Boeing 747 - Vikipedi

Boeing 747
Yeni Zelanda Havayolları'na ait bir Boeing 747
Yeni Zelanda Havayolları'na ait bir Boeing 747
TürüYolcu uçağı
Ulusal köken ABD
ÜreticiBoeing
TasarımcıJoe Sutter
İlk uçuş9 Şubat 1969 [1]
Hizmete giriş22 Ocak 1970
DurumuEtkin hizmette
Ana kullanıcıUnited Parcel Service Lufthansa
Üretim aralığı1968-2022
Üretim sayısı1.527 (Kasım 2016)
Birim maliyeti275 milyon $
351,4 milyon $ (747-8)

Boeing 747 (Jumbo Jet), havayolu taşımacılığında kullanılan bir jet uçağıdır. İlk ticari uçuşunu 1970 yılında gerçekleştirmiştir. Büyüklük rekorunu Airbus A380'in hizmete girdiği 2006 yılına kadar elinde tutmuştur. 2006 yılı itibarıyla en uzun kanat genişliğine Hughes H-4 Hercules sahiptir ancak en büyük ticari uçak, Sovyet yapımı kargo uçağı Antonov An-225'tir.[2]

Boeing Commercial Aircraft tarafından üretilen dört motorlu 747, çift katlı bir tasarıma sahiptir. İki-sınıf yerleşim planı 524 yolcu için yer sağlarken, tipik üç-sınıf yerleşim planı 416 yolcu için yer sağlamaktadır. Üst katın oluşturduğu kambur, 747'nin kolayca tanınabilmesini sağlar.

Şu anda üretimde olan 747 serisi ses hızının altında (genel olarak 0,85 mach) ve kıtalar arası mesafelerde (7.260 Deniz mili) uçmaktadır.[3] Bazı modellerle New York'tan Hong Kong'a — dünyanın çevresinin üçte biri— durmaksızın uçmak mümkün olmaktadır. 1989 yılında Qantas'a ait bir 747-400'ün Londra'dan Sidney'e (18.001 km) 20 saat ve 9 dakikada uçmasına karşılık, teslimat amaçlı olan bu uçuş yolcu veya kargo yükü olmadan gerçekleştirilmiştir.[4]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Gelişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Seattle-Washington'daki Uçuş Müzesi'nde sergilenen 747 prototipi "City of Everett" ilk kez gökyüzüyle buluşan 747 olmuştur

1960'lardaki hava ulaşımı patlaması sonucunda 747 doğmuştur. Boeing 707'nin önderliğini yaptığı ticari jet ulaşım dönemi uzun mesafeli yolculuk devrimini gerçekleştirmiş ve dünyanın her yerine kısa zamanda ulaşılabilmesini mümkün kılmıştır. Boeing, büyük bir hava taşıma aracı için Amerika Silahlı Kuvvetleri'ne teklif götürürken çalışmalara çoktan başlamıştı.[5] Anlaşma Boeing yerine Lockheed firmasının ürettiği C-5 Galaxy için yapıldı ancak o sırada en sadık müşterileri olan Pan Am, 707'nin iki katı büyüklüğünde bir yolcu uçağının geliştirilmesi talebinde bulundu. 1966 yılında Boeing firması üretmekte olduğu uçağın başlangıç modelinin 747 olarak isimlendirilmesini önerdi. Pan Am firması ilk 100 serinin 25 adedini 550 milyon dolara sipariş ederek ana müşteri oldu.[1][6] Orijinal tasarım tam-uzun çift-katlı uçak gövdesiydi. Tahliye yolları sorunu nedeniyle geniş-gövde tasarımına geçildi.[7]

O zamanlar 747'nin yerini süpersonik bir tasarımın alacağı düşünülüyordu. Boeing zekice bir hareketle 747'yi kargo uçağına dönüştürülebilir şekilde tasarlamıştı. Böylece Boeing, yolcu uçağı modelinin satışları azaldığında kargo uçağı olarak üretimi sürdürebilecekti. Kokpit, 747'yi diğerlerinden ayıran şişkinliği oluşturan kısaltılmış üst kata alındı, böylece burun kısmına yükleme kapısı eklenebilecekti. Concorde ve Boeing'in üretilmemiş Boeing 2707 modeli gibi süpersonik uçakları, petrol fiyatlarının çok yüksek olduğu dönemlerde kârlı işletim için çok maliyetli olmaları ve kara üzerindeki süpersonik uçuşlarla ilgili düzenlemeler nedeniyle hiçbir zaman gereksinimleri karşılayamadı.[8]

