Vittorio Gassman – Wikipedia, wolna encyklopedia

Vittorio Gassman
Data i miejsce urodzenia	1 września 1922 ; Genua
Data i miejsce śmierci	29 czerwca 2000 ; Rzym
Zawód	aktor, reżyser
Współmałżonek	Nora Ricci; (1944–1952; rozwód); Shelley Winters; (1952–1954; rozwód); Diletta D’Andrea; (1972–2000)
Lata aktywności	1945–1999
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Vittorio Gassman, ps. „Il Mattatore” (ur. 1 września 1922 w Genui, zm. 29 czerwca 2000 w Rzymie) – włoski aktor teatralny i filmowy, reżyser.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne lata[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Genui w zamożnej niemiecko-włoskiej rodzinie rzymskokatolickiej jako syn Luisy Ambron i inżyniera Heinricha „Enrico” Gassmana^[1]^[2]. Jego rodzina miała pochodzenie żydowskie^[1]. Jego matka pochodziła z Pizy w Toskanii^[1]. W latach szkolnych był dobrym koszykarzem. Uczęszczał do szkoły prawniczej^[3]. Następnie studiował aktorstwo pod kierunkiem Silvio D’Amico w Rzymie^[4]. W 1942 zadebiutował na scenie w Mediolanie w przedstawieniu Nieprzyjaciółka (La nemica) z Aldą Borelli w reżyserii Dario Niccodemi. Następnie przeniósł się do Rzymu i związał z zespołem Teatro Eliseo z Tino Carraro i Ernesto Calindri^[5].

Kariera[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy wystąpił na ekranie w filmie Spotkanie z Laurą (Incontro con Laura, 1945). Wraz ze Stoppą, Riną Morelli i Paolą Borboni występował w sztukach reżyserowanych przez Luchino Viscontiego^[6]. Grał energicznego Stanleya Kowalskiego w sztuce Tennessee Williamsa Tramwaj zwany pożądaniem (Un tram che si chiama desiderio). Następnie dołączył do Teatro Nazionale z Tommaso Salvini, Massimo Girotti, Arnoldo Foà w spektaklu Henryka Ibsena Peer Gynt. W 1952 wraz z Luigi Squarziną założył Teatro d’Arte Italiano i zrealizował pełną wersją dramatu Hamlet, a następnie rzadkie utwory Seneki Tyestes (Tieste) lub Ajschylosa Persowie. W 1956 zagrał tytułową postać w Otellu^[7].

Dużą popularność przyniósł mu udział w czarnej komedii Sprawcy nieznani (I soliti ignoti, 1958) jako złodziej z Claudią Cardinale, komediodramacie wojennym Wielka wojna (La grande guerra, 1959), komediodramacie Fanfaron (Il sorpasso, 1962), komedii Potwory (I mostri, 1963), komedii Brancaleone i Krzyżowcy (Brancaleone alle crociate, 1970), komediodramacie Zapach kobiety (Profumo di donna, 1974)^[8] jako kapitan Fausto Consolo i dramacie Drogi papa (Caro papà, 1979)^[9]. Pomimo sukcesu w filmach Gassman nigdy nie opuścił teatru. Założył szkołę teatralną we Florencji.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

Był trzykrotnie żonaty. W czerwcu 1943 ożenił się z Norą Ricci, z którą ma córkę Paolę. 16 kwietnia 1967 ślub został anulowany. 28 kwietnia 1952 poślubił amerykańską aktorkę Shelley Winters, rozwiedli się 2 czerwca 1954. Mieli córkę Vittorię (ur. 14 lutego 1953). Z nieformalnego związku z francuską aktorką Juliette Mayniel miał syna Alessandro (ur. 24 lutego 1965), później również aktora^[10]. 7 grudnia 1970 po raz trzeci ożenił się – tym razem z Dilettą D'Andreą, z którą miał syna Jacopo.

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

W późnych latach swojego życia padł ofiarą depresji. Zmarł w wieku 78 lat na zawał mięśnia sercowego. Pochowany został na słynnym cmentarzu Campo Verano w Rzymie.

