French
DeutschWalki o Częstochowę (1945) – Wikipedia, wolna encyklopedia
| II wojna światowa, front wschodni, część operacji wiślańsko-odrzańskiej | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Wynik | zwycięstwo wojsk radzieckich | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
 50°49′04″N 19°08′18″E/50,817778 19,138333 | |||
Wyzwolenie Częstochowy[a] (także bitwa o Częstochowę[wymaga weryfikacji?], zajęcie Częstochowy[wymaga weryfikacji?])[1][2][3] – jedno ze starć Armii Czerwonej ze znajdującym się w odwrocie niemieckim Wehrmachtem, prowadzone w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej w dniach 16–17 stycznia 1945 roku.
Niemieckie przygotowania[edytuj | edytuj kod]
Już latem 1944 roku Oberkommando der Wehrmacht wydało rozkaz przygotowania Częstochowy, jako miasta o położeniu strategicznym, do roli punktu oporu Wehrmachtu do ostatniego żołnierza[4]. Rozpoczęto wówczas fortyfikowanie Częstochowy i jej okolic. Prace nadzorowała Organizacja Todta[4], która przygotowała w pasie 10–25 km na wschód od miasta system umocnień i okopów przeciwczołgowych mający szerokość 400 m[4]. Na ulicach wlotowych do Częstochowy zbudowano barykady przeciwczołgowe z kamienia zbrojonego[4], a w sąsiadujących z nimi budynkach utworzono gniazda karabinów maszynowych[4]. W okolicach obecnej al. Armii Krajowej zbudowane zostały uzbrojone magazyny, będące zapleczem 4 Armii Pancernej[4]. Pod koniec 1944 roku w Częstochowie stacjonowało 5180 żołnierzy Wehrmachtu, 4280 żołnierzy rekrutowanych z byłych jeńców radzieckich i ochotników z krajów bałtyckich[4].
Radziecka ofensywa nad Pilicą[edytuj | edytuj kod]
Częstochowę wyzwalać miały oddziały należące do 5 Gwardyjskiej Armii, 9 i 14 Gwardyjska Dywizja Piechoty[4]. Wobec szybkich postępów wojsk radzieckich w operacji wiślańsko-odrzańskiej, Niemcy nie zdążyli obsadzić przygotowanych umocnień, siły przewidziane do tego celu zostały rozbite albo były w drodze z głębi Rzeszy[4]. 15 stycznia 14 DP napotkała jednak silny opór, Niemcy siłami 68 i 304 Dywizji Piechoty zdołali przejść do lokalnej kontrofensywy. Dopiero wieczorem siły radzieckie odzyskały inicjatywę, zdobyły Szczekociny, zabezpieczyły przeprawy na Pilicy i dotarły do Secemina[4].
O świcie 16 stycznia dowodzona przez majora Siemiona Chochriakowa grupa czołgów 54 Brygady Pancernej wyruszyła ku wyznaczonej przeprawie na Pilicy, jednostkę wzmocniono żołnierzami desantu z 2 batalionu 23 Gwardyjskiej Brygady Piechoty Zmotoryzowanej kapitana Nikołaja Goriuszkina[4]. Batalion piechoty zmotoryzowanej liczył ok. 400 żołnierzy, pułk artylerii pancernej posiadał 21 dział samobieżnych, zaś batalion czołgów liczył 21 maszyn T-34-85[4]. W Świętej Annie doszło do starcia z nieliczną załogą niemiecką, wspartą przez Luftwaffe i artylerię[4]. Sam 2. batalion 54. Brygady Pancernej Chochriakowa wyruszył ze wsi przed nalotem, który zadał taborom i piechocie duże straty[4], Chochriakow nie wiedział więc, że porusza się bez wsparcia dwóch batalionów czołgowych[4].
Na pierwszy poważniejszy opór niemiecki oddziały radzieckie natknęły się w Mstowie, radzieccy czołgiści rozbili jednak oddziały hitlerowskie, wyzwalając miejscowość i udając się w kierunku Częstochowy, do której dotarli po południu[2]. Z opóźnieniem pozostałe siły brygady, złożone z 1 i 3 batalionu czołgów, obeszły miasto od południa i północy, zajmując stanowiska na zachodnim skraju, co odcięło Niemcom drogę odwrotu[2].
