Acara Özerk Cumhuriyeti - Vikipedi

Bu madde Acara Özerk Cumhuriyeti hakkındadır. Başlığın diğer anlanları için Acara (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.
Adjara
აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა
Aç'aris Avt'onomiuri Resp'ublik'a
Acara Özerk Cumhuriyeti
Adjara bayrağı
Bayrak
{{{arma_açıklaması}}}
Arma
Adjara haritadaki konumu
Acara Özerk Cumhuriyeti konumu
BaşkentBatum
Resmî dil(ler)Gürcüce
Etnik gruplar
(2014[1])
HükûmetÖzerk cumhuriyet
• Hükümet Başkanı
Tornike Rijvadze
Tarihçe 
9. yy.
• Osmanlı'ya katılması
1614
• Rus Çarlığı'na katılması
1878
1921
• Gürcistan'a katılması
1991
Yüzölçümü
• Toplam
2,880 km2
• Su (%)
negligible
Nüfus
• 2019 sayımı
349,000[2]
Para birimiGürcü larisi (GEL)
Zaman dilimiUTC+4 (MSK)

Acara Özerk Cumhuriyeti (Gürcüce: აჭარა; tam adı: აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა - Açaris Avtonomiuri Respublika), Gürcistan’ın güneybatı kesiminde yer alan özerk cumhuriyet. Yönetim merkezi Batum’dur. Türkiye’nin hemen kuzeydoğusunda Artvin ve Ardahan illeri sınırında yer alır. Artvin'in Kemalpaşa ilçesinde bulunan Sarp Sınır Kapısı Batum’a açılır. Bir süre Osmanlı İmparatorluğu yönetiminde kalmış olan Acara Özerk Cumhuriyeti, 1921'de imzalanan Kars Antlaşması'nın bir sonucu olarak Acara Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla kurulmuş, Sovyetler Birliği'nin dağılıp Gürcistan'ın bağımsız olmasından sonra bugünkü adını almıştır. Gürcistan'ın merkezî yönetimine tabi olan Acara Özerk Cumhuriyeti, Türkiye ile tarihî, dinî ve kültürel yakınlığa sahiptir. 1921 Kars Antlaşması metnine göre Türkiye, bölgeyi dinî toplulukların bütün haklarını garanti altına alan geniş bir yönetimsel özerkliğe sahip olması ve Batum limanından vergisiz şekilde serbest ticaret yapabilmesi koşuluyla Gürcistan'a bırakmıştır.[3][4][5]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Acara tarihi

Arkeolojik buluntulara göre Acara Neolitik Çağlardan beri insanların yerleşim yeri olmuştur. Antik Gürcü kabilesi Moshlar antik çağlarda bu bölgeyi yurt edindi, Acara bölgesi MÖ 7. yy dan 3. yy. a kadar Kolhis'in bir parçasıydı. Bölge İberya Krallığı içerisinde MS 4. yy. sonlarında bir ilçe (saeristavo) olarak ortaya çıktı. MS 4. ve 5. yüzyıllarda Yunan tüccarlar tarafından kolonize edildi, Acara sahili daha sonra Roma hakimiyetine geçti. Bathus (Bathys) (günümüz de Batum) ve Apsaros (Apsaruntos) (Modern Gonio) bu zamanların önemli şehirleri ve kaleleri idi. Arkeolojik çalışmalar günümüz Kobuleti yakınlarında Piçvnari'de zengin bir antik kentin kalıntılarını ortaya çıkarmıştır. MS 2. yüzyılda Bathus, Roma lejyonlarının önemli bir askeri üssüydü. Apsaros tiyatrosu ile meşhurdu.

Hristiyanlık döneminin başlarında Acara Aziz Andreas, Aziz Matta ve Aziz Simon isimleriyle bağlantılıdır. Aziz Matthias'ın Batum yakınlarında Gonio kalesine defnedildiği söylenir. Acara MS 2. yüzyılda Lazika Krallığı'na katılmıştır. Bölgenin kilit kalesi Petra (Tsihisdziri) Bizans ve Persler arasındaki Lazika Savaşı'nda (542-562) önemli bir rol oynamıştır.

9. yüzyılda bölge iki Gürcü devleti; Tao-Klarceti ve Egrisi-Abhaz Krallığı arasında bölünmüştü.

