Kırım Seferi (1584) - Vikipedi

Kırım Seferi
II. Mehmed Giray'ın Kefe önündeki yenilgisi (Şecaatname)
Tarih 1584 Bölge Kefe, Kırım Sonuç Kesin Osmanlı zaferi. Kırım Hanlığı Osmanlı Devleti'ne daha sıkı bağlandı.
Taraflar
Osmanlı Devleti	Kırım Hanlığı (asi Han)
Komutanlar ve liderler
Özdemiroğlu Osman Paşa Kılıç Ali Paşa Gazi Ferhad Paşa II. İslam Giray	II. Mehmed Giray   Saadet Giray (firar)
Güçler
10.000 asker 25 kadırga	40.000 atlı
Kayıplar
Çok hafif	Yüksek sayıda firar

Kırım Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun (azledildikten sonra) isyan eden Kırım Hanı II. Mehmed Giray'ı cezalandırmak, Kırım Hanlığı'nda hakimiyetini tesis etmek ve yeni Han II. İslam Giray'ı tahta çıkarmak amacıyla 1584 yılında düzenlediği iki askerî harekât.

Birinci harekâtta Özdemiroğlu Osman Paşa ikinci harekâtta ise Gazi Ferhad Paşa Osmanlı birliklerine komuta ederken, Kılıç Ali Paşa kumandasındaki Osmanlı Donanması Kefe'ye iki kez çıkarma yaptı.

Sefer öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırım Hanı II. Mehmed Giray, 1578-1590 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda ilk beş sefer mevsiminin (1578-1582) aksine, 1583 yılında Özdemiroğlu Osman Paşa komutasında (özellikle Şirvan bölgesinde) Safevîlerle mücadele içindeki Osmanlı ordusuna gerekli takviyeyi göndermedi. Bunun üzerine, Osmanlı Sarayı'nın gözünden düştü ve Padişah III. Murad tarafından azledildi.

Birinci sefer[değiştir | kaynağı değiştir]

Meşaleler Muharebesi sonucunda Şirvan'da Osmanlı hakimiyetini sağlamlaştıran Özdemiroğlu Osman Paşa 21 Ekim 1583'te (beş yıl boyunca mevzilendiği) Demirkapı'dan ayrıldı ve komutasındaki 3.000 askerlik birlikle Kafkasya'nın kuzeyi-Kuban Nehri-Taman-Kerç üzerinden Kefe'ye ulaştı.^[1]

Padişah III. Murad'ın II. Mehmed Giray'ın idam edilmesine dair fermanına karşılık, Özdemiroğlu Osman Paşa İran Savaşı sürerken Kırım Hanının idamının doğrabileceği sakıncaları arzetse de, III. Murad emrini tekrarladı. Bunun üzerine harekete geçen Özdemiroğlu Osman Paşa II. Mehmed Giray'ın kardeşi Alp Giray’a beratını vererek hanlığa atadı.

II. Mehmed Giray ise atamayı tanımayarak yaklaşık 40.000 atlıdan oluşan ordusuyla Özdemiroğlu Osman Paşa'nın mevzilendiği (doğrudan Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı) Kefe Kalesi üzerine yürüdü.^[2] Öncü birliklere komuta eden oğlu Safa Giray'dan beş gün sonra Kefe önlerine gelip otağını kurdu ve kuşatmanın komutasını devraldı. Ayrıca, Osmanlıların Şirvan'da savaşan Özdemiroğlu Osman Paşa'ya takviye amacıyla Kırım'a sevketmiş olduğu topları ve topçuları da zorla yanına alarak Kefe'yi top ateşine tuttu.^[3]

Özdemiroğlu Osman Paşa ise bir taraftan II. Mehmed Giray kardeşlerine gizlice adamlar göndererek, onları kazanmaya ya da en azından Mehmed Giray’dan uzak durmalarına çalıştı. Eşzamanlı olarak da İstanbul'dan takviye istedi.

Mehmed Giray ise kuşatmayı şiddetlendirerek Kefe'ye su götüren suyollarını tahrip ettirdi ve askerlerin mevzilenmesi için metrisler inşa ettirdi. Ayrıca, Kefe ovasındaki bağ ve bahçeleri de yaktırarak Osmanlı garnizonunun zahire sıkıntısı çekmesini hedefledi.

