Gottlob Frege - Vikipedi

Friedrich Ludwig Gottlob Frege
Doğumu	8 Kasım 1848(1848-11-08) Wismar, Mecklenburg-Schwerin, Alman Konfederasyonu
Ölümü	26 Temmuz 1925 (76 yaşında) Bad Kleinen, Mecklenburg-Schwerin, Alman Konfederasyonu
Çağı	19. yüzyıl felsefesi 20. yüzyıl felsefesi
Bölgesi	Batı felsefesi
Okulu	Analitik felsefe
İlgi alanları	Matematik felsefesi, matematiksel mantık, dil felsefesi
Önemli fikirleri	Frege prensibi, niceleme teorisi, yüklem mantığı, mantıkçılık, duyu ve referans
Etkilendikleri Adolf Trendelenburg, Hermann Lotze
Etkiledikleri Giuseppe Peano, Bertrand Russell, Rudolf Carnap, Ludwig Wittgenstein, Michael Dummett, Edmund Husserl, Gershom Scholem, Ian Rumfitt ve analitik geleneğinden gelenlerin birçoğu

Friedrich Ludwig Gottlob Frege (8 Kasım 1848 - 26 Temmuz 1925), modern matematiksel mantığın ve analitik felsefenin kurucusu sayılan Alman matematikçi, mantıkçı ve filozof.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Wismar'da doğdu. 1869'da Jena Üniversitesi'nde öğrenime başladı ve iki yıl sonra, 1873'te Felsefe Doktoru unvanını aldığı Göttingen'e taşındı. İki yıl sonra Jena'ya döndü ve matematik dersleri vermeye başladı. Matematik alanında 1879'da doçent ve 1896'da profesör oldu. 1925'te Bad Kleinen'de öldü.

Bilime katkısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Aristo'dan sonraki zamanların en büyük mantıkçısı kabul edilir. 1879'da yayınladığı, devrim niteliğindeki Begriffsschrift veya Kavram Yazısı, Aristo'dan beri nüfuzunda bir değişiklik olmayan eski Terim Mantığı'nın yerini alarak mantığın tarihinde yeni bir dönemi haber veriyordu. Begriffsschrift bugün matematiğin her alanında kullanılan niceleme gibi, Orta Çağ'ın Çoklu Genelleme Problemi'ne çözüm getiren kavramlar ve fonksiyon ve değişkenlerin açık bir şekilde konumlandırılması gibi özellikleriyle temelleri sarstı.

Frege, önermeler mantığı ve kendi icadı yüklemler mantığının aksiyomatikleştirilmesini oluşturan kişidir. Bertrand Russell'ın Tarifler Teorisi ve Russell ile Alfred North Whitehead'in Principia Mathematica 'sı için son derece temel bir kavram olan niceleme de yine Frege'ye aittir. Çalışmaları kendi döneminde geniş ölçüde tanınmamış ve fikirleri, özellikle Giuseppe Peano ve Russell gibi, etkilediği insanlar aracılığıyla yayılmıştır. Ludwig Wittgenstein ve Edmund Husserl da felsefî açıdan etkilediği kayda değer insanlardır.

Frege, en temelinde önerme'nin fonksiyon-argüman analizi, özel isimlerin anlam ve gönderim ayrımı, kavram ve nesne ayrımı ve bağlam prensibinin geliştirilmesi bulunan, Dil felsefesi'ne yaptığı derin sistematik katkılarla Analitik Felsefe'nin kurucularından sayılır. Edmund Husserl ve Max Schröder gibi zamanının önde gelen birçok mantıkçı ve felsefecisiyle yazışmıştır.

Frege, mantıkçılığın, matematiğin mantığa indirgenebileceği düşüncesinin önde gelen ilk savunucusudur. Grundgesetze der Arithmetik isimli çalışmasında, aritmetiğin kanunlarını mantıktan çıkarmaya çalışır. (Masraflarını kendi karşıladığı) ilk cildi yayınladığında, Russell, ismiyle anılan paradoksu keşfetmiş ve Grundgesetzenin aksiyomlarının bu çelişkiye yol açtığını ifade etmiştir. Frege, bu paradoksun varlığını kabul edip, kitabın ikinci cildinin ek kısmında bu soruna yol açtığını düşündüğü aksiyomu belirtmişse de, aksiyomlarında tatmin edici bir değişikliğe gidememiştir. Russell ve John Von Neumann'ın sonraki çalışmalarında, bu problemin nasıl çözümleneceği yer almıştır.