Burun yükleme kapağı açılmış bir Cargolux Boeing 747-400F

400 adet sattıktan sonra 747'nin modasının geçmesi bekleniyordu. Fakat 747 beklentilerin ötesine geçerek 1993 yılında 1.000 adet olan hedefini aştı. Yolcu modelinin satışlarında beklenen azalma ancak 20 yıl sonra, 2000 başlarında gerçekleşti. 747 gibi bir uçağın geliştirilmesi büyük sorumluluktu ve Boeing'in böyle bir montajı yapacak büyüklükte tesisi yoktu. Böylece şirket Everett, Washington civarındaki 780 dönümlük arazi[1] üzerine yeni bir fabrika inşa etti. Bu fabrika şimdiye kadar yapılmış en büyük hacme sahip binadır.[5]

Pratt and Whitney güçlü bir motor geliştirdi. JT9D isimli motor ilk kez ve sadece 747 için kullanıldı. Güvenlik ve uçabilirlik kaygılarını gidermek için 747 dört yedek hidrolik sistem, ayrı kontrol yüzeyleri, yedek ana iniş takımı, çift yapısal fazlalıklar ve standart pistleri kullanmaya imkân veren geliştirilmiş hareketli kanatlar ile donatıldı. Kanatlar 37,5 derecelik bir açıyla geriye doğru çekilerek 747'nin mevcut hangarlarını kullanabilecek boyuta gelmesi sağlandı.[7][9]

Uçuş onaylaması döneminde Boeing, 747'nin test pilotu Jack Waddel'e atfen "Wadell'in Vagonu" adı verilen kamyonun üstüne monte edilmiş kokpitten oluşan alışılmışın dışında bir eğitim cihazı imal etti. Bu cihaz yüksek üst kat konumundan uçağı taksi etmeyi öğretmek amacıyla tasarlanmıştı.[5]

Boeing firması 747'yi Pan Am'a 1970 yılında teslim etme sözü vermişti. Bu gelişim, imalat ve test için dört yıldan az bir süre demekti. İş o kadar süratli gidiyordu ki, 747'nin geliştirilmesinde çalışanlara "inanılmazlar" adı verilmişti.[5] 747'yi geliştirme ve Everett fabrikasının inşaatı, maliyetinin büyük kısmını borçlanarak sağlamak ve şirketin varlığını 747'nin başarısına bağlamak gibi bir kumara girmek demekti.[6] JT9D'nin geliştirilmesinde yaşanan problemler teslimatların gecikmesine yolaçtı. Sonuç olarak 30 kadar uçak Everett'te öylece beklemek durumunda kaldı ve şirket iflasın eşiğine geldi.[7]

Kumar olumlu sonuçlandı ve onlarca yıl boyunca Boeing yolcu uçağı, rakipsiz olmanın tadını çıkarttı. 747'nin rekoru, Boeing'in rakibi Airbus A380 tarafından ancak ilk teslim tarihinden 35 yıl sonra kırılabildi.[10]

Hizmet[değiştir | kaynağı değiştir]

747-200'ün kokpiti
Denver Havaalanı'nda United Airlines 747-400 park halinde
ANA "Pokémon Jet International" (Boeing 747)

15 Ocak 1970 tarihinde, Washington Dulles Uluslararası Havaalanında Başkanın eşi Pat Nixon ve beraberindeki Pan Am yönetim kurulu başkanı Najeeb Halaby tarafından resmî olarak Pan Am Boeing 747 adını aldı. Şampanya kırmak yerine uçağa kırmızı, beyaz ve mavi su püskürtüldü.

Boeing 747'nin ilk ticari uçuşu Pan Am tarafından John F. Kennedy Uluslararası Havaalanı ile Londra Heathrow Havaalanı arasında 21 Ocak 1970 tarihinde gerçekleştirildi. Pan Am 1970'in ilkbahar ve yazında 747'yi Londra-Boston, Washington ve diğer şehirler arasındaki uçuşlarda kullanmaya başladı. Artık hava ulaşımı için yeni bir standart oluşmuştu ve diğer havayolu şirketleri kendi 747'lerini kullanabilmek için acele etmeye başlamıştı. TWA, Japan Airlines, Lufthansa, BOAC ve Northwest Orient uzun mesafe uçuşlarda 747'yi kullanan ilk firmalar olacaktı. 1970 yazında American Airlines 747'yi New York ve Los Angeles arasında servise soktu.

