Wandalizm – Wikipedia, wolna encyklopedia

Przykład wandalizmu (w kontekście mienia publicznego)

Wandalizm – umyślne niszczenie cudzego mienia, zwłaszcza publicznego[1][2].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]

Termin etymologicznie wywodzi się od nazwy germańskiego plemienia – Wandalów[a], którym przypisywano barbarzyńskie zniszczenie zdobytego Rzymu (w rzeczywistości nie zniszczyli oni miasta, a dokonali grabieży). W tym pejoratywnym znaczeniu, po raz pierwszy słowo wandalizm użyte zostało w XVIII-wiecznej Francji przez katolickiego księdza Henriego Grégoire[3][4].

Zjawisko

[edytuj | edytuj kod]

Niektóre wandalizmy mają podłoże kulturowe lub politycznie: np. identyfikacyjna grafika ścienna, której formą jest graffiti może np. stanowić oznaczenie terytorium, do którego pewna grupa (np. gang młodzieżowy albo szalikowcy) rości sobie prawa. Niekiedy (np. w Wikipedii) zachowanie kwalifikowane jest jako wandalizm w zależności od intencji autora[b].

Wandalizm z reguły przynosi wymierne szkody, a z racji masowego występowania szkody te bywają znaczne i powodują ubożenie firm i społeczeństw. Wandalizm jako przestępstwo albo wykroczenie jest przedmiotem zainteresowania prawa karnego i wykroczeń[5], a jako masowe zachowanie patologiczne – kryminologii i psychologii społecznej. Graffiti, będące jednym z przejawów wandalizmu, może być uznane za wandalizm lub sztukę w zależności od oceniającego[6] lub zgody udzielonej przez właściciela mienia[7]. Pewne czyny mogą być społecznie sankcjonowane, np. niszczenie maszyn przez luddystów w XIX-wiecznej Anglii, zniszczenia dokonane w toku rewolucji i powstań, działań wojennych, niszczenie obrazów przez ikonoklastów, zniszczenie posągów Buddy przez talibów. Prawie zawsze efekt takiego postępowania nie jest trwały i po pewnym czasie pojawiają się czynniki dążące do przywrócenia stanu poprzedniego, co nie zawsze jest możliwe, zwłaszcza w przypadku zabytków.

Rodzaje

[edytuj | edytuj kod]

W 1969 brytyjski socjolog Stanley Cohen sformułował klasyfikację wyróżniającą następujące typy wandalizmu[8][9]:

  • zaborczy (acquisitive) – niszczenie mienia w celu uzyskania korzyści majątkowej, np. okradanie automatów z monet, instalacji z miedzianych kabli (np. sieci trakcyjnych), wykopywanie zwłok z grobów itp.;
  • taktyczny (tactical) – mający zwrócić uwagę na czyjeś postulaty, np. zniszczenie szyby przez bezdomnego w celu spędzenia zimy w areszcie, zepsucie lampy, aby w ciemności móc dokonać włamania lub niszczenie mienia podczas niektórych akcji organizacji klimatycznych (np. Ostatniego Pokolenia);
  • ideologiczny (ideological) – ma na celu osiągnięcie wyraźnego celu ideologicznego, np. namalowanie antyrządowych haseł czy swastyki na murach budynku;
  • mściwy (vindictive) – mający na celu rewanż za domniemaną krzywdę, np. przy zniszczeniu przedmiotu należącego do nasyłającego policję sąsiada lub zniszczenie mienia szkolnego przez niesprawiedliwie – w ich mniemaniu – ukaranych uczniów;
  • zabawowy (play) – niszczenie mienia dla zabawy. Często wynika z ciekawości, nudów lub jest efektem namowy najczęściej młodej osoby, np. kto zbije najwięcej lamp ulicznych, przewróci najwięcej toalet publicznych lub pomaluje najwięcej ścian, tworząc wszelkiego rodzaju napisy (np. tagi);
  • złośliwy (malicious) – powstaje przy wyrażeniu emocji takich jak złość i frustracja, np. zdemolowanie mienia przez kibiców po przegranym meczu czy zniszczenie narzędzi przez zdenerwowanych robotników.

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. Osoba dopuszczająca się wandalizmów określana jest współcześnie mianem „wandala” (l.mn. „wandale”), natomiast członkowie plemienia Wandalów to Wandalowie – nazwa własna odmieniająca się w języku polskim inaczej niż rzeczownik „wandal”.
  2. Porównaj zasadę Wikipedii, gdzie zdefiniowano wandalizm: Wikipedia:Wandalizm.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. wandal – Słownik języka polskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2022-08-10] (pol.).
  2. wandalizm – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2022-08-10] (pol.).
  3. Gdańsk Strefa Prestiżu, Sztuka wandalizmu Rewolucji Francuskiej [online], Gdańsk Strefa Prestiżu, 31 maja 2015 [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  4. Sławomir Koper, Wandalowie dwa razy zdobyli Rzym i założyli państwa w Hiszpanii oraz w Afryce [online], Historia Do Rzeczy, 16 grudnia 2017 [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  5. l, Zniszczenie mienia przestępstwem lub wykroczeniem [online], Prawo.pl, 20 lipca 2020 [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  6. Wandalizm czy sztuka? [online], 24kurier.pl [dostęp 2024-07-24].
  7. Sztuka uliczna: Wandalizm czy chroniony prawem utwór [online], serwisy.gazetaprawna.pl, 18 września 2021 [dostęp 2024-07-24] (pol.).
  8. Stanley Cohen, Hooligans, vandals and the community: a study of social reaction to juvenile delinquency, 1969 [dostęp 2024-07-03] (ang.).
  9. Monika Pałka, Wandalizm miejsc kultu religijnego [online], Laboratorium Wolności Religijnej, 27 lipca 2021 [dostęp 2024-07-03] (pol.).