11. yüzyılda Acara birleşik Gürcistan Krallığı'nın bir parçası oldu ve Samsthe Prensliği'nin yöneticileri tarafından idare edildi. Bölge 11. yüzyılda Selçuklu Hanedanı ve 13. yüzyılda Moğollar tarafından harap edildi. Gürcistan Krallığı'nın bölünmesinden ve buna mütakip iç savaşlardan sonra Acara 1535 yılında Guria Prensliği'nin bir parçası olana dek sürekli el değiştirmiştir. Bu dönemde Cenevizliler Karadeniz ticaret kolonilerinden birini Gonio'da kurdu.

Osmanlı dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlılar 1614 yılında bölgeyi fethetti. Acara halkı bu dönemde kademeli olarak İslamı benimsedi[6] Osmanlı döneminde Acara-yı Ulya (Yukarı Acara) ve Acara-yı Süfla (Aşağı Acara) sancakları kuruldu. Bu sancaklar Çıldır Eyaleti'ne bağlıydı. Bu eyaletin merkezi de bazen Çıldır bazen Ahıska (Ahaltsihe) idi.

93 Harbi savaşı sırasında Acara halkının büyük bir bölümü[kaynak belirtilmeli] Anadolu'nun çeşitli yerlerine göç etti. Harpten sonra imzalanan Berlin Antlaşmasıyla Rusya İmparatorluğuna ilhak edildi ve Batum Oblastı kuruldu. 1883 yılında Batum Oblastı ve Artvin Oblastı birleştirilerek Batum yönetim bölgesi oluşturuldu.

Enver Paşa, Batum'da 1918

I. Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Dünya Savaşı sırasında 3 Mart 1918 tarihli Brest-Litovsk Antlaşması’yla Osmanlı'nın toprağı oldu. Transkafkasya Komiserliği ile yapılan görüşmelerin sonuçsuz kalmasından sonra 14 Nisan 1918 yılında Osmanlı askerleri tarafından ele geçirildi.

30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi gereğince Birleşik Krallık tarafından geçici olarak işgal edilmiş ve İngiliz yönetimi bölgeyi 20 Temmuz 1920'de Gürcistan'a bırakmıştır. Türk Kurtuluş Savaşı döneminde Bolşeviklerin Gürcistan'a saldırısı sırasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti Ordusu tarafından alınmıştır. Birinci meclise Akif Bey (Sümer), Ahmet Fevzi Bey (Erdem), Hahutzade Ahmet Nuri Efendi, Ali Rıza Bey (Acara), İmamzade Edip Efendi (Dinç) olmak üzere beş Batum milletvekili seçilmiştir.

Sovyetler ile Türkiye arasında[değiştir | kaynağı değiştir]

16 Şubat 1921'de Sovyetlerin Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'ne saldırmasıyla Türkiye ile Gürcistan arasında müzakere başlamış ve 23 Şubat'ta Sovyetler BirӀiği, Gürcistan'a savaş ilan edince Gürcistan hükûmeti, Ardahan ve Artvin sancaklarının Türkiye'ye bırakıldığını bildirmiştir. Ertesi gün 24 Şubat'ta Tiflis, Kızıl Ordu tarafından işgal edilmiştir.[7]

Müzakerenin sonucu Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordusuna bağlı birlikler 7 Mart'ta Ardahan ve Artvin'i, 10 Mart'ta Ahıska'yı almış ve 14 Mart'ta Batum ve Ahılkelek'e girmişlerdir. Gürcüler Ahıska ve Ahılkelek'in Türkiye'ye verilmesine razı olmuş; ancak Batum'u vermek istememiştir. 16 Mart 1921'de Moskova Antlaşması imzalanarak Batum'un Sovyetlere bırakılması kararlaştırıldıysa bu haber cepheye ulaşmamıştır. Bu arada 11. Kızıl Ordu Batum'a yaklaşmaktaydı.[8]

Gürcü ordusu Kızıl Ordu'nun saldırısına dayanamayarak son hattı olan Samatredi - Poti hattından geri çekilmiş ve ordunun büyük kısmı Bolşevikleşmiştir. 17 Mart'ta Gürcü hükûmeti Batum'u terk etmiştir. Gürcü kurucu meclisi Batum'u terk etmeden önce şu kararı vermiş:

Batum'u Türklere terk etmektense Bolşeviklerde kalması daha iyidir. Çünkü bir gün Sovyetler ortadan kalkacak, fakat bir kere Türk olan Batum daima Türk kalacaktır.[9]

17-18 Mart gecesi Gürcü hükûmeti Batum'u Türkiye'ye teslim ettikten sonra eski Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmetinin Gürcistan mümessili olan Albay Mehmet Kâzım Bey (Dirik) tarafından mutasarrıflık kurulmuştur.[10]

18 Mart'de Bolşeviklik ilan eden Batum'daki Gürcü Alay Komutanı Giorgi Mazniaşvili REFKOM idaresini kurmuş ve Batum'un Gürcülere bırakılmasını istemiştir. Kâzım Bey reddedince kendisinin kaldığı vilayet konağına saldırmış ve iki kuvvet arasında çatışma yaşanmıştır. Zor durumda kalan Türk birliklerin çoğu Çoruh'un gerisine çekilmiştir. 19 Mart'ta Moskova Antlaşması cephe birliklerine ulaşmıştır. Ancak 20 Mart'ta Gürcüler Samaya ve Barshane tabya ve kışlalarına saldırmış ve çarpışma alanına gelen Kızıl Ordu süvari alayı Türk birliklerinin bütün eşyalarını yağma ettikten sonra esir almıştır. Türk askerleri 22 Mart'ta kadar tutuklu kalmışlardır.[11]

28 Mart'ta 11. Alay Borçka'ya çekildi, aynı gün Albay Kâzım Bey Batum'u bırakarak Trabzon'a gitmiş, 7. Alay Batum (Çoruh sol kıyısı)'dan Hopa'ya çekilmiştir. Ahıska'daki 15. Süvari Alayı Zaruşat'a, 8. Alay Çıldır ve Çaksuyu'ya, Ahılkelek'teki 29. Alay ve 9. Tümen Süvari Bölüğü Gümrü yakınlarına çekilmiştir.[12]

Sovyetler sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

2004 yılındaki iç karışıklıklar sırasında yıkılmış bir köprü

Sovyetler Birliği’nin çözülmesinden sonra Acara, 1991’de bağımsızlığını ilan eden Gürcistan’ın içinde kaldı. Acara’nın bu tarihte başına geçerek otoriter bir yönetim kuran Aslan Abaşidze, bölgeyi Gürcistan’daki iç savaşın dışında tuttu. Ancak Abaşidze, kişisel servet edinmek, insan haklarının ihlali, suç örgütlerine göz yummak gibi konularda suçlandı. Eduard Şevardnadze’nin devlet başkanlığı boyunca Tiflis yönetiminin fiilen denetimi dışında kaldı. ABD ve Soros destekli Karanfil veya Gül Devrimi olarak adlandırılan darbeyle[13][14][15] 2004 yılında Şevarnadze’yi deviren Miheil Saakaşvili yönetimindeki muhalefet, Saakaşvili’nin devlet başkanı seçilmesinden sonra bu konuya da el attı. Bu çerçevede uzun süren ve savaş eşiğine kadar gelen kriz yaşandı. Rusya'yla yakın ilişkide olan Abaşidze, Kars Antlaşması'na atıfla garantör ülke olarak Türkiye'den de yardım istedi.[16][17] Türkiye sorunun barışçıl yollarla çözümünü desteklemekle birlikte, askeri müdahale durumunda Kars Antlaşmasına dayanabileceğini de belirtti. Yapılan diplomatik görüşmeler sonucunda gerekli desteği bulamayan Abaşidze, Mayıs 2004’te ülkeyi terk edip Rusya’ya gitmek zorunda kaldı. Abaşidze’nin devrilmesinden sonra, merkezi yönetim bölgenin özerkliğine müdahale ederek, özerk yönetimin birtakım yetkilerini kıstı, yönetimin belirlenmesinde değişikliğe gidildi.

Yasama ve yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Acara Özerk Cumhuriyeti Hükümeti logosu
Batum'daki hükümet binası.