Wkroczenie do Częstochowy[edytuj | edytuj kod]
Wobec braku łączności radiowej z dowództwem brygady, Chochriakow zdecydował o wejściu do miasta. Wojska radzieckie wjechały do Częstochowy przez lukę w barykadzie na ul. Warszawskiej[2]. Na pl. Narutowicza (obecnie pl. Ignacego Daszyńskiego) siły radzieckie podzieliły się, część pojechała ul. Orlicz-Dreszera (obecnie ul. Ogrodowa) i 1 Maja w kierunku dworca Stradom, druga część do dawnej dzielnicy żydowskiej, a kilka czołgów Alejami Najświętszej Maryi Panny[1]. Do spotkań z siłami niemieckimi doszło przy skrzyżowaniu z Wałami Dwernickiego, gdzie natknięto się na kolumnę ciężarówek, al. Wolności, gdzie stał czołg Tygrys, i pl. Pierackiego (obecnie pl. Biegańskiego), gdzie ulokowany był punkt ogniowy[1]. Rosjanie stracili w Alejach jeszcze jeden, trzeci, czołg[1].
W niektórych źródłach podawane są informacje o zaminowaniu Jasnej Góry. W rzeczywistości uciekająca niemiecka obsada klasztoru podpaliła ciężarówkę z dokumentami i materiałami łatwopalnymi, ale sam klasztor nie był zagrożony wysadzeniem[5].
Walki na Stradomiu[edytuj | edytuj kod]
Na terenie dworca Częstochowa Stradom doszło do dwugodzinnego[6] starcia grupy radzieckiej z załogą pociągu wiozącego czołgi dla niemieckiej 4 Armii Pancernej[1]. Po staranowaniu[6] parowozu i opanowaniu budynku dworca, nieznający siły oddziałów radzieckich i obawiający się okrążenia, Niemcy porzucili czołgi i uciekli w stronę Lublińca[1]. Wieczorem, do miasta dotarły główne siły 54 Brygady Pancernej[6]. Ciężkie walki toczyły się w okolicach Jasnej Góry i ul. św. Barbary, na której znajdowała się umocniona barykada[6].
Posiłki radzieckie[edytuj | edytuj kod]
Jeszcze 16 stycznia, wieczorem, dowódca 1 Frontu Ukraińskiego, marsz. Iwan Koniew, nakazał dowódcy 5 Gwardyjskiej Armii wydzielenie oddziału składającego się z czołgów, dział pancernych, artylerii i piechoty do wyzwolenia Częstochowy[2]. Siły, dowodzone przez płka G. Dudnika, dotarły do miasta w południe, 17 stycznia[2], ale już o godzinie 7.00 rano czasu moskiewskiego, dowódca 54 Brygady Pancernej, Iwan Czugunkow, zgłosił meldunek o całkowitym wyparciu sił niemieckich z miasta[6].
Postscriptum[edytuj | edytuj kod]
Siły, które dotarły do Częstochowy w południe 17 stycznia, wykorzystane zostały do odparcia kontruderzeń niemieckich z Blachowni, które zakończyły się wycofaniem Niemców późnym wieczorem[6]. Jeszcze 17 stycznia do miasta dotarł 31 Samodzielny Korpus Pancerny, który stacjonował w nim przez dobę, oczekując na zaopatrzenie w paliwo i amunicję[6].
Za bohaterską walkę w Częstochowie został przedstawiony do odznaczenia Złotą Gwiazdą Bohatera Związku Radzieckiego mjr Siemion Chochriakow, przy czym było to dla niego już drugie takie odznaczenie[4].