Başlarda birçok havayolu şirketi 747'ye kuşkuyla yaklaşıyordu. McDonnell Douglas ve Lockheed, geniş gövdeli, üç motorlu ve 747'den önemli ölçüde daha küçük "tri-jetler" üzerinde çalışıyordu. Birçok havayolu şirketi, 747'nin ortalama uzun mesafeli uçuşlar için çok büyük olduğunu düşündüğünden tri-jetlere yatırım yapmayı tercih ediyordu. Ayrıca 747'nin çift katlı yapısına rağmen Airbus A380'in de karşı karşıya olduğu mevcut havaalanlarının altyapısına uyum sağlama konusunda da endişeler mevcuttu.[11]

Havayolu şirketlerinin diğer bir endişesi yakıt verimliliği idi. Üç motorlu bir uçağın dört motorlulara göre daha az yakıt tüketmesi ve şirketlerin maliyetleri düşürme çabasından dolayı yakıt verimliliği 1970'li yıllarda Boeing açısından sorun teşkil ediyordu.

Havayolu şirketlerinin endişeleri 1970'li yıllarda gerçek oldu. Petrol krizi ve Amerika'daki ekonomik durgunluk havayolunu tercih eden yolcu sayısını azalttı ve 747'leri doldurmak zorlaştı. American Airlines daha fazla yolcu çekebilmek için bazı koltukları çıkartıp yerine piyano barları oluşturdu. Zamanla 747'ler kargo taşımacılığına geri döndü ve satıldı. Continental Airlines yıllar sonra 747'leri servisten kaldırdı. Trijet DC-10, L-1011 ve müteakip twinjet 767 ve A300 gibi daha ufak, daha verimli geniş gövdeli uçaklar 747'nin pazar payını elinden aldı ve havayollarındaki fiyat serbestisi uluslararası noktadan noktaya uçuşları yaygınlaştırdı. Air Canada, Aer Lingus, Avianca, SAS, TAP, America West, Olympic Airways ve Japan Airlines firmaları da 747'yi servisten kaldırdı.

Buna rağmen birçok uluslararası havayolu şirketi 747'yi yoğun rotalarda kullanmaya devam etti. Bugün en büyük 747 filoları British Airways'e ve Lufthansa'ya aittir.Boeing 747-400 tipi uçakların menzili yaklaşık on veya yirmi saattir.

Uçuş Maliyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Boeing 747-400 serisi 747 serisinin en ekonomik jenerasyonudur. İri cüssesine büyük motorlarına yüksek sayıda yolcu taşıması uçağın yolcu başı operasyonel yakıt maliyetini 100 km/ 3,2 lt düşürmüştür. Standart bir otomobil 100 km'de 6 litre benzin harcamaktadır. Uçaktaki bu potansiyeli gören Boeing firması özel 747SR adında daha kısa, daha hafif, sağlamlaştırılmış iniş takımları, azaltılmış yakıt tanklarına sahip yeni versiyon üretmiştir. Eskiyen tasarımı ömrünü dolduran motorları sık sık bakım ihtiyacı gerekmektedir. Boeing 747-400 ile New York - Londra uçuşunun maliyeti 600 avroya kadar düşmektedir. 6000 km'lik uçuşun tek personel yakıt masrafı 192 lt yani yaklaşık 6000 TL tutara mal olmaktadır.

Türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

747-100[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk Boeing 747 modeliydi ve 1970 yılında Pan American World Airways'te hizmete girdi. Ilk Boeing 747-100'lerin üst katında sadece 6 tane pencere vardı. Boeing 747-100 son ticari uçuşunu ocak 2014'te Iran Air'de yaptı. Bu modelin kargo versiyonu üretilmedi ve toplamda bu uçaktan 167 tane üretildi.

747SP[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde:Boeing 747SP

En küçük Boeing 747 versiyonudur. 1976 yılında Pan American World Airways'te hizmete girdi. Fakat uçak sadece 45 tane sattı ve günümüzde sadece Iran Air'de yolcu hizmeti vermektedir.

