Zofia Maternowska – Wikipedia, wolna encyklopedia
Data i miejsce urodzenia | 15 stycznia 1900 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 12 grudnia 1990 |
Zawód, zajęcie | |
Narodowość | |
Alma Mater | |
Stanowisko | członek zarządu PCK, |
Odznaczenia | |
Zofia Maternowska, ps. „Przemysława” (ur. 15 stycznia 1900 w Krukienicach, zm. 12 grudnia 1990 w Mosinie) – polska lekarka, uczestniczka obrony Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej, żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski, żołnierz powojennego podziemia antykomunistycznego, więzień polityczny okresu stalinizmu, dama Orderu Virtuti Militari.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodziła się w Krukienicach nieopodal Mościsk (ob. w granicach Ukrainy), w rodzinie Teofila Maternowskiego (1868–1940) i Eugenii z domu Rymańskiej (1871–1961)[1][2]. Jej starszą siostrą była Irena Maternowska[3].
Uczestniczyła w obronie Lwowa, służąc jako łączniczka w Miejskiej Straży Obywatelskiej. Później jako sanitariuszka Małopolskich Oddziałów Armii Ochotniczej wzięła udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W międzyczasie, w 1919 roku, rozpoczęła studia medyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Dyplom lekarski uzyskała w 1928 roku[1].
Po ukończeniu studiów pracowała jako starsza asystentka w Klinice Dziecięcej Wydziału Lekarskiego UJK, którą kierował prof. Franciszek Groër[1]. Od 1933 roku przebywała w Borysławiu, gdzie pracowała jako lekarz szkolny oraz kierowniczka miejscowego ośrodka zdrowia[4] . Z kolei od 1938 do 1942 roku kierowała znajdującą się w Klarysewie filią warszawskiego Domu Sierot im. Ks. Boduena[1][4] . Była członkiem zarządu Polskiego Czerwonego Krzyża[1].
Po rozpoczęciu niemieckiej okupacji związała się z ruchem oporu. Początkowo służyła jako łączniczka w Oddziale I Dowództwa Głównego Służby Zwycięstwa Polski (od listopada 1939 – Komenda Główna Związku Walki Zbrojnej). Od 1940 roku była natomiast członkiem harcerskiej służby sanitarnej. Była także zaangażowana w niesienie pomocy Żydom[1]. Jesienią 1942 roku objęła stanowisko dowódcy Oddziału V (łączność wewnętrzna) w sztabie Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej[3]. Miała stopień kapitana czasu wojny[1].
Po wybuchu powstania warszawskiego na własną prośbę przeszła do służby sanitarnej Zgrupowania „Radosław”. To ona 11 sierpnia 1944 roku wyniosła z pola walki ciężko rannego dowódcę zgrupowania, ppłk. Jana Mazurkiewicza[3]. Podczas obrony Starego Miasta kierowała najpierw punktem sanitarnym przy ul. Krzywe Koło 4, a później szpitalem przy ul. Miodowej 23. Na krótko przed ewakuacją dzielnicy szef sanitariatu Grupy „Północ”, płk Stefan Tarnawski ps. „Tarło”, mianował ją komendantem zgrupowania szpitali (30 lub 31 sierpnia)[4] . Po wycofaniu się oddziałów AK ze Starówki dobrowolnie pozostała z rannymi[3]. 2 września dzielnicę zajęły oddziały niemieckie, które przystąpiły do masakry powstańczych szpitali i punktów sanitarnych[5]. Szpital przy ul. Miodowej ocalał jako jeden z nielicznych, gdyż w obronie przebywających tam Polaków wystąpili leczeni w szpitalu jeńcy niemieccy[6]. W rezultacie dr Maternowska wraz z większością pacjentów i członków personelu została zabrana do Szpitala Wolskiego przy ul. Płockiej 26[3][4] .
Po upadku powstania służyła w szeregach podziemia antykomunistycznego. Pełniła funkcję szefa łączności wewnętrznej Obszaru Centralnego organizacji NIE, a następnie jej sukcesorów – Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”[3]. W maju 1945 roku odebrała od ppor. Seweryna Skowrońskiego ps. „Anatol” archiwum Kedywu, które później skutecznie ukrywała przez cztery lata. W kwietniu 1949 roku przekazała archiwum kpt. Zygmuntowi Ziemięckiemu ps. „Gałązka”, który docelowo miał je wywieźć za granicę[4] (ostatecznie wpadło w ręce UB po aresztowaniu „Gałązki” w 1950)[7].
Po raz pierwszy została aresztowana jesienią 1945 roku; zwolniono ją jednak już w grudniu tegoż roku[3]. Po raz drugi bezpieka zatrzymała ją 22 września 1949 roku. Wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z 12 kwietnia 1951 roku została skazana na karę 15 lat pozbawienia wolności oraz utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych[3][4] . Karę odbywała w więzieniu mokotowskim[4] . 8 sierpnia 1955 roku Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy, działając na mocy amnestii z listopada 1952 roku, zmniejszył jej wyrok do 10 lat więzienia. 28 czerwca 1956 roku prokurator m.st. Warszawy po raz kolejny zmniejszył wyrok, tym razem do 5 lat, a zarazem uznał karę za odbytą. W rezultacie Maternowska została zwolniona z więzienia. Ostatecznie Sąd Najwyższy wyrokiem z 10 lipca 1958 roku oczyścił ją z zarzutów[3].
Po wyjściu na wolność pracowała jako pediatra w stołecznym Instytucie Matki i Dziecka. W 1987 roku wstąpiła do ZBoWiD.
Zmarła 12 grudnia 1990 roku w Mosinie k. Poznania i tam pochowana na cmentarzu parafialnym[8], grób symboliczny znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 284b-6-25)[2].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari[3] nr 12659[9]
- Krzyż Walecznych[3]
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami[3]
- Warszawski Krzyż Powstańczy[10]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Kunert 2014 ↓, s. 463.
- ↑ a b Cmentarz Stare Powązki: Teofil Maternowski, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-01-14] .
- ↑ a b c d e f g h i j k l Kunert 2014 ↓, s. 464.
- ↑ a b c d e f g Powstańcze biogramy ↓.
- ↑ Borkiewicz 1969 ↓, s. 246–247.
- ↑ Borkiewicz 1969 ↓, s. 247.
- ↑ Do IPN trafiła część legendarnego Archiwum Kierownictwa Dywersji (Kedywu) Komendy Głównej Armii Krajowej stanowiącego dowód rzeczowy w sprawie przeciwko gen. Augustowi Emilowi Fieldorfowi „Nilowi”. ipn.gov.pl. [dostęp 2017-03-19].
- ↑ Zofia Maternowska w BillionGraves GPS Headstones [online], billiongraves.com [dostęp 2024-08-28] .
- ↑ Łukomski, Polak i Suchcitz 1997 ↓, s. 462.
- ↑ Lista odznaczonych Warszawskim Krzyżem Powstańczym. „Stolica”. Rok XXXVII, Nr 20 (1793), s. 15, 1 sierpnia 1982. Warszawa: Warszawskie Wyd. Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. [dostęp 2024-08-28].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1969.
- Andrzej Krzysztof Kunert: Maternowska Zofia. W: Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Warszawa Walczy 1939–1945 i Bellona SA, 2014. ISBN 978-83-1113474-4.
- Grzegorz Łukomski, Bogusław Polak, Andrzej Suchcitz: Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1997. ISBN 83-87424-08-0.
- Zofia Maternowska. 1944.pl. [dostęp 2017-03-19].