Aslan Abaşidze’nin 2004'te devrilmesinden sonra Acara Özerk Cumhuriyeti’nin statüsü Gürcistan anayasasında yapılan değişikliklerle kısıtlandı. Yeni statüye göre bölgesel yasama organı olan Yüksek Konsey (parlamento) 30 üyeden oluşur ve 5 yılda bir yenilenir. Bölgesel hükûmet olan Acara Özerk Cumhuriyeti Bakanlar Konseyi'nin başkanı, Gürcistan devlet başkanı tarafından belirlenmektedir. Devlet Başkanına bölgesel hükûmeti ve parlamentoyu feshetme yetkisi de verilmiştir.[18]

Acaristan, 6 yönetim bölgesine ayrılmıştır:

İsim Alan (km2) Nüfus
Sayım
(17 Ocak 2002)		 Sayım
(2014)
Batum kenti 121,806 152,839
Keda ilçesi 452 20,024 16,760
Kobuleti ilçesi 720 88,063 74,794
Helvaçavuri ilçesi 410 90,843 51,189
Şuahevi ilçesi 588 21,850 15,044
Hulo ilçesi 710 33,430 23,327

Coğrafya ve İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Acara, Karadeniz’in güneydoğu kıyısında yer alır. Topraklarının büyük bölümü Küçük Kafkas Dağlarına yayılır. Kuzeyde Guria, doğuda Samtshe-Cavaheti, güneyde Türkiye yer alır. Acara büyük ölçüde dağlık bir bölgedir ve % 60’ı dağlarla kaplıdır. Bu dağların en yüksek noktası 3.000 m’yi aşar. Bölgedeki dağların önemli kısmı Mesheti Dağlarının bir parçasıdır. Mesheti Dağlarının (batıya bakan yamaçlar) pek çok kısmı ılıman yağmur ormanları ile kaplıdır.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Acara’da astropikal iklim egemendir. Yönetim merkezi Batum’da ortalama sıcaklık 14 °C’dir. En soğuk ay olan ocak ortalaması 6 °C olarak ölçülür. En sıcak aylar olan temmuz ve ağustos ortalaması ise 22 °C olarak gerçekleşir. Batum’da en düşük sıcaklık olarak -7 °C ve en yüksek sıcaklık olarak da 40 °C kaydedilmiştir.

Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıl
Ortalama sıcaklık [°C] 6 7 8 12 16 20 22 22 20 16 12 8 14

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Acara'nın çay, fındık, narenciye ve tütün yetiştirmek için iyi imkânları vardır. Dağlık ve ormanlık bölgenin astropikal bir iklimi ve birçok kaplıcası vardır. Tütün, çay, narenciye ve avokado önemli ürünler olup, çiftlik hayvanlarının besiciliğide ayrıca önemlidir. Önemli sanayi dalları çay ambalajlama, tütün işlemeciliği, meyve ve balık konserveciliği, petrol rafineri ve gemi yapımı üzerine yoğunlaşmıştır.

Bölgenin başkenti Batum; Gürcistan, Azerbaycan ve kara ile çevrili Ermenistan'ın mal nakliyesini yöneten önemli bir kapıdır. Batum limanı, Kazakistan ve Türkmenistan'dan gelen petrolün taşınması için kullanılır. Petrol rafinerisi, Supsa limanına boru yolu ile ulaşan ve oradan Batum'a demiryolu ile taşınan Azerbaycan'dan gelen Hazar petrolünü işler. Acara'nın başkenti gemi yapımı ve üretimi konusunda önemlidir.

Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Acara, Gürcistan’ın turizm açısından gelişmiş başta gelen bölgelerinden biridir. Kıyı turizmi ve plajları açısından başta gelen yerler, Kobuleti, Tsihisdziri, Çakvi, Mtsvane Kontshi, Mahincauri, Batum, Gonio, Kvariati ve Sarpi’dir. Kintrişi ve Shalta vadileri ekoturizm açısından gelişmiştir. Batum-Helvaçauri-Keda-Şuahevi-Zamleti-Shalta-Hihadziri-Thilvana ve Hihani turu, ekoturzmciler açısından ilgi çekicidir. Bölgenin hayli zengin bir flora ve fauna hazinesi vardır. Mahuntseti, Mirveti, Çiruhi gibi şelaleler doğa turizmine ayrı bir atmosfer katar. Ayrıca dağcılar için Hino-Heknari-Zerabloseli-Çakvistavi ile Hihadziri-Thilvana-Goderdzi Geçidi turları düzenlenir. Batum Botanik Bahçesi, dünyanın ender bitki türlerini barındırması açısından ilginç bir yerdir. Acara, kale, köprü, kilise ve manastır kalıntıları açısından da görülmeye değer bir bölgedir.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Batum kentinden bir görünüm.

