Carnegie Kütüphanesi - Vikipedi

Carnegie Kütüphanesi, İskoç iş adamı ve hayırsever Andrew Carnegie tarafından yapılan bağışlarla kurulan bir kütüphanedir. 1883 ile 1929 arasında toplamda 2,509 Carnegie kütüphanesi yapılmıştır ve bunların arasında kamu veya üniversite kütüphaneleri sistemine bağlı olanlar da vardır. Rakamsal olarak açıklamak gerekirse; ABD'de 1689, İngiltere ve İrlanda'da 660, Kanada'da 125 ve Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika, Belçika ve Fransa'da birçok kütüphane yaptırmıştır.[1][2]

Ulusal Portre Galerisi'nde sergilenen Carnegie portresi

İlk başlarda Carnegie kütüphaneleri İskoçya veya Pittsburgh,Pensilvanya gibi Carnegie'in bizzat kişisel bağlantıda olduğu yerlerde kurulmuştu. 1899'dan itibaren, Carnegie bu alanların dışındaki yerlere bağışları artırmaya başladı.[3]

Andrew Carnegie'nin hayırseverliği "altın yağmuru" şeklinde tasvir ediliyor. Puck dergisi. 1903.

Sonraki yıllarda çok az sayıda kasabanın bağış başvurusu kabul edildi. Son bağışın yapıldığı 1919 yılında, ABD'de neredeyse yarısı Carnegie bağışları tarafından yapılmış olmak üzere 3500 kütüphane bulunuyordu.[4] Sadece ABD'de yaptığı bağışlar ise günümüz parası ile 1.3 milyar doları buluyordu.[3]

Dunfermline'daki ilk Carnegie kütüphanesi

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Carnegie kütüphanelerinin ilki doğum yeri olan Dunfermline, İskoçya'da Dunfermline Carnegie Kütüphanesi adı ile açılmıştır. 1881 yılında yaptırılmıştır ve açılışı ise 1883'te gerçekleşmiştir.[5] Kumtaşından yapılan bu binanın ön girişindeki duvara şu söz kazınmıştır: "Let there be light" (Türkçe: Bırakın orada ışık olsun)

Carnegie tarafından ABD'de yaptırılan ilk kütüphane ise sonradan memleketi gibi benimsediği Allegheny, Pensilvanya'da 1886'da açılmıştır. 1890'da da ABD'deki ikinci kütüphanesi açılmıştır. Bu bina aynı zamanda dünyadaki ilk Carnegie Müzik Salonu'nun bulunduğu kütüphane olma özelliğini taşır.

ABD'de ilk Carnegie kütüphanesi 1889 yılında Braddock,Pensilvaya'da açılmıştır. Pittsburgh'un 15 kilometre kuzeyinde olan bu kasaba Carnegie Demir Şirketi'ne ev sahipliği yapıyordu. 1893'te yapılan eklemeler binanın büyüklüğünü 2 katına çıkarmış ve aynı zamanda ABD'deki 3. Carnegie Müzik Salonu'nu da içerisinde barındırmıştır.

İlk başlarda, Carnegie bağış düşüncesini sadece birkaç kasaba ile sınırlandırmıştı. Bunlar daha çok İskoçya ve Pittsburgh bölgesindeydi. ABD'de yapılan ilk 10 kütüphanenin 7'si Pittsburgh yakınlarında kurulmuştur. Mimari eleştirmen Patricia Lowry Carnegie kütüphaneleri hakkında şunu söylemiştir: "Bu güne kadar, Carnegie'in ücretsiz halk kütüphaneleri, Pittsburgh'un en büyük kültürel ihracı duruma gelmiştir. Ve bu ihraç aslında milyonlarca insanın düşüncesini ve hayatını değiştiren bir hediyedir."[6]

1898'e kadar, güneybatı Pensilvanya dışında tüm ABD'de yalnızca bir kütüphane yaptırılmıştır. Bu kütüphane Fairfield, Iowa'da 1892 yılında faaliyete geçmiştir. Bu bağış, Carnegie ile bizzat doğrudan bir yakınlığın olmadığı bir yer olmasından dolayı, kendisinin yakın zamanda kuracağı binlerce daha kütüphane için önemli bir temel oluşturmuştur.[7]