747-200[değiştir | kaynağı değiştir]

Boeing 747-200 Pratt & Whitney JT9D-7 motorlarını kullanıyor. Boeing 747-200 yolcu (-200B) kargo (-200F) ve kombi (-200M) versiyonları üretildi. Bazı 747-200'ler hâlen etkin hizmettedir. Bu modelden toplamda 393 (225 -200B, 73 -200F, 13 -200C, 78 -200M ve 4 tane askerî versiyon) üretilmiştir.

747-300[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu modelin üst katı uzatılmıştı. Boeing 747-300 Pratt & Whitney JT9D-7 veya General Electric CF6-80C2B1 motorları kullanıyor. Toplamda 81 tane üretildi. Günümüzde hâlen Mahan Air'de yarı yolcu yarı kargo olarak hizmet vermektedir.

747-400[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde:Boeing 747-400

En çok satan ve en ekonomik versiyonudur. Toplamda 694 tane üretilmiştir. 2005 itibarıyla yolcu 2009 itibarıyla da kargo versiyonunun üretimi durmuştur. Son yolcu versiyonu nisan 2005'te China Airlines'a teslim edilmiştir. Bu modeli Winglet içermiyordu. Günümüzde en büyük 747-400 kullanıcısı British Airways'tir.

747-8[değiştir | kaynağı değiştir]

En yeni ve günümüzde üretimde olan tek Boeing 747 versiyonudur. İlk uçuşunu 8 şubat 2010'da yapmıştır. Kargo versiyonu 12 ekim 2011'te yolcu versiyonu ise 1 haziran 2012'te hizmete girmiştir. Temmuz 2016 itibarıyla, toplamda 125 adet (74 kargo versiyonu ve 51 yolcu versiyonu) onaylanmış sipariş bulunmaktadır. En büyük kullanıcısı British Airways'tir.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ölçü 747-100 747-200B 747-300 747-400 747-400ERF 747-8I
Kokpit Mürettebatı Üç Üç Üç İki İki İki
Uzunluk 70.6 m 70.6 m 70.6 m 70.6 m 70.6 m 76.4 m
Kanat Açıklığı 59.6 m 59.6 m 59.6 m 64.4 m 64.4 m 68.5 m
Yükseklik 19.3 m 19.3 m 19.3 m 19.3 m 19.3 m 19.4 m
Boş Ağırlığı 162.400 kg 174.000 kg 178.100 kg 178.756 kg 164.382 kg 276.691 kg
Azami Kalkış Ağırlığı 333.4 t 374.8 t 374.800 kg 396.890 kg 413.636 kg 439.985 kg
Sefer Hızı mach 0.84
(895 km/h)		 mach 0.84
(895 km/h)		 mach 0.85
(910 km/h)		 mach 0.855
(913 km/h)		 mach 0.855
(913 km/h)		 mach 0.85
(910 km/h)
Azami Hız mach 0.89
(1023 km/h)		 mach 0.89
(1023 km/h)		 mach 0.89
(1023 km/h)		 mach 0.92
(1093 km/h)		 mach 0.92
(1093 km/h)
Tam Yüklü Menzili 9.800 km 12.700 km 12.400 km 13.450 km 9.200 km 14.815 km
Azami Yakıt Kapasitesi 183.380 litre 199.158 litre 199.158 litre 216.840 litre 216.840 litre
Motor İtme Kuvveti 46.500 lbf PW
46.500 lbf GE
50.100 lbf RR		 54.750 lbf PW
52.500 lbf GE
53.000 lbf RR		 54.750 lbf PW
55.640 lbf GE
53.000 lbf RR		 63.300 lbf PW
62.100 lbf GE
59.500 lbf RR		 63.300 lbf PW
62.100 lbf GE
Motor Modelleri PW JT9D-7A
GE CF6-45A2
RR RB211-524B2		 PW JT9D-7R4G2
GE CF6-50E2
RR RB211-525D4		 PW JT9D-7R4G2
GE CF6-80C2B1
RB211-524D4		 PW 4062
GE CF6-80C2B5F
RR RB211-524H		 PW 4062
GE CF6-80C2B5F		 GEnx-2B67

