Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti - Vikipedi

Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси (Özbekçe) Узбекская Советская Социалистическая Республика (Rusça)
1924-1991
Bayrak (1952–1991) Arma
Slogan Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз! (Özbekçe) Butun dunyo proletarlari, birlashingiz! (transliterasyon) "Bütün ülkelerin proleterleri, birleşin!"
Millî marş Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси мадҳияси Oʻzbekiston Sovet Sotsialist Respublikasining davlat madhiyasi; "Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Marşı"
Özbekistan SSC'nin Sovyetler Birliği'ndeki yeri (kırmızı).
Başkent	Buhara (1925) Semerkant (1925–1930) Taşkent (1930–1991)
Resmî dil(ler)	Özbekçe · Rusça
Resmî din	Devlet ateizmi
Demonim	Özbek Sovyet
Hükûmet	Üniter Marksist-Leninist tek partili Sovyet sosyalist cumhuriyeti (1924–1990) Üniter başkanlık cumhuriyeti (1990–1991)
Komünist Parti Birinci Sekreteri
• 1925–1927 Vladimir Ivanov (ilk) • 1989–1991 İslam Kerimov (son)
Devlet Başkanı
• 1924–1925 Feyzullah Hocayev (ilk) • 1990–1991 İslam Kerimov (son)
Bakanlar Kurulu Başkanı
• 1924–1937 Feyzullah Hocayev (ilk) • 1990 Shukrullo Mirsaidov (son)
Yasama organı	Yüksek Soyvet
Tarihçe
• Kuruluşu 5 Aralık 1924 • Dağılışı 25 Aralık 1991
Yüzölçümü
447.400 km2
Para birimi	Sovyet rublesi (SUR)
Öncüller Ardıllar Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Özbekistan
Günümüzdeki durumu	Özbekistan Tacikistan

Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Özbekçe: Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси, Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi; Rusça: Узбекская Советская Социалистическая Республика, Uzbekskaya Sovetskaya Sotsialistiçeskaya Respublika), diğer ismiyle Özbekistan SSC, 1917 Ekim Devrimi ile kurulan Sovyetler Birliği'ni oluşturan 15 cumhuriyetten biriydi. Cumhuriyet, 1924 yılında kuruldu. 1991 yılında Özbekistan Cumhuriyeti adıyla bağımsızlığını ilan ederek Sovyetler Birliği'nden ayrıldı.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

1925 yılında, Orta Asya'da siyasi birimlerin sınırları etnik unsurlar dikkate alınarak Bolşevik lider Vladimir Lenin'in hükûmetinde Milliyetler Komiseri olarak görev yapan Joseph Stalin tarafından belirlendi. Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti ve Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti kaldırıldı ve bu topraklarda 27 Ekim 1924 tarihinde Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Özbekistan SSC) oluşturuldu. Bölge, beş ayrı Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bölündü. Bir sonraki yıl Özbekistan SSC, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği cumhuriyetlerinden biri oldu.

1929 yılına kadar Tacikistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bağlı olan Özbekistan SSC o yıl bu cumhuriyetten bağımsız hâle getirildi. 1930 yılında başkent, Semerkand şehrinden Taşkent şehrine taşındı. 1936 yılında, Sovyetler Birliği'ndeki ulusal sınırlandırılmanın son aşamalarında Kazakistan SSC'den alınan Karakalpak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Özbekistan SSC'ye katıldı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra bazı toprak ve araziler, Kazakistan SSC ve Özbekistan SSC arasında birkaç kez el değiştirdi.

1928 yılında başlayan arazileri devlet çiftlikleri hâline kolektifleştirme, 1930'ların sonunda kadar devam etti.

1937-38 yıllarındaki Büyük Temizlik sırasında sözde milliyetçi bir grup insan, "ilk başbakan Feyzullah Hocayev de dâhil olmak üzere" idam edildi.

Özbekistan topraklarında ve idari sisteminde 1920 ve 1930'lu yıllarda pek çok düzenleme yapıldı. 1939 yılında yapılan nüfus sayımında ülkenin nüfusu 6.271.269 olarak tespit edildi.^[1]

II. Dünya Savaşı sırasında, birçok sanayi kuruluşu güvende tutulmak için, SSCB'nin batı bölgelerindeki savunmasız yerlerden Özbekistan SSC'ye taşındı. Ruslar, Ukraynalılar ve diğer milletlerden çok sayıda insan cumhuriyet değiştirerek bölgeye geldi. Özbekistan SSC, Mihver güçleri ile iş birliğinden şüphelenilen bazı etnik grupların Joseph Stalin tarafından tehcir ettirildiği yer oldu. Bu etnik gruplara Koreliler, Kırım Tatarları, Çeçenler ve çok sayıda etnik grup dâhildi. Sovyet döneminde, Komünist yetkililerin din karşıtı çalışmaları için bir odak noktası oldu. Hükûmet camileri kapattı ve din okullarını din karşıtı müze hâline getirdi. Okuma-yazma kırsal kesimler de dâhil olmak üzere her yere yayıldı. 1917 yılında nüfusunun çok küçük bir bölümü okuma yazma bilen ülkede okuma yazma yüzdesi Sovyetler Birliği döneminde %100'e ulaştı.

Bir başka önemli gelişme, gelecekte felakete etkisi olan pamuk üretimini artırmak için 1960'ların başında başlatılan çalışmalar oldu. Pamuğun suya ihtiyaç duyması ve suyun Amu Derya ve Aral Denizi'nden karşılanması ekolojik felakete giden yolu açtı.

Komünist Parti 1990 yılına kadar Özbekistan SSC'nin tek yasal partisi oldu. Özbekistan Komünist Partisi birinci sekreteri ya da başkanı sürekli bir Özbek oldu. Şerif Raşidov, 1958-1983 yılları arasında bu görevi en uzun süre yürüten lider oldu. İslam Kerimov, 1989 yılından bu yana Özbekistan Komünist Partisi lideri ve bu partinin değişmesinden de sonra ortaya çıkan Demokratik Halk Partisi (PDP) başkanı olarak 1990 yılında Özbekistan SSC başkanı oldu.

Sovyetler Birliği'nin dağılma sürecinde 17 Mart 1991'de yapılan referandumda (bkz. 1991 Sovyetler Birliği referandumu) Özbek halkının %94,73'ü Sovyetler Birliği'nde kalma yönünde oy kullandı. Ancak referanduma göre 20 Ağustos'ta birlik anlaşması imzalanması gerekirken 19 Ağustos 1991'de Moskova'da gerçekleşen darbe girişimi anlaşmanın iptal edilmesine sebep oldu. Darbe girişimi diğer cumhuriyetler gibi Özbekistan'ın da ayrılığa yönelmesine sebep oldu.

1 Eylül 1991 tarihinde ülkenin ismi, resmen 26 Aralık 1991 tarihine kadar Sovyetler Birliği'nin bir parçası olarak kalan Özbekistan Cumhuriyeti olarak değiştirildi. Sovyetler Birliği'nin çöküşü ile Özbekistan adıyla bağımsız ülke oldu. Kerimov, ülkenin bağımsızlığından Eylül 2016'daki ölümüne kadar devlet başkanı olarak görev yaptı. Kerimov'un ölümüyle bu görevi Şevket Mirziyoyev devraldı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]