ve sıralanan kurallara uygun olarak hareket etmesi uygun olur.[23]

Topluma karşı sorumluluklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mühendislik mesleğinin topluma ve çevreye karşı çeşitli etik sorumlulukları vardır. Bu araştırma alanına son zamanlarda makroetik denir. Ancak bu profesyonel sosyal sorumluluklar mühendisliğin ticari yönü ile çelişiyor olabilir. Mühendislerin çoğunluğu, birincil önceliği toplumsal etkilerden ziyade genellikle kâr ve kurumsal hissedarları olan işletmeler için çalışır. Neyse ki, bu durum şirketlerin sosyal ve çevresel etkileri (üçlü kârlılık) göz önünde bulundurarak ekonomik olarak gelişebileceğine dair değişimlere ve kurumsal sosyal sorumluluğa (KSS) doğru harekete bağlı olarak değişmeye başlamıştır. KSS, şirketlerin topluluk paydaşlarına, müşterilere, tedarikçilere, çalışanlara ve yatırımcılara hesap verebilirlik ilkelerini taahhüt ettiği anlamına gelir. KSS genellikle insan hakları ve çevresel konular ile sürdürülebilirlik fikirlerinin yanı sıra bir sorumluluk zinciri ve bakım görevi de içerir.[24]

Mühendisler, mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerini, toplumun ortak çıkarları; evrensel insani kazanımların ve kültürel mirasın korunması ve insan refahının gelişimi için kullanmalıdırlar. İş yerlerinde işçi sağlığını korumak ve iş güvenliğini korumak için gerekli önlemleri almalılar ve ilgili yasalara bağlı olarak hareket etmelidirler. İşverenleri, müşterileri ve melektaşları da dahil molmak üzere topluma karşı adil, dürüst ve iyi niyetli olmalıdırlar.[23]

Doğaya, çevreye ve sürdürülebilirlik kavramına karşı sorumluluklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mühendislerin çevre koruma konusundaki sosyal sorumluluğu farklı etik çerçevelerden ele alınabilir. Antroposentrik (insanmerkezli) bir çerçeveden, çevrenin korunmasının sonuçta insan yaşamı için kendini korumak anlamına geldiğini anlayabiliriz. Alternatif olarak, biyosantrik (canlıların tümü) açıdan bakıldığında, gezegendeki tüm organizmaların doğal yaşam hakkını da anlayabiliriz. Çevre ve ekolojinin, insan varoluşunu korumanın ötesinde ayrı bir değeri olduğu düşünülebilir. Mühendisler, bilgilerini sürdürülebilir bir gelecek için mühendislik çözümleri oluşturmak amacıyla toplumun yararına kullanmalıdır.[24] Mühendisler, doğal kaynakların ve enerjinin tasarrufuna özel bir önem vermelidir.[23]

İşverene ve müşteriye karşı sorumluluklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mühendisler, işveren ya da müşterileri ile teknik konulardaki mesleki alışverişlerinde her zaman güvenilir bir uygulayıcı olmalıdır ve işveren ya da müşterinin çıkarı için toplumun refahını ve sağlığını tehlikeye atmaksızın mesleki bilgi ve becerilerini uygun ve düzgün bir şekilde kullanmalıdır. Mühendisler, yaptıkları işin sonuçlarının müşteri ya da işveren lehine ancak toplumun refahı ve sağlığının aleyhine olacak şekilde hareket etmelerini sağlayacak doğrudan ya da dolaylı olarak hediye, para ya da hizmet kabul etmemelidir ve başkalarına da teklif etmemelidir.[23] Özellikle ve genellikle müşteriler, hizmetin uzmanlığını veya titizliğini değerlendiremedikleri durumlarda, önemli hizmetler için genellikle yabancılara ve işi teslim ettikleri mühendislere güvenmek durumunda kalırlar. Bu ise mühendisleri için etik değerlere uygun davranmayı zorunlu kılar.

