Zespół zabudowy więzienia w Bytomiu – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zespół zabudowy więzienia
w Bytomiu
Symbol zabytku nr rej. A/666/2020 z 2 lipca 2020[1]
Ilustracja
Pawilon penitencjarny w zespole zabudowy więzienia w Bytomiu (2020)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Bytom

Adres

ul. Wrocławska 4[1]

Typ budynku

zakład karny

Styl architektoniczny

neorenesans

Kondygnacje

4

Rozpoczęcie budowy

1858

Ukończenie budowy

1862

Ważniejsze przebudowy

1881 (rozbudowa)

Położenie na mapie Bytomia
Mapa konturowa Bytomia, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół zabudowy więzieniaw Bytomiu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół zabudowy więzieniaw Bytomiu”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zespół zabudowy więzieniaw Bytomiu”
Ziemia50°20′52,3″N 18°54′58,6″E/50,347861 18,916278
Multimedia w Wikimedia Commons

Zespół zabudowy więzienia w Bytomiu – kompleks budynków więziennych z XIX wieku w Bytomiu, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Zespół więzienia wzniesiono razem z budynkiem sądu w Śródmieściu Bytomia w latach 1858–1862, a następnie znacznie rozbudowano w latach 80. XIX wieku w stylu neorenesansowym. Budynki od czasu powstania są nieprzerwanie wykorzystywane jako miejsce pozbawienia wolności kobiet i mężczyzn, a do lat 70. XX wieku było to także miejsce straceń więźniów.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwotne zabudowania więzienia zostały wzniesione w latach 1858–1862[1][2] na terenie, który nazywano Ścinadło[2]; budowie towarzyszyło wznoszenie przyległego do więzienia gmachu sądu[3]. Rozbudowa więzienia była planowana od 1878 roku[2]. W 1879 roku w planie była budowa dwuskrzydłowego narożnego pawilonu penitencjarnego z wieżą, którego czterokondygnacyjne skrzydła łączyłyby się pod kątem prostym. Tenże pawilon przewidziano dla 202 więźniów w 82 izolatkach, ponadto zaplanowano 3 większe cele oraz kilka pomieszczeń sypialnych[4]. Przebudowa została ukończona w 1881 roku kosztem ponad 1 mln marek[2]. Powiększony obiekt był wówczas 5. co do wielkości niemieckim więzieniem[2]. Na początku XX wieku również dokonano modernizacji oraz remontów[2]. W 1919 roku więzienie było przepełnione do tego stopnia, że część aresztowanych była umieszczona w koszarach[5]. W 1926 roku przebudowano oddziały mieszkalne tak, aby okna nie wychodziły na zewnętrzną ulicę[2]. Pod zajęciu miasta przez Armię Czerwoną więzienie służyło m.in. jako punkt koncentracji ludności przed deportacjami do ZSRR[6]. W 1945 roku w więzieniu znalazło się 1650 internowanych[7]. W tymże roku grupa więźniów, m.in. żołnierze Armii Krajowej i mieszkańcy Górnego Śląska, byli wysłani pieszo do obozu NKWD w Toszku[8][9]. Po II wojnie światowej więzienie miało bardzo złą opinię[10] i było przeludnione – pod koniec 1947 roku znajdowały się w nim 954 osoby przy pojemności szacowanej na 500 ludzi[10] pomimo tego, że w marcu tegoż roku na mocy amnestii zwolniono 306 więźniów śledczych i karnych, w tym 30 „antypaństwowych”[10].

W bytomskim więzieniu wykonywano wyroki śmierci poprzez powieszenie i ścięcie[2]. W latach 1944–1956 stracono w bytomskiej jednostce co najmniej 9 osób[11]. Do lat 70. XX wieku na terenie więzienia wykonywano wyroki kary śmierci[12]. W 2016 roku prowadzono remont ⅔ zabudowań, planowano wówczas utworzyć w jednostce muzeum lub izbę pamięci[13]. Zespół zabudowy więzienia w Bytomiu został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego 2 lipca 2020 roku; wpis do rejestru zabytków obejmuje cały teren działki nr 162/1[14]. Obecnie kompleks stanowi siedzibę Aresztu Śledczego[1], tj. jednostki typu zamkniętego dla „tymczasowo aresztowanych mężczyzn pozostających do dyspozycji Prokuratury Rejonowej w Bytomiu, Sądu Rejonowego w Bytomiu, tymczasowo aresztowanych chorych na cukrzycę insulinozależną, tymczasowo aresztowanych oraz skazanych kobiet i mężczyzn, którzy wymagają leczenia w warunkach szpitalnych, recydywistów penitencjarnych oraz osadzonych niepełnosprawnych poruszających się na wózkach inwalidzkich”[15]. Załoga Aresztu wyniosła 181 osób w 2017 roku[15].