Sukces wojsk radzieckich w wyzwalaniu Częstochowy wynikał ze szwankującej organizacji i obniżającego się morale sił niemieckich, które, w obawie przed okrążeniem i niewolą, wycofywały się z kolejnych punktów oporu w mieście pod naporem wielokrotnie mniejszych jednostek radzieckich. Działanie takie wynikało z braku rozpoznania nt. rzeczywistej siły grupy mjra Chochriakowa. Szybkie postępy wojsk radzieckich po rozpoczęciu ofensywy z linii Wisły nie pozwoliły Niemcom skoncentrować znaczących sił do obrony Częstochowy, również działania niewielkiego oddziału Chochriakowa pozwoliły zająć miasto bez długotrwałych walk i uniknąć znaczących zniszczeń w zabudowie i strat wśród mieszkańców.
17 lutego w Alejach odbyła się uroczysta defilada żołnierzy częstochowskiego garnizonu „Ludowego” Wojska Polskiego z okazji wyzwolenia miasta[7]. Armia Czerwona natomiast stacjonowała w mieście do czerwca 1946 roku. Żołnierze Armii Czerwonej w Częstochowie popełnili 22 zabójstwa, 36 napadów rabunkowych, 136 kradzieży, 11 gwałtów, a także dokonali licznych „rekwizycji” mienia[5].
Straty[edytuj | edytuj kod]
Wyzwolenie kosztowało Armię Czerwoną życie 10 oficerów i 18 żołnierzy zabitych, a także 42 rannych, a także stratę 5 spalonych i 3 nienadających się do naprawy czołgów[1]. Niemcy stracili 1200 żołnierzy wziętych do niewoli, 8 czołgów, 25 armat, 52 karabiny maszynowe, 10 samochodów i przyfrontowe magazyny z bronią, amunicją i żywnością[3].
W literaturze[edytuj | edytuj kod]
- Świadkiem wyzwalania Częstochowy spod okupacji niemieckiej był 11-letni wówczas Marek Hłasko. Po latach, w swojej na poły autobiograficznej książce Piękni dwudziestoletni, opisał przemarsz wojsk radzieckich przez miasto i towarzyszące mu gwałty czerwonoarmistów na polskich kobietach. Scena przemarszu Armii Czerwonej przez Częstochowę otwiera również nigdy nieopublikowany utwór Hłaski pt. Olbrzym[8].
- Rozminowanie Jasnej Góry opisano w autobiograficznej książce Borysa Polewogo "Do Berlina - 896 kilometrów".
- Kilka dni po wyzwoleniu w Częstochowie znalazł się pisarz i wysłannik wojenny Michaił Koriakow. Następnie obraz z Częstochowy uratował mu życie. Powiązane historie zostały przez niego opisane w książkach "Wyzwolenie duszy" i "I' ll never go back".
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Władimir Suszczinski – jeden z operatorów, który kręcił w Częstochowie i został pochowany na Kulach
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Określenie używane w historiografii czasów PRL-u.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k Zapomniana tragedia.
- ↑ a b c d e f g h i O Częstochowie – 16 stycznia, czyli Rosjanie w Częstochowie.. [dostęp 2010-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-18)].
- ↑ a b c d Częstochowa, Chochriakow i Bytom.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r wyzwolenie Miasta.
- ↑ a b Jarosław Sobkowski: 70 lat temu do Częstochowy weszła Armia Czerwona. Historyk: „Nie dla wszystkich to było wyzwolenie”. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. Agora SA, 2015-01-16. [dostęp 2015-01-16]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Częstochowa 17 dzień stycznia 1945 roku. my.opera.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-03)]..
- ↑ Tadeusz Piersiak: Nieznane zdjęcia z Częstochowy z 1945 roku: Alejami defilowali żołnierze. Gazeta.pl Częstochowa, 2012-09-07. [dostęp 2012-09-07]. (pol.).
- ↑ Bartosz Marzec. Hłasko nieznany. „Rzeczpospolita”, 20 maja 2010.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1974, s. 200–203.
- Janusz Płowecki, Wyzwolenie Częstochowy 1945, Książka i Wiedza, Warszawa 1973.
- Janusz Płowecki, Szlakiem Wyzwolenia Ziemi Częstochowskiej, Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, Częstochowa 1986.