Frege ayrıca kesişim ve bileşimi de bulmuştur.

Buna ve Russell'ın Frege'ye olan övgüsündeki cömertliğe karşın, yaşamı boyunca üne kavuşmamış ve --Tractatus ve Felsefî Soruşturmalar'da fikirleri Frege'nin mantık ve dil alanındaki kavramları etrafında dönen—Ludwig Wittgenstein üzerindeki etkisi olmasa, bir filozof olarak değerinin hiçbir zaman anlaşılmayabileceği düşünülmüştür.

Frege üzerindeki önemli otoriteler arasında Michael Dummett, Günther Patzig, Hans Sluga, Terence Parsons ve Vincent Riolo sayılabilir.

Önemli eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Begriffsschrift (Kavram Yazısı), eine der arithmetischen nachgebildete Formelsprache des reinen Denkens, Halle a. S., 1879
• Die Grundlagen der Arithmetik (Aritmetik'in Temelleri): eine logisch-mathematische Untersuchung über den Begriff der Zahl, Breslau, 1884
• "Funktion und Begriff" (Fonksiyon ve Kavram): Talk given in a Meeting on January 9, 1891 of the Jenaischen Gesellschaft für Medizin und Naturwissenschaft, Jena, 1891
• "Über Sinn und Bedeutung" (Anlam ve Gönderim Üzerine), in Zeitschrift für Philosophie und philosophische Kritik, C (1892): 25-50 On Sense and Reference, İngilizce çevirisi 3 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Über Begriff und Gegenstand" (Kavram ve Nesne Üzerine), in Vierteljahresschrift für wissenschaftliche Philosophie, XVI (1892): 192-205
• Grundgesetze der Arithmetik (Aritmetik'in Temel Kanunları), Jena: Verlag Hermann Pohle, Band I (1893), Band II (1903)
• Was ist eine Funktion? (Fonksiyon Nedir?), in Festschrift Ludwig Boltzmann gewidmet zum sechzigsten Geburtstage, February 20 1904, S. Meyer (ed.), Leipzig, 1904, pp. 656–666
• "Der Gedanke" (Düşünce) Eine logische Untersuchung, in Beiträge zur Philosophie des Deutschen Idealismus I (1918-1919): 58-77
• "Die Verneinung" (Değilleme / Nefy / Negasyon), in Beiträge zur Philosophie des deutschen Idealismus I (1918-1919): 143-157
• "Gedankengefüge" (Bileşik Düşünce), in Beiträge zur Philosophie des Deutschen Idealismus III (1923): 36-51

Frege bu makalelerden son üçünü Mantıksal Araştırmalar adıyla yayınlamak amacındaydı. 1975'te, ölümünden sonra en azından İngilizce tercümeleri Logical Investigations adıyla yayınlanmıştır.

Türkçeye çevrilen yapıtları[değiştir | kaynağı değiştir]

• (2008), Aritmetiğin Temelleri, Yapı Kredi Yayınları.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• A comprehensive guide to Fregean material available on the web 17 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Brian Carver.
• Stanford Encyclopedia of Philosophy:
  • "Gottlob Frege 7 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." — by Edward Zalta.
  • "Frege's Logic, Theorem, and Foundations for Arithmetic 7 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." — by Edward Zalta
• Internet Encyclopedia of Philosophy:
  • Gottlob Frege 6 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — by Kevin C. Klement.
  • Frege and Language 31 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — by Dorothea Lotter.
• Metaphysics Research Lab: http://mally.stanford.edu/frege.html 6 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Gottlob Frege.
• Frege on Being, Existence and Truth. 10 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Begriff,19 Ağustos 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. a LaTeX package for typesetting Frege's logic notation.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]