Acaristan’nın nüfusu 333.953’dır.[19] Acara Özerk Cumhuriyeti’nin nüfusun büyük bölümü, Acaralılar olarak adlandırılan Müslüman Gürcülerden oluşur. Günlük yaşamda Gürcüce'nin farklı bir lehçesini (Acara lehçesi- Açaruli) konuşurlar. Bölgenin yukarı kesimlerinde, Türkiye sınırları yakınında Gürcücenin yanı sıra Türkçe de konuşan birkaç köy vardır. Yazı ve eğitim resmi dili Gürcüce'dir. Acaralılar, 1930’lardan bu yana Gürcülerden ayrı bir etnik kimliğe sahip topluluk sayılmamaktadır. Bu tarihe değin ise ayrı bir topluluk olarak kayıtlara geçiriliyordu[20] Bunun yanında yörede 30,000 kadar Laz yaşamaktadır.[kaynak belirtilmeli] Bu nüfusun 2.000'i Sarp köyünde ikamet etmektedir. Oradaki Lazlar da nüfuslara Gürcü olarak kayıt edilmektedirler.[kaynak belirtilmeli]

Acara Özerk Cumhuriyeti’nin toplam nüfusu 333.953'tır. 2014 sayımına göre bu nüfusun % 96,04’ü Gürcüler, % 1,64’ü Ermeniler, % 1,10’ü Ruslar, % 0,24’sı Ukraynalılar, % 0,17’ü Rumlar ve % 0,8’si de diğer etnik gruplardan oluşur.[21]

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Acara Özerk Cumhuriyeti, çok-dinli bir yapıya sahiptir. Gürcü ve Rus Ortodoks kiliselerinin yanı sıra camiler, sinagog ve Katolik kilisesi vardır.

Acaralılar, 4. yüzyılda Romalılar aracılığıyla Hristiyanlığı kabul ettiler. Fatih Sultan Mehmet ve Yavuz Sultan Selim dönemlerinde Osmanlı'nın Kafkasya bölgesini fethiyle birlikte, 17. yüzyıldan itibaren halkın tamamına yakını, Sünniliğin Hanefi mezhebini benimsemiştir.[22] Halkın önemli bir bölümü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından bölgenin Rusya’nın eline geçmesinden sonra Anadolu’ya göç etmek zorunda kaldı. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden Gürcistan'da özellikle gençler arasında devletin resmi olarak Hristiyanlaştırmayı desteklediği bir süreç vardır.[23] Buna rağmen Acara'da çoğunluğu Hulo bölgesinde Sünni Müslümanlar bulunmaktadır. Bölge Rusya tarafından ilhak edildiğinde, bölge nüfusunun tahmin olarak %80'i Müslüman iken, bugün bölgenin %25-30'u Müslüman kalabilmeyi başarmıştır.[kaynak belirtilmeli] Acara bölgesi, SSCB'ye bırakılırken bölgeye özerklik verilmiş, bu özerkliğin garantörü de Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. Bölge SCCB'ye bırakılırken bölgenin dini ve etnik yapısına müdahale edilmemesi şartı ile bırakılmıştır. 2014 Acara İstatistik birimi verilerine göre yapılan tahminlerde nüfusun %60'ı Gürcü Ortodoks Hristiyan ve %39'u Müslümandır. Nüfusun geri kalan kısmını %0.3 ile Ermeni Hristiyanlar, %3'ünü ise diğerleri oluşturmaktadır.[24]

"Hotel de France" (1900'lerde Mikhaiolovskaya caddesi)

Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiş olan Kvirike Camii gibi günümüzde de ibadete açık olan 19. yüzyıl yapısı camiler bulunmaktadır.[25]

Geleneksel halk festivalleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Selimoba[değiştir | kaynağı değiştir]

3 Temmuz'da Hulo Belediyesi'nin Bako köyünde düzenlenen Selimoba, Selim Himşiaşvili'nin hayatını anıyor. Festival süresince bir halk el sanatları sergisinin yerel amatör gruplarının katılımıyla bir konser düzenleniyor. Acara Eğitim, Kültür ve Spor Bakanlığı tarafından desteklenmektedir.

