French
DeutschBasın özgürlüğü - Vikipedi
| Bir makale serisidir |
| Özgürlük |
|---|
| Konseptler |
| Tiplerine göre |
| Haklarına göre |
| Makale serilerinden |
 |
Basın özgürlüğü, haber, fikir ve düşünceleri, çoğaltıcı araçlarla, serbestçe açıklayabilmek özgürlüğüdür. Bilgi ve düşünceleri serbest olarak toplayıp, yorum ve eleştiri yaparak çoğaltabilmek ve bunları serbest olarak yayımlayıp dağıtabilmek haklarını içerir.[2]
Basın aracılığıyla yapılan yayım, düşüncelerin açıklanmasının özel bir türüdür ancak basın özgürlüğü düşünceyi açıklama özgürlüğünden ayrı bir özgürlük kategorisi oluşturur.[2] Devlet yaşamında insanların düşüncelerini serbestçe açıklayabilmeleri sayesinde gerçeklerin ortaya çıkabileceği, bu yolla yanlışlıkların, yolsuzlukların, hukuk dışılıkların, çelişkilerin su yüzüne çıkacağı ve bunda kamu yararı bulunması gerçeği demokratik hukuk devletlerinde bu özgürlüğün kabul edilmesi sonucunu doğurmuştur.[3] Devlet baskısı ve korkusu ile yaşayan bir basın kamunun avukatlığı görevini yerine getiremez, toplumsal yararları savunamaz. Bu nedenle basın özgürlüğü, basına tanınmış bir ayrıcalık değil, kişilik hakları gibi korunan bir hak olarak değerlendirilir.[3]
Düşünceyi açıklama özgürlüğü kapsamında engel teşkil etmeyecek bazı hususlar bir işletme bünyesinde gerçekleşmesi nedeniyle basın özgürlüğünü engelleyebilmektedir.[4] Basımevi kurmanın izin alma ya da mali teminat yatırma şartına bağlanması, yayımlanacak eserler için ön denetim getirilmesi basın özgürlüğünü engelleyebilen hususlara örnek olarak verilebilir.
İfade özgürlüğü ve basın özgürlüğünün bir ülkede iç hukuk kurallarında kabul edilmesinin yeterli güvence sağlayamayacağı düşüncesiyle bu özgürlükler uluslararası metinlere geçmiş; uluslararası anlaşmalara konu olmuştur.[3]
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Basın özgürlüğü, birçok anayasada, uluslararası bildiri ve sözleşmede düşünceyi açıklama özgürlüğü ile birlikte ele alınmıştır. 1776'da Virginia İnsan Hakları Yasası’nın 12. maddesinde, basın özgürlüğünün özgürlüğün en güçlü kalelerinden biri olduğunu ve sadece despot hükûmetler tarafından engellenebileceğini ilan edilmiştir.[3]
1789 tarihli Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi, düşünce özgürlüğüyle birlikte düşüncelerin yayımlanmasına dair ifadeler barındırarak basın özgürlüğünü işaret eden ilk belgelerden biri olmuştur. 11. maddesinde "Düşüncelerin, fikir ve kanaatlerin başkalarına serbeste söylenmesi, insanın en değerli haklarındandır. Her vatandaş serbestçe konuşabilir, yazabilir ya da yayın yapabilir." denmektedir.
Basın özgürlüğü konusunda ilk kalıcı düzenleme ise Amerikan anayasasına 1791 tarihinde "Kongre... söz ve basın özgürlüğünü engelleyici yasa yapamaz" ifadesini taşıyan İlk Değişiklik Maddesi'nin eklenmesidir. Anayasal düzenleme açısından bakıldığında Amerika Birleşik Devletleri'nin söz ve düşünce özgürlüğü ile birlikte basın özgürlüğünü anayasal güvence altına alan ilk devlettir. Diğer demokratik devletler de aynı yolu izleyerek basın özgürlüğünü anayasal güvence altına almıştır.[4]
Düşünce ve basın özgürlüğü, II. Dünya Savaşı'ndan sonra Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nun 10 Aralık 1948 günü Paris'te ilan ettiği İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 18. maddesinde açık bir dille ifade edilmiştir.