Çalıştıkları işle ya da projeyle ilgili ticari sırları 3. şahıslar ile paylaşmamalıdırlar. Mühendis, işverenleri veya müşterilerinin (veya eski işverenlerinin veya müşterilerinin) çalışmaları veya bilgisi ile ilgili gizli bilgileri, anlaşmaları olmadan açıklamamaya dikkat etmelidir. Bir mühendis ayrıca bu bilgileri kendi yararına olan başka bir amaçla kullanmaktan kaçınmalıdır. Burada mühendisin dikkat etmesi gereken iki önemli istisna vardır: Gizli bilgilerin saklanması halkı riske atacaksa veya bu bilgiler bir mahkeme tarafından isteniyorsa bu gizlilik hükmü uygulanmamalıdır.[25]

Mesleğe ve meslektaşa karşı sorumluluklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mühendisler, yalnızca yeterli oldukları alanlarda hizmet vermelidirler. Hizmetlerini etkileyebilecek diğer uzmanlık alanlarındaki yetklililerin görüşlerine başvurmalıdırlar. Mesleki yetki, görev ve sorumluluklarını sadece zorunlu durumlarda ve ehli olan meslektaşlarına devretmelidirler. Mesleki etkinliklerini hiçbir şekilde mesleğin saygınlığına zarar vermeyecek şekilde sürdürmelidirler.[23]

Mühendisler, diğer mühendislerin mesleki itibarına, beklentilerine, uygulamalarına veya istihdamlarına doğrudan veya dolaylı olarak kötü niyetli veya yanlış bir şekilde zarar vermemeye özen göstermelidir. Başkalarının etik dışı veya yasadışı uygulamadan suçlu olduğuna inanan mühendisler, bu bilgileri uygun ve yetkili otoriteye bildirmelidir. Özel çalışan mühendisler, aynı müşteri için başka bir mühendisin çalışmasını bu mühendisin bilgisi dışında veya böyle bir mühendisin çalışma ile bağlantısı sona ermedikçe, gözden geçirmemelidir. Devlet, sanayi veya eğitim sektöründeki mühendisler, istihdam görevlerinin gerektirdiği durumlarda diğer mühendislerin çalışmalarını inceleme ve değerlendirme hakkına sahiptir. Satış veya endüstriyel istihdamdaki mühendisler, temsil ettikleri ürünleri diğer tedarikçilerin ürünleri ile mühendislik karşılaştırması yapma hakkına sahiptir.[26]

Kendilerine karşı sorumluluklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mühendisler, mesleki bilgilerini güncel tutmalıdırlar ve mesleklerindeki güncel yenilikleri ve çalıştıkları alandaki mevzuat değişikliklerini takip etmelidirler. Meslektaşlarının eleştirilerini dikkate almalıdırlar ve kendilerini eleştirmekten kaçınmamalıdırlar. Çok kültürlü ortamlarda çalışmaya uyum sağlamalıdırlar.[23]

Mühendislik etiği eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı akademisyenlere göre mühendislik eğitiminin önemli unsurlarından biri de etik eğitimidir.[27]

Mühendislik etiğinin lisans düzeyinde öğretilmesinin önemi, öğrencilerin etik sorunların zorlayıcı görevi konusunda farkındalıklarını arttırmaktır. Öğrenciler, etik sorunlara benzersiz doğru bir çözümün ya da belli bir maddi yanıtın nadiren olduğunu bilmeleri önemlidir. Etik veya ahlaki sorunlar genellikle, iki karşıt taraf veya karşıt ilkeler arasındaki çatışmalar olarak temsil edilir, ancak genellikle eşzamanlı olarak mümkün olabilecek veya olmayabilecek birden fazla etik kısıtlamanın olduğu problemler olarak daha iyi anlaşılırlar.[28] Mühendislik etiği eğitimi aşağıdaki dört yöntemle yapılabilir:[29]

  • Etik öğretimi, öğrencileri mühendisler olarak belirli etik problemlerini çözmek zorunda kalacaklarının farkına varmalarını sağlayarak öğrencinin duyarlılığını artırabilir. Genel anlamıyla, etik bir soruna işaret etmek, görünüşte önemsiz bir eylemin sonuçlarına işaret etmek anlamına gelecektir.
  • Etik öğretimi, öğrencilerin TMMOB tarafından kabul edilenler gibi resmi etik kodları ile ilgili standartlara ilişkin bilgilerini artıracaktır. Standartların bilgisi, gerekçelerini (özellikle onlara uymamanın sonuçlarını) anlamayı ve sadece gerekçesini değil, başkalarının öngörmesi muhtemel yorum dahil olmak üzere diğer ahlaki ve pratik kısıtlamaları da dikkate alarak yorumlamayı içerir.
  • Mühendislik etiğinin öğretilmesi, diğer kavramlar gibi, kullanımla birlikte gelişme gösteren etik muhakemeyi geliştirir.
  • Mühendislik etiği öğretimi, etik irade gücünü geliştirir (yani, gerekli olduğunda etik davranma bilinci daha gelişmiştir).