Osmanlı sarayında ise toplanan Divanda Osmanlı Donanması'nın takviye birlikleriyle birlikte Kılıç Ali Paşa komutasında 10 gün içinde Kefe'ye sevkedilmesine karar verildi. II. Mehmed Giray'in yerine ise Konya'da (o zamana kadar dergahta oturan ve hükûmet etme arzusunu Mevlevi dervişi kıyafeti altında gizlemekte olan) kardeşi İslam Giray Kırım Hanı olarak tayin edildi ve III. Murad'ın huzuruna çıkarılarak kılıç, at ve altın kitâbeli bir kırmızı sancak verildi.

24-25 Nisan 1584 gecesi ise Kılıç Ali Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması İslam Giray'la birlikte İstanbul'dan ayrıldı. 25 kadırga ve birkaç mavnadan oluşan donanmada 3.000 civarında cebeci, topçu ve kapıkulu askeri bulunuyordu.

Kefe'deki kuşatma ise yaklaşık 40 gün karşılıklı top ve tüfek ateşiyle devam ederken Osmanlıların Azak Kaptanı bir kaliteyle Kefe açıklarına gelerek II. Mehmed Giray'a bağlı Tatar askerlerini top ateşine tuttu. Ardından ise Osmanlı Donanması Kefe açıklarında belirdi. Atılan top ve tüfek ateşi karşısında Tatar askerleri dağılmaya başladı. Müteakiben, donanma Kefe'ye asker çıkarırken, İslam Giray da karaya çıktı ve Özdemiroğlu Osman Paşa tarafından karşılandı. Özdemiroğlu Osman Paşa yeni Hanı kendi atına bindirerek önü sıra yürüdü ve elinden tutarak tahta çıkardı. Alp Giray’ı da kalgay ilan etti.

Yeni Han ve Kalgayın ilan edilmesiyle, azledilmiş olan Mehmed Giray'ın askerleri gruplar halinde II. İslam Giray'ın emrine girmeye başladı. Mehmed Giray ise bir gece vakti İtil Nehri havalisinde yerleşik Nogay Ordasına iltica etmek ümidiyle Kırım'dan firar etti. Sabah olduğunda ise durum anlaşıldı ve Kalgay Alp Giray Mehmed Giray'ın takibine gönderildi. Mehmed Giray'a yetişen Kalgay Alp Giray adıgeçeni kementle idam etti.^[4]

İkinci sefer[değiştir | kaynağı değiştir]

Seferin başarıyla sonuçlanmasının ardından Özdemiroğlu Osman Paşa Kılıç Ali Paşa'yla birlikte Osmanlı Donanmasıyla Kefe'den ayrıldı ve 29 Haziran 1584 günü İstanbul Boğazı'na girerek Beşiktaş'ta karaya çıktı. Büyük coşkuyla karşılanan Özdemiroğlu Osman Paşa 5 Temmuz günü III. Murad'ın huzuruna çıktı. Kendisini rakip olarak gören Sadrazam Kanijeli Siyavuş Paşa 25 Temmuz'da azledilerek, 28 Temmuz'da Osman Paşa Sadrazam olarak atandı.

Bununla birlikte; Kırım'daki çatışmalar durulmadı. Mehmed Giray'ın oğulları Saadet Giray ve Safa Giray Rusya'yla temasla, babalarının katlinden üç ay sonra intikam almak üzere yanlarına sığındığı (Rusya'nın güdümündeki) Nogayların ve Don Kazaklarının desteğini alarak, Eylül başında yaklaşık 10.000 atlıyla Kırım Hanlığının başkenti Bahçesaray'a saldırdı ve II. İslam Giray'ı yaralı bir şekilde Kefe'ye sığınmaya mecbur bıraktı. Bu sırada, Kafkas cephesindeki Demirkapı garnizonunu takviye etmek üzere Kefe üzerinden gönderilen yeniçeriler de Kırım'daydı. Yeniçerilerin Nogaylara şiddetli direnişi II. İslam Giray'ın esir düşmesini engelledi.

