French
DeutschZbrodnia w Zaleszczykach (1941) – Wikipedia, wolna encyklopedia
Zbrodnia w Zaleszczykach w lipcu 1941 (ukr. Заліщицька трагедія) – masowy mord dokonany przez funkcjonariuszy NKWD w Zaleszczykach między 5 a 7 lipca 1941 roku. Jego ofiarą padli więźniowie, których w zaplombowanych wagonach przywieziono z więzień w Czortkowie i Kołomyi, a następnie zatopiono w Dniestrze. Liczba zamordowanych nie jest znana; świadkowie szacowali ją na kilkaset osób. Była to jedna z wielu tzw. masakr więziennych dokonanych przez NKWD po rozpoczęciu niemieckiej inwazji na ZSRR.
Przebieg wydarzeń[edytuj | edytuj kod]
22 czerwca 1941 roku nazistowskie Niemcy dokonały inwazji na ZSRR. Pierwsze tygodnie wojny miały bardzo pomyślny przebieg dla strony niemieckiej. Dywizjom Wehrmachtu udało się bowiem rozbić wojska nadgranicznych okręgów wojskowych ZSRR, a następnie wedrzeć się w głąb sowieckiego terytorium. Wobec szybkich postępów niemieckiej ofensywy NKWD przystąpiło do likwidacji więźniów politycznych przetrzymywanych w strefie działań wojennych. Latem 1941 roku w więzieniach i aresztach na okupowanych Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej zamordowano od 20 tys. do 30 tys. osób[1].
Między 5 a 7 lipca do Zaleszczyk przybył transport, w którym znajdowały się dwa lub trzy zaplombowane wagony wypełnione więźniami. Najprawdopodobniej zostali oni przywiezieni z więzień w Czortkowie i Kołomyi. Z napisów znajdujących się na wagonach świadkowie wywnioskowali, że w transporcie przewożeni byli Polacy. Kolejarze usłyszeli także dochodzące z wagonów głosy w języku polskim. Jedna z więźniarek miała krzyczeć, iż więźniowie zostali przywiezieni z Czortkowa, dodając, że podczas trzydniowej podróży ani razu nie otrzymali wody. W transporcie zapewne znajdowali się także liczni więźniowie narodowości ukraińskiej. Jedną z ofiar zidentyfikowano później jako Pawło Kutyka – przewodniczącego Masłosojuzu w Zaleszczykach[2].
Istnieją rozbieżne wersje na temat dalszego przebiegu wydarzeń. Według jednej, Sowieci wprowadzili wagony na most kolejowy nad Dniestrem, po czym zdetonowali podłożone pod nim ładunki wybuchowe[2][3]. Kolejna głosi, że już po wysadzeniu mostu wagony zepchnięto do rzeki przy pomocy lokomotywy[2]. Jeszcze inna informuje, że niektóre wagony wysadzono wraz z mostem, a inne zepchnięto do rzeki wraz z doczepionymi cysternami z benzyną, co spowodowało, że Dniestr „zapłonął na całej szerokości”[4].
Żaden z więźniów nie przeżył masakry[2]. Liczba ofiar pozostaje nieznana. Jeden ze świadków twierdził, że po wkroczeniu do Zaleszczyk sprzymierzonych z Niemcami wojsk węgierskich z Dniestru wyłowiono ponad 300 zwłok[4].
Epilog[edytuj | edytuj kod]
Odnalezione zwłoki pogrzebano na cmentarzu w Zaleszczykach[2].
Po ucieczce Sowietów miejscowi Ukraińcy przy pomocy Niemców urządzili w Zaleszczykach pogrom ludności żydowskiej. W pobliskich Hinkowicach część żydowskich ofiar została utopiona w Dniestrze[5].
W czasach sowieckich upamiętnienie zbrodni NKWD było niemożliwe. Oficjalna wersja głosiła, że to Niemcy wycofując się z tych terenów w 1944 roku, wysadzili most wraz z więźniami. Dopiero po rozpadzie ZSRR i powstaniu niepodległej Ukrainy w pobliżu mostu kolejowego w Zaleszczykach postawiono pamiątkowy krzyż[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Krzysztof Popiński, Aleksandr Kokurin, Aleksandr Gurjanow: Drogi śmierci. Ewakuacja więzień sowieckich z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu i lipcu 1941. Warszawa: Wydawnictwo „Karta”, 1995, s. 7. ISBN 83-900676-9-2.
- ↑ a b c d e f Stanisław Nicieja: Moje Kresy. Zaleszczyki – miasto słońca cz. 2. nto.pl, 2011-09-27. [dostęp 2020-04-10].
- ↑ Ksenya Kiebuzinski, Alexander Motyl: The Great West Ukrainian Prison Massacre of 1941. A Sourcebook. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2017, s. 61. ISBN 978-90-4852-682-6. (ang.).
- ↑ a b Józef Juzwa, Karol Zieliński. Nieznany szlak kuriersko-przerzutowy w Zaleszczykach 1939/1940 r. „Głosy Podolan”. 98, s. 14, 2010. ISSN 1507-9996.
- ↑ Witold Mędykowski: W cieniu gigantów. Pogromy 1941 r. w byłej sowieckiej strefie okupacyjnej. Jerozolima: 2018, s. 172, 273. ISBN 978-965-90038-0-8.