Osadzeni[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Więźniowie więzienia w Bytomiu.


Architektura[edytuj | edytuj kod]

Zespół został wzniesiony w stylu neorenesansowym[1]. Pierwotnie więzienie było dwupiętrowe[33], dokonano jednak kilku przebudów[33]. Na zespół składają się: budynek administracyjny o trzech kondygnacjach[2], budynek szpitalny (niegdyś z oddziałem chirurgii[13]), pawilon penitencjarny o czterech kondygnacjach[2], mieszczący oddziały mieszkalne, sale widzeń i kuchnię więzienną oraz budynek magazynowy i ceglany mur[14]. Przed II wojną światową więzienie było przeznaczone dla 398 mężczyzn i 84 kobiet[34]. Obecna pojemność jednostki (stan na 2020 rok) została ustalona na 329 miejsc: 276 miejsc w pawilonie penitencjarnym, 53 – na oddziale internistycznym szpitala więziennego[2]. Oryginalny układ oraz wystrój więzienia zostały zachowane[33].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Budynek administracyjny (2020)
    Budynek administracyjny (2020)
  • Brama i wartownia (2020)
    Brama i wartownia (2020)
  • Pawilon penitencjarny (2020)
    Pawilon penitencjarny (2020)
  • Narożnik pawilonu penitencjarnego (2020)
    Narożnik pawilonu penitencjarnego (2020)
  • Mury i budynek szpitalny (2020)
    Mury i budynek szpitalny (2020)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków nieruchomych. 2020, s. (115).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m Magdalena Szymczyk, Krzysztof Hyba: Opis jednostki. Służba Więzienna. [dostęp 2020-10-08].
  3. ↑ Sąd Rejonowy i więzienie w Bytomiu. [w:] Metropolia GZM [on-line]. Śląska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2020-10-11].
  4. ↑ Mittheilungen nach amtlichen Quellen. Zusammenstellung im Jahre 1879 in Ausführung begriffen gewesener Staatsbauten. „Zeitschrift für Bauwesen”. Jahrg. XXX, s. 548, 1880. Ernst & Korn. (niem.). 
  5. ↑ Wiadomości z bliższych i dalszych stron. „Górnoślązak”. 190 (XVIII), s. 3, 1919-08-23. 
  6. ↑ Marek Lyszczyna: Tragedia Górnośląska. [w:] Encykopledia Województwa Śląskiego [on-line]. 2018-12-13. [dostęp 2020-10-09].
  7. ↑ Dariusz Węgrzyn. Górnoślązacy jako forma reparacji. Deportacje z Górnego Śląska do ZSRR w 1945 roku. „Zesłaniec”, 2008. ISSN 1426-2126. 
  8. ↑ Tadeusz Loster: Powojenny gułag dla więźniów NKWD w Toszku. Informacje o nim przekazywano tylko na ucho, między swoimi, aż do roku 1991. [w:] Wnet.fm [on-line]. 2018-12-02. [dostęp 2020-10-11].
  9. ↑ Mateusz Babak: Katowice: IPN opracował monografię obozu NKWD w Toszku. [w:] dzieje.pl [on-line]. 2018-02-02. [dostęp 2020-10-11].
  10. ↑ a b c Sebastian Rozenbaum: Straż Więzienna w województwie śląskim w pierwszych latach powojennych. [w:] Przystanek Historia [on-line]. Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020-06-19. [dostęp 2020-10-11].
  11. ↑ a b Edward Romanowski: Więzienie w Bytomiu - wykaz nazwisk straconych. [dostęp 2020-10-07].
  12. ↑ Anna Śmiałek, Maciej Droń, Tomasz Śmiałek: Spacerem po Bytomiu: Przewodnik dla poszukujących.... Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, 2013, s. 23. ISBN 978-83-62234-64-6.
  13. ↑ a b Magdalena Mikrut-Majeranek: Bytom: W Areszcie Śledczym powstanie muzeum. [w:] Dziennik Zachodni [on-line]. Polska Press, 2016-11-25. [dostęp 2020-10-08].
  14. ↑ a b Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków nieruchomych. 2020, s. (116).