Etik sorgulama yapmak[değiştir | kaynağı değiştir]

Her mühendislik projesi ayrı özelliklere ve gereksinimlere sahip olsa da, ayrıca her mühendislik dalının kendine has zorlayıcı durumları bulunsa da bir mühendislik çalışması aynı zamanda bir tasarım sürecine benzetilebilir ve uygulamanın etik kurallara uygunluğu aşağıdaki adımlarla sınanabilir:[30]

  • Çözülmesi gereken bir etik sorunu veya ikilemi algılamak
    • Gerekli bilgileri toplayın; kimlerin dahil olduğunu belirleyin; ne olabilir ya da olmuştur sorgulayın; nerede, ne zaman ve hangi zararın meydana gelebileceği veya ne olabileceği sorgulayın.
  • Etik sorunu tanımlamak.
    • Neyin yanlış olduğunu belirleyin; hangi kodların veya yasaların ihlal edildiğini ve etik kuramların bu durumu nasıl tanımladığını belirleyin.
  • Alternatif çözümler üretmek.
    • Çözüm için birkaç yaklaşım mevcut olabilir ve her biri değerlendirmeye alınmak için listelenmelidir.
  • Etik teoriler ve etik kodlar yardımıyla olası çözümleri ve sonuçlarını değerlendirmek;
    • Sorunun yasal yönlerini göz önünde bulundurun.
  • Karar vermek ve en iyi çözümü bulmak.
    • Durum için en uygun çözümü seçin.
    • Tüm yönleri dikkate alın ve deneyimli kişilerden tavsiye alın.
  • Çözümü uygulamak.
    • Eylem için bir çözüm seçildikten sonra bile, uygulamanın birkaç adım ve dikkatle tasarlanmış bir yöntem gerektirebileceğini unutmayın. Örneğin, sorun kamu güvenliğini tehdit ediyorsa veya etkilemişse, bu derhal harekete geçilmesini gerektirebilir. Sorumlu taraf harekete geçmezse, düzeltme işlemlerinin yapıldığından emin olmak için bir üst otoriteye ulaşmak gerekir. Bu da işe yaramazsa, sorundan sorumlu tarafın tepkilerini tetikleyebilmek ve gerekli adımları atmasını sağlayabilmek için, konunun bütüncül bir öyküsü ile kamuay açılmak düşünmelidir.
  • Yolsuzluk ve sahtekarlık, rüşvet kabul etmek gibi eylemleri ifade eder.
    • Otorite pozisyonunda olan hemen hemen herkes - özellikle kamu otoritesi - böyle bir yanlış yapma potansiyeline sahiptir. Benzer şekilde, devletin veya kurumsal mülkiyetin veya varlıkların kişisel kullanım için kullanılması da sahtekarlıktır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b DIDIER, Christelle (2010). Engineering-Issues Challenges and Opportunities for Development. UNESCO. s. 185-186. ISBN 978-92-3-104156-3. 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  2. ^ a b c "TDK Sözlük". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2020. 
  3. ^ Liddell and Scott (1889). An Intermediate Greek-English Lexicon. 
  4. ^ "Mühendislik Felsefesi ve Etik, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 10. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı 28 Mart - 1 Nisan 2005, Ankara" (PDF). 16 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mart 2020. 
  5. ^ "AIEE önce (IRE) (1912) daha sonra da 1963'te (IEEE) oldu". 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  6. ^ Detaylı bilgi için İngilizce Vikipedideki IEEE maddesine bakabilirisiniz
  7. ^ Detaylı bilgi için İngilizce Vikipedideki AIME maddesine bakabilirisiniz
  8. ^ Detaylı bilgi için İngilizce Vikipedideki "Ashtabula River railroad disaster" maddesine bakabilirisiniz
  9. ^ Detaylı bilgi için İngilizce Vikipedideki "Tay Bridge disaster" maddesine bakabilirisiniz
  10. ^ Detaylı bilgi için İngilizce Vikipedideki "Quebec Bridge" maddesine bakabilirisiniz