Şuamtaoba[değiştir | kaynağı değiştir]

Şuamtoba ("dağlararası festival"), her Ağustos ayının ilk hafta sonu iki belediyenin (Hulo ve Şuahevi) yazlık dağ çayırlarında düzenlenen geleneksel bir festivaldir. Şuamtoba'da at yarışı, halk el sanatları sergisi ve halk topluluklarının yer aldığı bir konser düzenleniyor.

Maçahloba[değiştir | kaynağı değiştir]

Maçahloba, Eylül ayının ikinci yarısında düzenlenen Maçahela geçit şenliğidir. Helvaçauri Belediyesi, Maçahela geçidinde kutlanan geleneksel bir bayramdır. Festival, Maçahela tüfek anıtında (Maçahela ve Çorohi nehirlerinin birleştiği noktada) başlar, Maçahispiri köyünde devam eder ve Zeda Çhutuneti köyünde sona erer.

Kolhoba[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolhoba, eski bir Laz festivalidir. Helvaçauri İlçesi, Sarpi köyünde Ağustos sonunda veya Eylül başında yapılır. Argonotlar ile ilgili efsane festival boyunca sahnede anlatılıyor.

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020. 
  3. ^ "Vikikaynak "Kars Antlaşması"". 26 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2008. 
  4. ^ "ASAM Kafkasya Araştırmaları Masası". 22 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2008. 
  5. ^ "Antlaşmanın Rusça metni". 24 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2008. 
  6. ^ Bennigsen, Alexandre; Wimbush, S. Enders (1986). Muslims of the Soviet Empire: A Guide (İngilizce). Indiana University Press. s. 207. ISBN 978-0-253-33958-4. 13 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2021. 
  7. ^ Türk İstiklâl Harbi IIIncü cilt Doğu Cephesi (1919-1921), Ankara, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 1995, s. 241-242.
  8. ^ Doğu Cephesi, s. 250.
  9. ^ Doğu Cephesi, s.251, Bois de Barre, İran yolları Mültekasında Seyahat, s. 132.
  10. ^ A.g.e, s. 251, ATASE Arşivi; No. 1/4282, Kls. 590, Dos. 123, Fih. 9.
  11. ^ Doğu Cephesi, s.252-253.
  12. ^ Doğu Cephesi, s.254.
  13. ^ "Çukurova Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi:Karanfil Devrimi". 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2006. 
  14. ^ "Milliyet:Ukrayna'da Pora, Gürcistan'da Kmara, Azerbaycan'da Makam". 29 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2007. 
  15. ^ "Aksiyon:Gürcistan'da post modern geçiş". 27 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2006. 
  16. ^ "Hürriyet:Tiflis Uçağımı düşürecek". 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2007. 
  17. ^ "Yeni Şafak:Acaristan savaş bekliyor". 15 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2006. 
  18. ^ "Gürcistan Anayasası" (PDF). 10 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mayıs 2008. 
  19. ^ "მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014". საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. Kasım 2014. 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2016. 
  20. ^ "Minortiyrights.com". 14 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2008. 
  21. ^ "georgia-ethnic-2014". 4 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020. 
  22. ^ "Minority Rights:Ajarians". 14 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2008. 
  23. ^ George Sanikidze and Edward W. Walker (2004), Islam and Islamic Practices in Georgia. Berkeley Program in Soviet and Post-Soviet Studies. University of California, Berkeley Institute of Slavic, East European, and Eurasian Studies.
  24. ^ "georgia-religion 2014". 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020. 
  25. ^ "List of Immovable Cultural Monuments" (PDF) (İngilizce). National Agency for Cultural Heritage Preservation of Georgia. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Haziran 2021. 

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. M. Fahrettin Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas – Elleri’ni Fethi (1451 - 1590), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara 1998.
3. Fahrettin Murtazaoğlu, "Acaralıların Siyasi Özerklik Hakkının Süjesi Haline Gelmeleri ve Türkiye'nin Bu Sürece Etkisi", Bilig, 2004, s.41-82 [1]
4. Süleyman Erkan, Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), KTÜ Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını, Trabzon 1996.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Acara_Özerk_Cumhuriyeti&oldid=31968231" sayfasından alınmıştır