747 Teslimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıl Toplam 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006
Siparişler 1.552 -4 17 2 - 12 1 -1 -1 2 3 21 72
Teslimler 1.532 4 9 18 19 24 31 9 - 8 14 16 14
Yıl 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986
Siparişler 43 10 4 17 16 26 35 15 36 56 32 16 2 23 31 122 56 49 66 84
Teslimler 13 15 19 27 31 25 47 53 39 26 25 40 56 61 64 70 45 24 23 35
Yıl 1985 1984 1983 1982 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 1969 1968 1967 1966
Siparişler 42 23 24 14 23 49 72 76 42 14 20 29 29 18 7 20 30 22 43 83
Teslimler 24 16 22 26 53 73 67 32 20 27 21 22 30 30 69 92 4 - - -
  • Veri tarihi: Mayıs 2017'nin sonu.[12][13]

Kaza ve Kırımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Lufthansa'ya ait bir 747, 1974 yılında Nairobi'de düştü. 747'nin ilk kazası olan bu olayda 59 kişi öldü.
  • 1977 yılında Air-India'ya ait bir Boeing 747 Mumbai açıklarında denize çakıldı. Tüm yolcular ve mürettebat öldü.
  • 27 Mart 1977'de 583 kişinin hayatını kaybettiği kazada iki 747 yoğun sis nedeniyle çarpıştı. Bu olay havacılık tarihinde en çok can kaybı olan kazadır.[14]
  • 12 Ağustos 1985'te Japan Airlines'ın 123 numaralı uçuşunda a 747SR kontrolünü kaybederek yere çakıldı ve 520 kişi öldü. Havacılık tarihinde tek uçakla meydana gelen kazalarda en çok can kaybı olan olaydır.[15]
  • Lockerbie faciasındaki uçak bir Pan Am 747-100 idi.
  • Air India'nın 182 sefer sayılı uçağı 747-237B idi. 23 Haziran'da gerçekleşen patlamada uçakta bulunan 329 kişi öldü. Bu olay 11 Eylül 2001 tarihine kadar uçakla gerçekleşen terörist olayların başında geliyordu.
  • ACT Havayolları'nın (MyCargo), Türk Hava Yolları adına uçuş yapan 747-417F(SCD) uçağı 16 Ocak UTC 01.45'te Kırgızistan Bişkek Havalimanı'na yaklaşma esnasında elverişsiz hava koşulları nedeniyle yerleşim alanına düştü. 4'ü mürettebat 37 kişi öldü.

1974 yılı itibarıyla toplam 45 adet 747 kazası olmuş ve 3744 kişi ölmüştür.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

En büyük dört uçak boyut karşılaştırması

Wikimedia Commons'ta Boeing 747 ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c "Boeing 747-400 Program Milestones" 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Boeing, 27 Ağustos2005
  2. ^ "Ask Us - Largest Plane in the World" 12 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Aerospaceweb.org 17 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 29 Nisan 2006
  3. ^ "Technical Characteristics -- Boeing 747-400" 24 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Boeing Commercial Aircraft, 29 Nisan 2006
  4. ^ "Boeing aircraft Take Qantas Further" 12 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Qantas, 29 Nisan 2006
  5. ^ a b c d History - "747 Commercial Transport" 16 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Boeing Company, 29 Nisan 2006
  6. ^ a b "Passenger Planes: Boeing 747" 22 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., David Noland, Infoplease (Pearson Education), 30 Nisan 2006
  7. ^ a b c "The Boeing 747" 7 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Judy Rumerman, U.S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006
  8. ^ "The Concorde Supersonic Transport" 28 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., T.A. Heppenheimer, U.S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006
  9. ^ Bowers, sf. 508
  10. ^ "Airbus unveils 'superjumbo' jet" 12 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, 18 Ocak 2005
  11. ^ "How the Airbus A380 Works - Triumph or Mistake?" 11 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Howstuffworks, 29 Nisan 2006'da görüntülenmiştir.
  12. ^ "Recent Orders." 23 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Boeing Company, Mayıs 2017. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
  13. ^ "Orders and Deliveries search page." 23 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Boeing Company, Mayıs 2017. Erişim tarihi: 10 Haziran 2017.
  14. ^ "1977: Hundreds dead in Tenerife plane crash" 9 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News On This Day, 26 Mayıs 2006'da görüntülenmiştir.
  15. ^ Japan marks air crash anniversary 7 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, 12 Ağustos 2005


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Boeing_747&oldid=31467797" sayfasından alınmıştır