1899'dan itibaren, Carnegie kuruluşunun yaptığı bağış miktarındaki belirgin bir artışla beraber açılan kütüphane sayısında da bir artış yaşanmıştır. Bu dönem Kadınlar Kulübü'nün İç Savaş sonrası yükseilişi ile aynı döneme rastlar. Kadınlar Kulübü Carnegie vakfı ile beraber kütüphane, hastane ve okul yapımı gibi sosyal işler konusunda 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyılın ilk çeyreği arasında etkili olmuşlardır.[8] Yine ABD'de yapılan kütüphanelerin yaklaşık %80'i bu iki vakıf sayesinde gerçekleşmiştir.[9]

Carnegie "çalışkan ve hevesli; her şeyi hazır isteyenler için değil, fakat hırslı ve kendi kendine yetebilenler başkalarının yardımını hak ederler" düşüncesinde insanlara bağış yapmaya inanıyordu.[10] Irkçı politikanın olduğu zamanlarda, siyahi insanların Güney Eyaletleri'nde halk kütüphanelerine girişi yasaktı. Kendi kütüphanelerinde ırk ayrımını kaldırmayı direnmektense, Afrikalı Amerikalıların kullandığı farklı kütüphanelere bağış yaptı. Buna örnek olarak Houston'da kurulan Coloured Carnegie Library (Renkliler için Carnegie Kütüphanesi) yine Carnegie tarafından yapılan bağışlarla kurulmuştur.[11] 1914 yılında Savannah, Georgia'da siyahi insanlar için kurulan Carnegie kütüphanesi ise kamu kütüphaneliğinden dışlanmıştır. Özel olarak organize edilen Colored Library Association of Savannah (Savannah Renklilerin Kütüphane Kurumu) kendi içinde para toplayarak siyahi insanlar için küçük bir kütüphane kurmaya çalıştı. Bu yönde çabası ve isteği Carnegie tarafından fark edildikten sonra, vakıf tarafından desteklenmeye başlamıştır.[12] ABD Yüksek Mahkemesi yargıçlarından Clarence Thomas hatıratında; çocukluğunda - ırk ayrımı başlamadan önce - bu kütüphaneyi kullandığını yazmıştır.[13]


Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Stamberg, S. "How Andrew Carnegie Turned His Fortune Into A Library Legacy Listen· 7:47". Npr.org. 4 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  2. ^ "Carnegie libraries". www.mtc.gov.on.ca. Ministry of Tourism, Culture and Sport. 26 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2017. 
  3. ^ a b Capps, K. "How Andrew Carnegie Built the Architecture of American Literacy". www.citylab.com. 21 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2014. 
  4. ^ "Carnegie Libraries". Digital Public Library of America. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2017. 
  5. ^ "A World First". Fifedirect.org.uk. 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2002. 
  6. ^ Lowry, P. Carnegie's Library Legacy. 9 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Post-gazette.com Erişim tarihi: 2 Mart 2003.
  7. ^ "Carnegie Historical Museum - Fairfield Cultural District". 6 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. fairfieldculturaldistrict.org. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2016.
  8. ^ Paula D. Watson, “Founding Mothers: The Contribution of Women’s Organizations to Public Library Development in the United States”, Library Quarterly, Vol. 64, Issue 3, 1994, p.236
  9. ^ Teva Scheer, “The “Praxis” Side of the Equation: Club Women and American Public Administration”, Administrative Theory & Praxis, Vol. 24, Issue 3, 2002, p.525
  10. ^ Andrew Carnegie, "The Best Fields for Philanthropy" 26 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The North American Review, Volume 149, Issue 397, December 1889 from the Cornell University Library website
  11. ^ Knott, C. "Houston's Colored Carnegie Library, 1907–1922". Accessed on-line August 2008 in a revised version
  12. ^ Live Oak Public Libraries: Library History, "Archived copy". Archived from the original on August 19, 2014.
  13. ^ Clarence Thomas, My Grandfather's Son: A Memoir. 1 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. HarperCollins, 2008, pp. 17, 29, 30, Google Books
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Carnegie_Kütüphanesi&oldid=32503157" sayfasından alınmıştır