Kırım Hanlığı'ndaki bu karışıklıktan Rusya'nın yanı sıra, 1578'den beri, Osmanlılarla savaş halinde bulunan Safevî Devleti de istifade etmek istedi. Şah Muhammed Hüdabende Alamut Kalesi'nde hapiste tuttuğu Kırım prenslerinden Gazi Giray'ı serbest bırakmayı, hatta kızlarından biriyle evlendirmeyi tasarladı.

III. Murad, bu olumsuz gelişmelerin ardından, Kırım üzerine ikinci bir sefer düzenlenmesini emrederek Sadrazamlığa terfi ettirilmiş Özdemiroğlu Osman Paşa'yı görevlendirdi. Osman Paşa da Kaptan-ı derya Kılıç Ali Paşa'dan aynı yıl içinde Karadeniz'e yapılacak ikinci sefer için hazırlık yapmasını istedi. Kılıç Ali Paşa Osmanlı Donanması tarihinde ilk kez olmak üzere Ekim'de sefere çıkmak üzere hazırlıklara başladı. Yapılan plana göre, Osman Paşa'nın emrine verilen 10.000 yeniçeri ve yardımcı birlikler karadan İstanbul'dan Sinop'a gidecek ve donanmayla Kefe’ye nakledilecekti. Özdemiroğlu Osman Paşa 15 Ekim 1584'te Üsküdar'a geçerek sefere gidecek askerlerin toplanmasına kadar burada kaldı. Kasım'da harekete geçen ordu Üsküdar-İznik üzerinden Bolu ve Gerede'ye ulaşınca şiddetli kar yağışlarıyla karşılaştı ve III. Murad'ın fermanıyla Kastamonu'da kışlamasına karar verildi.

Bu sırada ise II. İslam Giray'ın Saadet Giray'a karşı yardım isteyen mektubu geldi. Özdemiroğlu Osman Paşa ise Bosna Valisi Gazi Ferhad Paşa komutasındaki bir takviye birliğini Kılıç Ali Paşa kumandasındaki donanmayla Kefe'ye gönderdi. II. İslam Giray aldığı bu takviyeyle asi Hanzâdelere karşı üstünlük sağladı ve kardeşi Kalgay Alp Giray’la beraber Saadet Giray'ın komuta ettiği Nogayları Kefe yakınında Andal sahrasında mağlup etti. Alp Giray, asileri Donets Nehrine kadar takip etti. Saadet Giray, ve Safa Giray Kumuklara sığınırken, Murad Giray ise (Rus egemenliğindeki) Astrahan'a kaçtıktan sonra Moskova’ya giderek tahta yeni çıkmış (31 Mayıs 1584) Çar Feodor İvanoviç'le görüştü. Rusya'nın yardımıyla toplayacağı taze kuvvetlerle yeniden Kırım’a yürümeyi tasarlayan Murad Giray, Osmanlı ordusunun Kırım’a gelmek üzere yola çıktığı haberi üzerine bu amacından tamamen vazgeçmek zorunda kaldı.^[5]

Seferlerin sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu suretle, Kırım Hanlığı yeniden sıkı bir şekilde Osmanlı İmparatorluğu'na tâbi oldu. II. İslam Giray'ın hanlığına kadar Osmanlı Padişahları tahta çıkan Kırım hanlarını sadece tasdik ederek berat gönderirken, 1584 yılındaki müdahaleden sonra Padişahlar Kırım hanlarını doğrudan tayin etmek suretiyle Kırım Hanlığı üzerindeki Osmanlı hakimiyetini sıkılaştırdılar. Ayrıca, II. İslam Giray zamanına kadar hutbelerde yalnız Kırım hanlarının adları okunurken, onun hanlığından itibaren ise hutbelerde ilk olarak Osmanlı padişahının sonra da Kırım hanının isimlerinin okunması kabul edildi.^[6]

Şirvan ve Kırım'daki zaferlerinden sonra, Özdemiroğlu Osman Paşa müteakip sefer mevsiminde III. Murad tarafından Osmanlı ordusunun başında Tebriz seferine gönderildi. 21 Aralık 1584-5 Nisan 1585 arasında Kastamonu'da kışlayan^[7] ordu ilkbaharda İran sınırına yöneldi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]