Bâb-ı Âli tercümanı - Vikipedi

Bâb-ı Âli tercümanı (solda), bir Avrupa büyükelçisi (solda oturan), bir Buhara elçisi (sağda oturan) ve Reîsü'l-küttâb (ortada oturan)

Bâb-ı Âli tercümanı (Osmanlıca: Tercümân-ı Bâb-ı Âli; Yunanca: διερμηνέας της Υψηλής Πύλης, romanize: Dierminéas tis Ypsilís Pýlis; Rumence: Dragomani ai Porții Otomane), Dîvân-ı Hümâyun tercümanı (Osmanlıca: Tercümân-ı Dîvân-ı Hümâyûn), büyük tercüman ya da tercümanbaşı, Osmanlı hükûmetinin kıdemli tercümanı ve fiili dışişleri bakan yardımcısına verilen addır. Makam, 1661'de oluşturulmasından 1821'de Yunan İsyanı'nın patlak vermesine kadar büyük ölçüde Fenerli Rumlar tarafından yönetildi ve Osmanlı İmparatorluğu'ndaki gayrimüslimlerin erişmiş olduğu en yüksek kamu göreviydi.

Bâb-ı Âli tercümanı, resmi dairelerdeki yazışmaların tercüme ve yazımını yapmakla görevliydi.[1] Tercümanlar, resmi kabul törenlerinde Avrupalı elçilerin padişah veya sadrazama gönderilen mektuplarını tercüme etmek, Reîsü'l-küttâbın yabancı elçilerle görüşmesinde bulunmak ve bu toplantıların yazılı raporlarını hazırlamak, yabancı ülkelere gönderilen Osmanlı sefaret heyetlerinde bulunmak, Osmanlı Devleti'nin ikili antlaşmalarında tercümanlık etmek, Avrupalı devletlere verilecek her türlü yazıyı kaleme almak gibi Osmanlı İmparatorluğu'nun uluslararası ilişkilerinden sorumlulardı. Bu yönüyle Dîvân-ı Hümâyun tercümanları, Osmanlı'nın “Avrupa'daki gözü” olmuşlardır. Özetle diplomatik işlerin idaresinde Reis-ül küttabdan sonra gelen en önemli görevliydi.[2]

Bütün tercümanların imparatorlukta yaygın olarak kullanılan üç dili, (elsine-i selase) yani Arapça, Farsça ve Türkçeyi bilmesi ve birkaç yabancı dilde (genellikle Fransızca ve İtalyanca) yetkin olması gerekiyordu.[3]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul'da anonim bir Yunan sanatçı tarafından tasvir edilen bir Bâb-ı Âli tercümanı (1809)

Makamın oluşturulması[değiştir | kaynağı değiştir]

1661'de Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmed Paşa, kendi kişisel doktoru Panayot Nikusios'u Dîvân-ı Hümâyun'a ilk tercümanbaşı olarak atadı.[4] 1673 yılında Nikusios'un ölümünden sonra görevi, başka bir Yunan olan İskerletzâde İskender üstlendi.[5][6] Bu tercümanlar, Bâb-ı Âli'nin hemen hemen tüm tercümanlarının Yunan kökenli olduğu veya Mavrokordat, Gika, Karaca veya Kalimaki gibi Fenerli Rum aile çemberinin üyeleri olarak makamın Helenleştiği bir geleneği başlattı.[5][6] Fenerli Rumların çoğu daha önce İstanbul'daki Avrupa elçiliklerinde görev yapmıştı.[7] Örneğin Nikusios, daha önce (ve bir süre eş zamanlı olarak) Avusturya büyükelçiliğinde tercümanlık yapıyordu.[8]

Rum etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bâb-ı Âli tercümanları, Dîvân-ı Hümâyun'un dışişlerinden sorumlu olan Reîsü'l-küttâbın kurmaylarındandı. Çok az sayıda Osmanlı Türkü Avrupa dillerini öğrendiğinden, ilk zamanlardan itibaren bu tercümanların çoğunluğunu Hristiyan kökenliler; başlıca Avusturyalılar, Macarlar, Polonyalılar, Rumenler ve Yunanlar oluşturuyordu.[5] Bâb-ı Âli tercümanlığı makamında, Rumen-Yunan Fenerli Rum aile üyeleri önemli rol oynamıştır ve makama getirilen isimlerin büyük çoğunluğu bu ailelerdendir.

