Lutpulla Mutellip - Vikipedi

Lutpulla Mutellip, Çin'in Sincan Eyaleti'nde 11 Kasım 1922 yılında günümüz Şincañ Uygur Özerk Bölgesi Nilka kasabası, Çunçi köyünde dünyaya gelen bir Uygur şairdir.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Lutpulla Mutellip, halkının cehaletten ve esaretten kurtulması için yazmış olduğu şiirleri, makaleleri ve sahne eserleriyle yetinmemiş, özgürlük mücadelesini 1945 yılında İli, Altay, Tarbagatay bölgelerinde yaşayan Uygur çiftçilerinin Çin hükûmetine karşı başlatmış olduğu "Üç Vilayet İnkılabı"na etkin olarak katılarak devam ettirmiştir.

"Üç Vilayet İnkılabı" ordusunun silahlı çatışmaya başlaması ve kısa bir süre zarfında İli, Altay, Tarbagatay vilayetlerinin bağımsızlığını kazanması üzerine, Lutpulla Mutellip, kurmuş olduğu, "Şerkiy Türkistan Uçkunlar İttipaki" (Doğu Türkistan Kıvılcımlar İttifakı) çalışmalarını hızlandırır, çalışmalardan haberdar olan Gomindañ (中國國民黨; Guómíndǎng) Partisi, ilk önce Lutpulla Mutellip’i daha sonra da Bilal Ezizi ve Müniridin Hoca’yı hapse atar. Gomindañ Partisi, şairi ve arkadaşlarını 18 Eylül 1945 tarihinde idam ederler.

Şair, şu iki satırlık son şiirini, kendi kanı ile, yattığı hücrenin duvarına yazmıştır.^[1]

Bu keñ dunya men üçün boldi devzeh,

Yaş gülümni ġazañ kildi kanhor ebleh...

Bu geniş zemin benim için oldu cehennem,

Genç gülümü hazan kıldı hunhar alık...

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Şiirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Lutpulla Mutellip’in, "Tesiratim", (Duygularım), "Yillarġa Cavap" (Yıllara Cevap), "Peryat" (Feryat), "Hiyalçan Tilek" (Hülyalı Dilekler), "Küreş İlhami" (Mücadele İlhamı), "Şair Togrusida Muveşşeh" (Şair Hakkında Muvaşşah), "Muhebbet Hem Nepret" (Sevgi ve Nevret), "Oġlum Hekkide Mersiye" (Oğlum Hakkında Mersiye) gibi yüzden fazla şiirleri.

Örnek Şiir

Xiyalchan Tilek (Uygurca)

Tingirqimaymen dostlar, tileymen aliy tileklerni,

Chüshürmeymen küreshke dep türgen bu bileklerni.

Mert baghwen ghazang qilmaydu waqitsiz baghni,

Terbiyesiz soldurup gül-chicheklerni.

Xiyalim xuddi telpünüp turghan bir sebiy bala,

émish üchün qedirdan anidiki qosh emcheklerni.

Lezzetlik xiyal arisida béqip asmanlargha,

Tepekkür közi bilen körimen roshen burjeklerni.

Janan naz uyquda yétip nichük tolghanmas?!

Ashighi kütüp tursa échip yoruq rujeklerni?

Némishqa yazmay tilek arlash mungluq lérikilarni,

Söygü ishqi örtep köydürse yüreklerni.

Ezeldinla xiyalchan, mungluq bir yigit idim,

Tingshighachqa momam aghzidin samawiy chöcheklerni.

Söygü déngizi chongqurlighida men qaynam tursam,

Ussuzlughum qandaq qansun ichip kichik kölcheklerni...

Hülyalı Dilekler (Türkçe Tercümesi)

Kararsız değilim dostlar dilerim yüce dilekleri,

Düşürmem savaş için sıvanan bilekleri.

Mert bahçıvan hazan etmez hiç, vakitsiz bağı,

Terbiyesiz soldurup lale gül çiçekleri.

Hayalim tıpkı tepinip duran bir küçük çocuk,

Emmek için şevketli anadaki çift memeleri.

Tatlı hayallar arasında bakıp göklere,

Tefekkür gözü ile aydınlıkta görürüm köşeleri.

Sevgilim naz ile uyuyup niçin kıpırdanmaz?

Aşığı bekliyorsa açıp ışıklı pencereleri...

Niçin yazmayayım istek dolu hüzünlü şiirleri,

Sevgi aşkı alevlenip yakıyorsa yürekleri.

Ezelden beri hülyalı, kederli bir genç idim,

Dinlediğim için ninemin ağzından semavi masalları.

Sevgi denizi derinliklerinde girdap olup kalsam,

Susuzluğum nasıl kansın içerek küçük gülcükleri.''

Mizah ve yergileri[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Ecel Hudukuşida" (Ecel anında) ve
• "Padişah Samuraylari Aàir Halsiraydu" (Padişah Samurayları Büyük Yorgunluk İçinde) adlı gülmece ve yergi içerikli eserleri.

Tiyatroları[değiştir | kaynağı değiştir]

"Samsaú Aúañ Úaynaydu" (Sarımsak Ağabeyin Sinirleniyor), "Küreş Kizi" (Mücadele Kızı), "Borandin Keyinki Aptap" (Fırtınadan Sonraki Güneş), "Çiñ Moden" (Çiñ Moden), "Çimengül" (Çimengül) adlı tiyatro eserleri.

Opera ve dramları[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Tahir Zöhre" (Tahir ile Zöhre)
• "Gerib Senem" (Garip ile Senem)

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tursun Erşidin, Lutpulla Mutellip ve Uniñ Keçürmişler, Urumçi, Shinjiang khălq năshriyati, 1982.
• Tursun Erşidin, Lutpulla Mutăllip vă uning kăchürmishliri, Ürümchi: Shinjiang khălq năshriyati, 1998.
• Talip Abdullah, Qaynam örkishi: biogirapik roman, Ürümchi: Shinjang yashlar năshriyati, 1982.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mutellip'in örnek şiirleri^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Lutpulla Mutellip’in Hayatı, Sanatı ve Eserleri [1]^{[ölü/kırık bağlantı]}