En eski kayaçlar - Vikipedi

Sonradan aşınımla parçalanmamış veya erimemiş minerallerin topaklanmasıyla yerkürede oluşmuş en eski kayaçlar, yerkürenin jeolojik tarihinde Hadeen Üst Zamanı sırasında oluşmuş olup yaşları 4 milyar yıldan daha eskidir. Diğer gezegen sistemlerinde oluşan göktaşları, yerkürenin oluşumundan öncesine tarihlenebilir. Murchison göktaşından gelen parçacıkların Ocak 2020'de 7 milyar yaşında olduğu keşfedildi.^[1]

Hadeen kayaçları, Kanada, Avustralya ve Afrika'nın kalkanlarında, yeryüzünde çok az yerde açığa çıkar. Bu felsik kayaçların yaşları genellikle 2,5 ila 3,8 milyar yıl arasındadır. Yaklaşık yaşların birkaç milyon yıllık bir hata payı vardır. 1999'da, kuzeybatı Kanada'daki Slave kratonunundaki Acasta Gnaysı'nın bir parçası olan, yerkürede bilinen en eski kayaç 4,031 ± 0,003 milyar yıl öncesine tarihlendi.^[2] McGill Üniversitesi'ndeki araştırmacılar, kuzey Quebec'teki Hudson Körfezi kıyısındaki Nuvvuagittuq yeşiltaş kuşağında mantodan (3,8 ila 4,28 milyar yıl önce) çıkarılmak üzere çok eski bir model yaşına sahip bir kayaç buldular.^[3] Bu örneklerin gerçek yaşı hâla tartışılmaktadır ve yaklaşık 3,8 milyar yaşında olmaları olasıdır.^[4] Bu kayaçlardan daha eski olan zirkon kristalleri, ana kayaçlarının ayrışmasından sonra varlığını sürdürebilir, daha genç kayaç oluşumlarında bulunabilir ve tarihlendirilebilir.

2019 Ocak ayında NASA'dan bilim insanları, Ay'da bulunan bilinen en eski Yerküre kökenli kayacın keşfini bildirdi. Apollo 14 astronotları Ay'dan birkaç kayaç getirdi. Sonrasında bilim insanları, astronot Alan Shepard tarafından seçilen Big Bertha lakaplı bir kayaç parçasının "yerküreden yaklaşık 4 milyar yıl öncesine ait bir parça" içerdiğini belirlediler. Kayaç parçası, tümü Yerkürede yaygın görülen ancak Ay'da oldukça seyrek bulunan kuvars, feldspat ve zirkon içermektedir.^[5] Gök bilimciler, 2020 Ocak ayında Dünya'da şimdiye kadar bulunan en eski maddenin, Yerkürenin 4,54 milyar yıllık yaşından milyarlarca yıl daha eski, 7 milyar yaşında olduğu belirlenen Murchison göktaşı parçacıkları olduğunu bildirdi.^[6]^[7]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeryüzü'ndeki ilk yaşam – Hidrotermal bacaların yakınında bulunan, en eski canlılar olduğu kabul edilen fosilleşmiş mikroorganizmalar
Doğanın zaman çizelgesi
Dünya'nın yaşı – Yerkürenin yaşının bilimsel açıdan tarihlenmesi
Yerküre tarihi – Dünya gezegeninin oluşumundan günümüze gelişimi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Lyons, Suzannah (13 Ocak 2020). "Grains of stardust found in meteorite that landed in Victoria". ABC News (Australia) - Science. 1 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.
^ Bowring, Samuel A.; Williams, Ian S. (1999). "Priscoan (4.00–4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada". Contributions to Mineralogy and Petrology. 134 (1). s. 3. Bibcode:1999CoMP..134....3B. doi:10.1007/s004100050465.
^ Thompson, Andrea (25 Eylül 2008). "Oldest Rocks on Earth Found". Live Science. 12 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.
^ "Discovery of world's oldest rocks challenged". 2 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.
^ Universities Space Research Association (USRA) (24 Ocak 2019). "Earth's Oldest Rock Found on the Moon". NASA. 27 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2019.
^ Weisberger, Mindy (13 Ocak 2020). "7 Billion-Year-Old Stardust Is Oldest Material Found on Earth - Some of these ancient grains are billions of years older than our sun". Live Science. 14 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2020.
^ Heck, Philipp R.; ve diğerleri. (13 Ocak 2020). "Lifetimes of interstellar dust from cosmic ray exposure ages of presolar silicon carbide". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 117 (4). ss. 1884-1889. Bibcode:2020PNAS..117.1884H. doi:10.1073/pnas.1904573117. PMC 6995017 $2. PMID 31932423.

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

Zircons are Forever 12 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived 2007-04-12 at the Wayback Machine
"Western Australia's Jack Hills". NASA Earth Observatory newsroom. 1 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2006.
Bowring, S.A., and Williams, I.S., 1999. Priscoan (4.00–4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada. Contributions to Mineralogy and Petrology, v. 134, 3–16.
Stern, R.A., Bleeker, W., 1998. Age of the world's oldest rocks refined using Canada's SHRIMP. the Acasta gneiss complex, Northwest Territories, Canada. Geoscience Canada, v. 25, pp. 27–31
Yu A., Lee C-D and Halliday, A. N.Lutetium-Hafnium and Uranium-Lead Systematics of Early-Middle Archean Single Zircon Grains, Ninth Annual Goldschmidt Conference. 2 30 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Very old Australian zircons with a story to tell 27 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived 2009-06-27 at the Wayback Machine
On the Acasta Gneiss
Abstract and full text of the results from O'Neil's research, published by Science 25 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Lyons, Suzannah (13 Ocak 2020). "Grains of stardust found in meteorite that landed in Victoria". ABC News (Australia) - Science. 1 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.

[Bowring2-2] Bowring, Samuel A.; Williams, Ian S. (1999). "Priscoan (4.00–4.03 Ga) orthogneisses from northwestern Canada". Contributions to Mineralogy and Petrology. 134 (1). s. 3. Bibcode:1999CoMP..134....3B. doi:10.1007/s004100050465.

[3] Thompson, Andrea (25 Eylül 2008). "Oldest Rocks on Earth Found". Live Science. 12 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.

[Wilde2-4] "Discovery of world's oldest rocks challenged". 2 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.

[NASA-201901242-5] Universities Space Research Association (USRA) (24 Ocak 2019). "Earth's Oldest Rock Found on the Moon". NASA. 27 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2019.

[LS-202001132-6] Weisberger, Mindy (13 Ocak 2020). "7 Billion-Year-Old Stardust Is Oldest Material Found on Earth - Some of these ancient grains are billions of years older than our sun". Live Science. 14 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2020.

[PNAS-202001132-7] Heck, Philipp R.; ve diğerleri. (13 Ocak 2020). "Lifetimes of interstellar dust from cosmic ray exposure ages of presolar silicon carbide". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 117 (4). ss. 1884-1889. Bibcode:2020PNAS..117.1884H. doi:10.1073/pnas.1904573117. PMC 6995017 $2. PMID 31932423.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]