Fenerli Rumların Osmanlı yönetimindeki bu yükselişi, "Büyük Rum Tercümanlar Çağı" olarak da bilinir.[1] Rumlar, Avrupalılarla ilişkilerini sürdürüp genişletmeyi ve bilgileri sayesinde Osmanlı'da elde edilen güç ve konumlarına kalıcı bir biçim vermeyi ve kurumsallaştırmayı başarmışlardır. 1822'ye kadar 12 büyük Rum aileden 34 tercümanbaşı çıkmıştır. Karacalar biri iki kez olmak üzere altı, Suçolar beş, Moruziler biri iki kez olmak üzere beş, Mavrokordatolar dört, Gikalar dört, Kalimakiler biri iki kez olmak üzere üç, İpsilantiler iki, Rakoviță, Ralettos, Argiropulos, Aristarhi ve Nikusioslar ise birer tercüman çıkarmıştır.[9]

Nikusios ve halefleri, kendileri, oğulları ve maiyetinin 20 üyesi için vergi muafiyeti gibi bir sürü büyük ayrıcalığı makamlarına bağlamayı başardılar; kişisel kullanımları için gönderilen ürünler için tüm gümrük ücretlerinden muafiyet, Sadrazam hariç tüm mahkemelerden muafiyet, Osmanlı memurlarıyla aynı tip kaftan giyme, kakım kürkü kullanma izni ve ata binme iznine sahiptiler. Bâb-ı Âli tercümanının maaşı yıllık 47.000 kuruştu.[10] Bunlar, konumu imrenilen Fenerli Rumların makam üzerinde rekabet etmesine neden oldu.[11] Bâb-ı Âli tercümanlarının sorumlulukları normal bir tercümanın sorumluluklarının ötesine geçmişti ve daha ziyade dışişlerinin günlük işlerinden sorumlu hale geldiler. Bu itibarla makam, Osmanlı İmparatorluğu'nda gayrimüslimlerin erişebildiği en yüksek kamu görevi haline geldi.[12]

Görevin başarısı, 1701'de Bâb-ı Âli tercümanınınkine benzer tersane tercümanı makamını oluşturdu.[10][13][14] Tersane tercümanlığı, genellikle Bâb-ı Âli tercümanı makamına bir basamak taşı olarak hizmet etti. Osmanlı ordusu ve Mora Eyaleti için de küçük tercümanlar vardı, ancak bu pozisyonlar asla aynı şekilde resmileştirilmedi.[3] 1711'den itibaren, birçok eski tersane tercümanı, Eflak ve Boğdan'ın prenslik (voyvoda veya hospodar) pozisyonlarını üstlendi.[15][16]

Makamın kaldırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Fenerliler bu ayrıcalıklı konumu 1821'de Yunan Devrimi'nin patlak vermesine kadar ellerinde tuttular. O zamanki Bâb-ı Âli tercümanı Konstantin Moruzi'den, Rum beylerine isyandan vazgeçmeleri hususunda yazı yazması istendi. Ancak Moruzi bu isteğe uymadı ve tam tersine, ayaklanmayı özendirdiği ve isyancılarla işbirliği yaptığı gerekçesiyle Nisan 1821'de idam edildi. Yerine, Fenerli Rum olmayan ve daha güvenilir kabul edilen İstavraki Aristarhi, Yahya Naci Efendi denetimi altında göreve getirildi.[17] Ancak Aristarhi de Rumlarla işbirliği yaptığı gerekçesiyle 1822'de görevden alındı ve sürgün edildi.[18] Bundan sonra tercümanlık görevine hiçbir Rum atanmadı. Daha sonra bu makamın yerini, başlangıçta İshak Efendi gibi mühtediler, kısa süre sonra yabancı dilleri akıcı Müslüman Türklerden oluşan lonca benzeri Tercüme Odası aldı.[19]

Bâb-ı Âli tercümanları listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki tablo, Bâb-ı Âli tercümanlarını tarihe göre sıralanmış olarak listeler. Bazı yıllarda birden fazla tercüman görev yapmıştır.