  11. ^ a b c Layton, Edwin T. (1986). The Revolt of the Engineers: Social Responsibility and the American Engineering Profession. Baltimore, Maryland, USA: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-3287-X. 
  12. ^ Nobble, David F. (2013). America by Design: Science, Technology, and the Rise of Corporate Capitalism. New York, NY: Knopf Doubleday Publishing Group. ISBN 0307828492. 
  13. ^ Petersen, J.C.; Farrell, D. (1986). Whistleblowing: Ethical and Legal Issues in Expressing Dissent (Module Series in Applied Ethics). Dubuque, IA, USA: Kendall Hunt Pub Co. ISBN 0840339453. 
  14. ^ a b Ronald R.Kline (2002). "Mühendislikte etik: afet etiği ve ötesi". itüdergisi. 1 (1). ss. 23-34. ISSN 1307-1653. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2020. 
  15. ^ a b "TMMOB Hakkında WEB Sayfası". 31 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2020. 
  16. ^ a b "ASCE WEB Sayfası Etik Kurallar Gelişim Sayfası". 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2020. 
  17. ^ "İTÜ Mühendislik Yemin Metni" (PDF). 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Şubat 2020. 
  18. ^ "TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri". 2 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  19. ^ "ASCE Code of Ethics". 6 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  20. ^ Aydın, İnayet (2001). Yönetsel Mesleki ve Örgütsel Etik. İstanbul, Türkiye: Pegem A Yayıncılık. ISBN 9789756802427. 
  21. ^ Kuçuradi, İoanna (2006). Etik. Ankara, Türkiye: Türkiye Felsefe Kurumu. ISBN 9789757748137. 
  22. ^ "Mühendislik Etiği Ders Notları, Prof. Dr. Hüseyin Yalçın - Cumhuriyet Üniversitesi" (PDF). 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mart 2020. 
  23. ^ a b c d e f Kumbasar, Nahit (2003). "Mühendislik Etiği ve Güçlendirme". Türkiye Mühendislik Haberleri. 48 (423). TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası. ss. 17-19. ISSN 1300-3445. 10 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020. 
  24. ^ a b Angela R. Bielefeldt (11 Temmuz 2018). "Professional Social Responsibility in Engineering". IntechOpen. doi:10.5772/intechopen.73785. 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020. 
  25. ^ "Yeni Zelanda'da bir Mühendislik Derneği WEB Sayfası, bknz. Practice Note 8". 22 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2020. 
  26. ^ "NSPE (Profesyonel Mühendisler için Ulusal Birlik-ABD) WEB Sayfası Code of Ethics". 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020. 
  27. ^ Ülker Güner Bacanlı; N. Orhan Baykan (2011). "Mühendilik Etiğinin Zorunluluğu" (PDF). imo.org.tr. İnşaat Mühendisleri Odası - İnşaat Mühendisliği Eğitimi 2. Sempozyumu. 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Haziran 2020. 
  28. ^ Yehia Khulief (Şubat 2008). ETHICS EDUCATION for ENGINEERING STUDENTS. 1. Conference: 2nd Conference on Planning & Development of Education & Scientific Research in the Arab States, At King Fahd University of Petroleum & Minerals Dhahran - Saudi Arabia. 
  29. ^ M. DAVIS (22 Mart 1999). Teaching Ethics across the Engineering Curriculum. OEC International Conference on Ethics in Engineering and Computer Science, Case Western Reserve University, Cleveland, Ohio, ABD. 
  30. ^ Andrews, Gordon Clifford; Kemper, John Dustin (1999). Canadian Professional Engineering Practice and Ethics. Canada: Saunders College Canada, Harcourt Brace & Company. s. 142-144. ISBN 978-0774735018. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mühendislik_etiği&oldid=32403280" sayfasından alınmıştır