  15. ↑ a b KN: Szlakiem wymiaru sprawiedliwości. [w:] bytom.pl [on-line]. Urząd Miejski w Bytomiu, 2017-07-08. [dostęp 2020-10-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-27)].
  16. ↑ Sentencja wyroku w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Okręgowy w Sosnowcu, 1948-06-11. s. 1. [dostęp 2020-10-09].
  17. ↑ Zeitzeugengespräch: Karl Hans Bergmann. DEFA Stiftung. [dostęp 2020-10-07].
  18. ↑ Der Freiheit verpflichtet: Gedenkbuch der deutschen Sozialdemokratie im 20. Jahrhundert. Marburg: Schüren Verlag, 2000, s. 38. ISBN 978-3-89472-173-2.
  19. ↑ Bias, Anton. W: In die Illegalität gedrängt. Zur Flucht gezwungen. Ermordet. Gewerkschafterinnen und Gewerkschafter unter nationalsozialistischer Herrschaft. DGB/Archiv der sozialen Demokratie (Hrsg.). Friedrich-Ebert-Stiftung Archiv der sozialen Demokratie, 2020, s. 59–60, seria: Archiv der sozialen Demokratie. Heft 9. ISBN 978-3-96250-534-9.
  20. ↑ Wojciech Zmyślony: Jan Biały. [w:] Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej [on-line]. [dostęp 2020-10-09].
  21. ↑ Arka Bożek. Gromniczką mi świecili (Londyńskie pamiętniki Arki Bożka). „Nowiny Raciborskie”. 537 (29), 2002-07-17. 
  22. ↑ Tadeusz Pióro: Ucieczki oficerów LWP w latach 1948-1990. [w:] videofact.com [on-line]. [dostęp 2020-10-11].
  23. ↑ Sophie Fetthauer: Alfred Dreifuß. [w:] LexM [on-line]. Universität Hamburg, 2017. [dostęp 2020-10-07]. (niem.).
  24. ↑ Ucieczka żołnierzy ze strażnicy WOP w Pokrzywnej (i Jarnołtówka) – 12 marca 1951 r.. [dostęp 2020-10-07].
  25. ↑ Stanisław Zasada. Dziewięć razy śmierć. „W Drodze”. 7 (515), 2016. ISSN 0137-480X. 
  26. ↑ Koraszewski Bronisław. [w:] E-ncyklopedia, Historia Kościoła na Śląsku [on-line]. [dostęp 2020-10-07].
  27. ↑ Wiesław Kopeć: Jagiellońskie zaduszki 2016: Janina Maciejowska. Zespół Szkół nr 6 w Płocku. [dostęp 2020-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].
  28. ↑ Marek Mariusz Tytko. [Rec.:] Jerzy Mikołajewski, „Sulima”, Więzień śledczy nr 1025, Muzeum Armii Krajowej w Krakowie, Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, Kraków 2002, 139 [4] s., il.. „Religious and Sacred Poetry. An International Quarterly of Religion, Culture and Education”. 1 (9), s. 285, 2015. ISSN 2391-9418. 
  29. ↑ Księża - Żołnierze Wyklęci (rozm. Katarzyna Bernat z ks. Tomaszem Gocelem). [w:] em.kielce.pl [on-line]. 2018-03-01. [dostęp 2020-10-07].
  30. ↑ Hilary Gwóźdź. Udział duchowieństwa śląskiego w akcji plebiscytowej i powstaniach (1919–1921). „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, s. 193, 1982. ISSN 0137-3447. 
  31. ↑ Robert Czykiel: Zapadł wyrok ws. detektywa Rutkowskiego. W Bytomiu działał bezprawnie. [w:] bytomski.pl [on-line]. 2017-09-28. [dostęp 2020-10-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-14)].
  32. ↑ Renata Ćmiel, Joanna Warot: Twórcy Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego. s. [10]. [dostęp 2020-10-09].
  33. ↑ a b c Wacław Długoborski: Budownictwo i zagospodarowanie przestrzeni miejskiej. W: Bytom. Zarys rozwoju miasta. Wacław Długoborski (red.). Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 209.
  34. ↑ Andrzej Kurek: Niemieckie więzienia sądowe na Śląsku w czasach Trzeciej Rzeszy. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2007, s. 19. ISBN 978-83-922446-1-5.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zespół_zabudowy_więzienia_w_Bytomiu&oldid=70808633”