# Portre Tercüman Göreve gelişi Görevden ayrılması Görev süresi Notlar
1 – Panayot Nikusios 1661 1673 y. 12 yıl
2 İskerletzâde İskender 1673 1709 y. 36 yıl
  • Sarayda İskerletzâde İskender adıyla da tanınmıştır.
  • Karlofça Antlaşması'nın müzakerelerinde büyük rol oynamıştır.[20]
3 Nikolaye Mavrokordato 1689 1709 y. 20 yıl
4 Yenaki Mavrokordato 1709 1717 y. 8 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1711) ve Eflak Prensi (1716–1719)[9]
5 II. Ligor Gika 1717 1727 y. 10 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1726–1733, 1735–1739, 1739–1741 ve 1747–1748) ve Eflak Prensi (1733–1735 ve 1748–1752)[9]
6 – Aleksandru Matei Gika 1727 1740 y. 13 yıl
7 Yanaki Teodor Kalimaki 1741 1750 y. 9 yıl
8 Matei Gika 1751 1752 y. 1 yıl
  • Daha sonra Eflak Prensi (1752–1753) ve Boğdan Prensi (1753–1756)
9 Yanaki Teodor Kalimaki 1752 1758 y. 7 yıl
  • 2. dönem.
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1758–1761)[21]
10 III. Ligor Gika 1758 1764 y. 8 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1764–1767 ve 1774–1782) ve Eflak Prensi (1768–1769)[21]
11 – Yorgi Karaca 1764 1765 y. 1 yıl –
12 – İskerlet Karaca 1765 1768 y. 3 yıl
13 – Nikolas Suço 1768 1769 y. 1 yıl –
14 Mihal Rakoviça 1769 1770 y. 1 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1703–1705, 1707–1709 ve 1716–1726) ve Eflak Prensi (1730–1731 ve 1741–1744)
15 – İskerlet Karaca 1770 1774 y. 4 yıl
16 Aleksandros İpsilantis 1774 1774 y. 1 yıldan az
  • Daha sonra Eflak Prensi (1774–1782, 1796–1797) ve Boğdan Prensi (1786–1788)[21]
17 Konstantin Moruzi 1774 1777 y. 3 yıl
18 – Nikolas Karaca 1777 1782 y. 5 yıl
  • Daha sonra Eflak Prensi (1782–1783)[21]
19 Drakozade Mihal Suço 1782 1783 y. 1 yıl
  • Daha sonra Eflak Prensi (1783–1786, 1791–1793 ve 1801–1802) ve Boğdan Prensi (1793–1795)[21]
20 Aleksandros Mavrokordatos Firaris 1782 1783 y. 1 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1785–1786)[21]
21 Aleksandru Kalimaki 1785 1788 y. 3 yıl
22 – Manuel Karaca 1788 1790 y. 2 yıl –
23 Aleksandır Morozi 1790 1792 y. 2 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1792, 1802–1806 ve 1806–1807) ve Eflak Prensi (1793–1796 ve 1799–1801).[21]
24 – Corc Moruzi 1792 1794 y. 2 yıl
25 Aleksandru Kalimaki 1794 1795 y. 1 yıl
  • 2. dönem.
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1795–1799)[21]
26 – Corc Moruzi 1795 1796 y. 1 yıl
27 Konstantin İpsilantis 1796 1799 y. 3 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1799–1801) ve Eflak Prensi(1802–1806).[21]
28 Drakozade Aleko Bey 1799 1801 y. 2 yıl
  • Daha önce Tersane tercümanı (1797–1799).
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1801–1802) ve Eflak Prensi (1819–1821).[21]
29 İskerlet Kalimaki 1801 1806 y. 5 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1806, 1812–1819).[21]
30 – Aleksandros Suço 1802 1807 y. 5 yıl
  • 1807 yılında Padişah'ın emriyle idam edildi.
31 Aleksander Hançerli 1806 1807 y. 1 yıl
  • Daha sonra Boğdan Prensi (1807).[21]
32 Yoan Karaca 1807 1808 y. 1 yıl
33 – Yanaki N. Karaca 1808 1808 y. 1 yıldan az
  • Daha önce Tersane tercümanı (1799–1800).[21]
34 – Dimitraşko Morozbeyzade 1808 1812 y. 4 yıl
35 – Panayot Moruzi 1809 1812 y. 3 yıl
  • Daha önce Tersane tercümanı (1803–1806).[21]
36 Yoan Karaca 1812 1812 y. 1 yıldan az
  • 2. dönem.
  • Daha sonra Eflak Prensi (1812–1819).[21]
37 – Yakovos Argiropulos 1812 1817 y. 5 yıl
  • Daha önce Tersane tercümanı (1809)[23]
38 Mihal Suço 1817 1819 y. 2 yıl
  • Daha sonra Boğdan prensi (1819–1821)[23]
39 – Konstantin Moruzi 1821 1821 y. 1 yıldan az
  • Yunan İsyanı'nda isyancılarla işbirliği yaptığı açığa çıktı ve görev yaptığı sırada idam edildi.[24]
40 – İstavraki Aristarhi 1821 1822 y. 1 yıl
  • Yunan İsyanı sırasında Rumlarla işbirliği yaptığı gerekçesiyle görevden alındı ve sürgün edildi.[5][18]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel
  1. ^ a b "Osmanlı Devleti'nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası" (PDF). Ankara Üniversitesi. 2 Ekim 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2021. 
  2. ^ "Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi" (PDF). 2010. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2021. 
  3. ^ a b Philliou 2011, s. 11.
  4. ^ a b Patrinelis 2001, s. 177-198.
  5. ^ a b c d Bosworth 2000, s. 237.
  6. ^ a b Patrinelis 2001, s. 181.
  7. ^ Vakalopoulos 1973, s. 237.
  8. ^ Vakalopoulos 1973, s. 238.
  9. ^ a b c d Philliou 2011, s. 183.
  10. ^ a b Vakalopoulos 1973, s. 243.
  11. ^ Vakalopoulos 1973, s. 242.
  12. ^ Strauss 1995, s. 190.
  13. ^ Eliot 1900, s. 307.
  14. ^ Strauss 1995, s. 191.
  15. ^ Patrinelis 2001, s. 180-181.
  16. ^ Philliou 2011, s. 11, 183-185.
  17. ^ Lewis 2001, s. 35.
  18. ^ a b Philliou 2011, s. 72,92.
  19. ^ Philliou 2011, s. 92.
  20. ^ a b  Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Mavrocordato". Encyclopædia Britannica. 17 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 917. 
  21. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Philliou 2011, s. 184.
  22. ^ Hart 2020, s. 140-141.
  23. ^ a b Philliou 2011, s. 185.
  24. ^ Yılmazer 2008, s. 21-22.
Genel
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bâb-ı_Âli_tercümanı&oldid=31809879" sayfasından alınmıştır