Karakutu - Vikipedi

Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. Maddeyi geliştirerek ya da konuyla ilgili tartışmaya katılarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Karakutu" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Aralık 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Karakutu veya uçuş kayıt cihazı (İngilizce: flight recorder), uçuş esnasında uçaktaki belli başlı verileri kaydetmeye yarayan araçtır. Hava olayları ve kazalarının soruşturulmasında kolaylık sağlaması amacıyla hava taşıtlarında bulunmaktadır. Çeşitli özelliklerine göre üç sınıfa ayrılır:

• Tip 1: Kokpit ile kule, diğer hava araçları ve mürettebatın kendi arasındaki konuşmaları kaydeden karakutu tipidir.
• Tip 2: Uçuş verilerini kaydeden karakutu tipidir.
• Tip 3: Hem ses hem de uçuş verilerini kaydeden cihaz, kısaca FDR/CVR olarak da bilinen ve günümüzde en yaygın kullanılan karakutu tipidir.

Karakutu uçağın en dayanıklı kısmı^[1] olan kuyrukta bulunur.^[2]

Uçaklardaki verilerin kayıt altına alınması[değiştir | kaynağı değiştir]

Uçuş veri kaydedici[değiştir | kaynağı değiştir]

Uçuş Veri Kaydedici ya da FDR (Flight Data Recorder), uçuş sırasında uçağın ürettiği verileri kaydeden önemli bir uçuş ekipmanıdır. FDR'ler, kullanıldıkları uçak türüne bağlı olarak farklılık gösterirler. En detaylı kayıtlar genellikle büyük yolcu uçaklarında yapılırken, küçük uçaklarda kaydedilecek parametre sayısı ve çözünürlükleri uçağın sınıfına göre değişir. Örneğin, 2 kişilik bir akrobasi uçağında kaydedilecek veriler, 15 ile 20 arasında değişebilir. Bu konuda SAE AS 8039A dokümanı referans alınabilir.

Büyük uçaklarda, kaydedilebilecek parametre sayısı 88 temel parametreye kadar çıkabilir. Yolcu uçaklarında bu sayı genellikle 250'ye yaklaşır. Bu parametrelerin türetilmesiyle bir uçakta kaydedilecek toplam veri miktarı belirlenir.

Bu kayıtlar, bir kaza durumunda incelenir ve kaza hakkında önemli bilgiler sağlar. Elde edilen veriler, kokpit ses kayıtlarıyla birlikte kullanılarak kesin sonuçlara varılabilir. Eğer bir arıza tespit edilirse, pilot bu durumu bildirmeye çalışacak ve ses kayıtları da kayıt cihazına aktarılacaktır.

Kazaların yanı sıra, bu veriler aynı zamanda öğrenci pilotların uçuş performansının değerlendirilmesinde de kullanılabilir.

Aşağıdaki liste, orta büyüklükte bir uçakta kaydedilebilecek 88 parametreden sadece birkaçını içermektedir:

1. Zaman
2. Basınç irtifası
3. Hava hızı
4. Baş doğrultusu
5. İvme (Dikey)
6. Yunuslama durumu
7. Roll durumu
8. Pilotun telsizi açma kapamaya elle müdahalesi
9. Motor gücü
10. Otopilot aktiflik durumu
11. Uzunlamasına ivme
12. Yunuslama Kontrol verisi
13. Lateral Kontrol Verisi
14. Rudder Pedal Verisi
15. Asli yunuslama kontrol yüzey pozisyonu
16. Asli lateral kontrol yüzey pozisyonu
17. Asli yalpa kontrol yüzey pozisyonu
18. Lateral ivme
19. Yunuslama yüzey kontrol pozisyonu
20. Kokpittte flap yüzey seçimi, firar kenarı
21. Kokpittte flap yüzey seçimi, hücum kenarı
22. Dış ortam sıcaklığı
23. Otopilot durumu
24. Radyo irtifası
25. Hücum açısı
26. Hidrolik basınç
27. Yer hızı
28. Fren basıncı
29. DC elektrik dağıtıcı statüsü

Kokpit ses kaydedici[değiştir | kaynağı değiştir]

Kokpit Ses Kaydedici ya da CVR (Cockpit Voice Recorder) uçuş sırasında kabin içerisindeki sesleri kaydeden uçuş ekipmanıdır.

Dayanıklılık[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Karakutu her 3 eksende de aynı anda 1000 g'lik güçte yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır. (g=9.81 m/s²)
2. Karakutu en zayıf olduğu eksende 6,5 milisaniye boyunca 1700 g'lik yarı dalga sinüs biçimli çarpmaya dayanıklı olmalıdır.
3. Karakutu 0,05 inç karelik bir alanda 250 kilogramlık ani bir baskıya dayanabilmelidir. (Bozuk para büyüklüğünde, 5 ton ağırlığında olan bir nesne yere düşecek olsa, kaldırabilecek güçte olması anlamına gelir).
4. 18 inç derinliğinde kumun altında çalışabilmelidir. (45 santimetre)
5. 1100 santigrat derece sıcaklıkta yarım saat çalışabilmelidir.
6. 3 metre derinliğinde suyun içerisinde 30 gün çalışabilmelidir.

Yukarıda bulunan maddeler bir karakutunun kullanım izni alınmadan evvel geçtiği testlerin bir listesidir. Bu testleri geçemeyen bir karakutu aracının uçakta kullanılmasına izin verilmez. Bunların dışında pek çok test uygulanmaktadır.

Standartlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. Büyük uçaklar için FAR Part 121 Appendix M (taşıma uçakları, minimum parametre listesi)
2. Büyük uçaklar için FAR Part 125 Appendix E (12-19 kişilik yolcu uçakları, minimum parametre listesi)
3. SAE AS8039 A (küçük uçaklar)
4. CS23.1323, 1325, 1327. (Sertifikasyon gereksinimleri)
5. TSO 123A, fiziksel ve genel gereksinimler.
6. TSO 124A, fiziksel ve genel gereksinimler.
7. RTCA/DO 160A, Çevresel şartlar.
8. RTCA/DO 254B, Elektronik donanım şartları.

Bunun dışında karakutular askeri ve sivil olarak 2 sınıfa ayrılır. Sivil uçakların içerisinde kesinlikle verileri silmeye yarayan herhangi bir tuş bulunmaz. Sivil uçaklarda kayıt altına alınan karakutudaki veriler asla silinemez. Oysa askeri karakutular yüksek önem arz eden görevlerde de kullanıldıkları için farklıdırlar. Düşman bölge üzerinde vurulan bir askeri pilot, bilgilerin düşman eline geçmemesi için karakutudaki verileri uçakta bulunan tek bir tuşla ile silme yetkisine sahiptir. Böylece karakutuda depolanan tüm veriler temizlenmiş olur.

Rengi[değiştir | kaynağı değiştir]

Karakutu denildiği zaman her ne kadar akıllara karakutunun siyah olduğu gelse de aslında karakutunun rengi turuncudur. Oluşacak herhangi bir kaza sonrası uçağın parçaları büyük bir alana yayılsa bile karakutuların oynadıkları rol gereği kolaylıkla bulunabilmesi gerekmektedir, bu yüzden de karakutunun rengi seçilirken doğada en az bulunan renklerden birisi olan turuncu seçilmiştir.^[3] Doğada en fazla bulunan renk olan mavi ise uçağın denize düşme ihtimaline karşı seçilmemiştir.^[4][5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]