Farklı ülkelerde basın özgürlüğü[değiştir | kaynağı değiştir]
Her ülkede basın özgürlüğünün kullanılabilmesini sınırlayan bazı uygulamalar vardır. Bu sınırlamaların kapsamı ve sınırlama koymanın yollarına ilişkin olarak her ülkenin kendi yasaları mevcuttur. Bir ülkede basın özgürlüğü olup olmadığı ile ilgili çeşitli hükûmet-dışı örgütlerin farklı kriterlere göre değerlendirmeleri vardır. Örneğin Sınır Tanımayan Gazeteciler her yıl Basın Özgürlüğü Endeksi yayınlamaktadır. Bu endeks 180 ülkedeki gazetecilere uygulanan bir anket yoluyla çoğulculuk, medya bağımsızlığı, medya çevresi ve otosansür, yasal çerçeve, şeffaflık ile haber ve bilgi üretimini destekleyen altyapının kalitesi kriterlerine göre değerlendirme yapılır.[5]
İsveç[değiştir | kaynağı değiştir]
Basın Özgürlüğü ile ilgili yasa 1766 yılında kabul edilmiştir.[6][7][8][9]
Polonya[değiştir | kaynağı değiştir]
Basın Özgürlüğü Kanunları 1532 yılında kabul edilmiştir.[10]
Rusya[değiştir | kaynağı değiştir]
Basın özgürlüğü Rusya Anayasa'sının 29. maddesi ile güvence altına alınmıştır.
Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve Türk Anayasa Hukuku, basın özgürlüğünün korunmasını güvence altına almak amacıyla bir dizi hüküm ve düzenleme getirmektedir. Bu hükümler, basın özgürlüğünün kişisel hakların korunmasına yardımcı olacak şekilde uygulanmaktadır.
Türkiye Anayasasında, basın özgürlüğünün özgürlük ve insan haklarının güvence altına alınması açısından önemi vurgulanmıştır. Anayasamızın 26. maddesinde, “Herkesin özgürce ifade ve baskı özgürlüğüne sahip olduğu” belirtilmektedir. Aynı yasanın 28. maddesine göre ise, “Herkesin, özgürce görüş ve düşüncelerini ifade etme, yayınlanma ve yayımlanma hakkına sahiptir.”
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, basının özgürlüğünü temel bir insan hakkı olarak kabul etmekte ve bu özgürlüğü korumaktadır.[11]
Buna rağmen Türkiye'de basın özgürlüğü kanunu olmasına rağmen uygulanmayıp, günümüzde yayın yasağı ve sansür ile sık sık karşılaşılmaktadır. Basın özgürlüğü endeksinde 2017 itibarıyla 180 ülke içerisinde 155. olmuştur.
Uluslararası basına Kapalı Bölgeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Konu ile ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Starr, Paul (2004). The Creation of the Media: Political Origins of Modern Communications. New York: Basic Books. ISBN 0-465-08193-2.
- Gant, Scott (2007). We're All Journalists Now: The Transformation of the Press and Reshaping of the Law in the Internet Age. New York: Free Press. ISBN 0-7432-9926-4.
- Thierer, Adam & Brian Anderson (2008). A Manifesto for Media Freedom. New York: Encounter Books. ISBN 1594032289.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "2022 World Press Freedom Index". Reporters Without Borders. 2022. 7 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Hazar, Zeynep. "Basın Özgürlüğü ve Ulusal Güvenlik". www.academia.edu. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Yıl 2013. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2017.
- ^ a b c d Kılıçoğlu, Ahmet. "Basın Özgürlüğü ve Kişilik Hakları" (PDF). www.ankarabarosu.org.tr. Ankara Barosu Dergisi, Yıl 1989, Sayı 2. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2017.
- ^ a b Vardal, Burcu. "Türkiye'de Basın Özgürlüğü ve 2003 Yılı Sonrası Uygulamalar". www.academia.edu/. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi, 2014. 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2017.
- ^ "How the Index is Compiled". rsf.org/e. 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2017.
- ^ "«The Freedom of the Press Act», Sveriges Riksdag". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011.
- ^ "«The Swedish tradition of freedom of press»". 4 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011.
- ^ "«The World's First Freedom of Information Act (Sweden/Finland 1766)»". 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011.
- ^ "freedominfo.org, «Sweden»". 6 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011.
- ^ Zamoyski, Adam. «The Polish Way». New York: Hippocrene Books, 1987
- ^ "Anayasada ve Türk Anayasa Hukukunda Basın Özgürlüğü". 16 Aralık 2022. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.
- ^ "Do journalists have the right to work in Chechnya without accreditation? Moscow Media Law and Policy Center. March 2000". 9 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011.
- ^ "India praises McCain-Dalai Lama meeting. WTOPews.com. Washington, D.C. July 27, 2008". 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011.
- ^ "Indonesia: Police Abuse Endemic in Closed Area of Papua. Human Rights Watch. May 7, 2007". 15 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011.
- ^ "China criticizes McCain-Dalai Lama meeting. WTOPews.com. Washington, D.C. July 27, 2008". 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2011.