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Filmy

Rok	Tytuł	Rola	Reżyser
1945	Spotkanie z Laurą (Incontro con Laura)	Franco	Carlo Alberto Felice
1946	Preludium miłości (Preludio d’amore)	Davide	Giovanni Paolucci
1947	Elena (Daniele Cortis)	Daniele Cortis	Mario Soldati
	Pinokio (Le avventure di Pinocchio)	Zielony Rybak	Gianetto Guardone
	Il cavaliere misterioso	Giacomo Casanova	Riccardo Freda
	Córka kapitana (La figlia del capitano)	Svabrin	Mario Camerini
1949	Gorzki ryż (Riso amaro)	Walter	Giuseppe De Santis
	Wilk z Sewilli (Il Lupo della Sila)	Pietro Campolo	Duilio Coletti
	Una voce nel tuo cuore	Paolo Baldini, dziennikarz	Alberto D’Aversa
	Wędrujący Żyd (L'ebreo errante)	Mathieu Blumenthal	Goffredo Alessandrini
	Marzyłem o raju (Ho sognato il paradiso)	Giorgio	Giorgio Pàstina
1950	Wyjęci spod prawa (I Fuorilegge)	Turi	Aldo Vergano
1950	Krogulec Nilu (Lo sparviero del Nilo)	Yusuf	Giacomo Gentilomo
1951	Anna	Vittorio	Alberto Lattuada
1951	Czarna korona (La Corona negra)	Mauricio	Luis Saslavsky
1952	Znak Zorro (Il Sogno di Zorro)	Don Juan	Mario Soldati
1953	Handel żywym towarem (La Tratta delle bianche)	Michele	Luigi Comencini
1953	Sombrero	Alejandro Castillo	Norman Foster
1954	Mambo	Mario	Robert Rossen
	Ściana ze szkła (Il muro di vetro)	Peter Kaban	Maxwell Shane
	Rapsodia	Paul Bronte	Charles Vidor
1955	Najpiękniejsza kobieta świata (La donna più bella del mondo)	Książę Sergiej	Robert Z. Leonard
1955	Kean (Kean – Genio e sregolatezza)	Edmund Kean	Francesco Rosi, Vittorio Gassman
1956	Wojna i pokój (War and Peace)	Anatol Kuragin	King Vidor
1956	Bronię mojej miłości (Difendo il mio amore)	Giovanni Marchi	Giulio Macchi
1957	Miłość specjalistka (La ragazza del Palio)	Piero di Montalcino	Luigi Zampa
1958	Sprawcy nieznani (I Soliti ignoti)	Giuseppe Marchetti „Peppe er Pantera”	Mario Monicelli
1958	Burza nad stepem (La tempesta)	Prokurator	Alberto Lattuada
1959	Skok w Mediolanie (Audace colpo dei soliti ignoti)	Giuseppe „Peppe er Pantera” Baiocchi	Nanni Loy
	Niespodzianki miłości (Le sorprese dell’amore)	mistrz szkoły	Luigi Comencini
	Wielka wojna (La Grande guerra)	Giovanni Busacca	Mario Monicelli
	Cud (The Miracle)	Guido	Irving Rapper, Gordon Douglas
1960	Zbrodnia (Crimen)	Remo Capretti	Mario Camerini
1961	Barabasz (Barabba)	Sahak	Richard Fleischer
	Duchy w Rzymie (Fantasmi a Roma)	Giovanni Battista Villari „il Caparra”	Antonio Pietrangeli
	Życie jest ciężkie (Una Vita difficile)	w roli samego siebie	Dino Risi
	Sąd ostateczny (Il giudizio universale)	Cimino	Vittorio De Sica
1962	Rozbójnicy sycylijscy (I briganti italiani)	Vincenzino	Mario Camerini
	Czarna dusza (Anima nera)	Adriano Zucchelli	Roberto Rossellini
	Fanfaron (IL sorpasso)	Bruno Cortona	Dino Risi
	Marsz na Rzymu (La Marcia su Roma)	Domenico Rocchetti	Dino Risi
1963	Sukces (Il successo)	Giulio Cerioni	Mauro Morassi, Dino Risi
	Potwory (I mostri)	różne role	Dino Risi
	Trudna miłość (L'Amore difficile) – L'avaro	prawnik	Luciano Lucignani
1964	Porozmawiajmy o kobietach (Se permettete parliamo di donne)	Dziwny gość/Dowcipniś/Klient/Kochanek/Niecierpliwy kochanek/Kelner/Nieśmiały brat/Choleryk/Więzień	Ettore Scola
1965	Włoch w Argentynie (Il Gaucho)	Marco Ravicchio	Dino Risi
	Slalom	Lucio Ridolfi	Luciano Salce
	Koniunktura (La congiuntura)	Giuliano	Ettore Scola
1966	Armia Brancaleone (L'armata Brancaleone)	Brancaleone da Norcia	Mario Monicelli
1967	Tygrys i kotka (Il tigre)	Francesco Vincenzini	Dino Risi
1967	Siedem razy kobieta (Woman Times Seven)	Cenci – odc. 'Two Against One'	Vittorio De Sica
1969	12+1 (12 + 1)	Mario Beretti	Nicolas Gessner, Luciano Lucignani
1974	Tacy byliśmy zakochani (C'eravamo tanto amati)	Gianni Perego	Ettore Scola
1974	Zapach kobiety (Profumo di donna)	kapitan Fausto Consolo	Dino Risi
1976	Pustynia Tatarów (Il Deserto dei Tartari)	Filimore	Valerio Zurlini
1977	Nowe potwory (I Nuovi mostri)	różne role	Mario Monicelli, Dino Risi, Ettore Scola
1978	Dzień weselny (A Wedding)	Luigi Corelli	Robert Altman
1979	Kwintet (Quintet)	Saint Christopher	Robert Altman
1979	Drogi papa (Caro papà)	Albino Millozza	Dino Risi
1980	Naga bomba (The Nude Bomb)	Sauvage / Nino Salvatori Sebastiani	Clive Donner
1981	Sprawa Sharky’ego (Sharky’s Machine)	Victor Score	Burt Reynolds
1981	Camera d'albergo	Achille Mengaroni	Mario Monicelli
1982	Hrabia Tacchia (Il Conte Tacchia)	Książę Torquato Terenzi	Sergio Corbucci
1982	Burza (Tempest)	Alonzo	Paul Mazursky
1983	Życie jest powieścią (La Vie est un roman)	Walter Guarini	Alain Resnais
1983	Benvenuta	Livio Carpi	André Delvaux
1985	Paradygmat, czyli potęga zła (Le Pouvoir du mal)	Gottfried	Krzysztof Zanussi
1987	Rodzina (La Famiglia)	Carlo w dojrzałym wieku	Ettore Scola
1988	Piraci (I Picari)	Marquis Felipe de Aragona	Mario Monicelli
1990	Baśnie tysiąca i jednej nocy (Les Mille et une nuits)	Sinbad	Philippe de Broca
	Biorę sobie trud (Tolgo il disturbo)	Augusto Scribani	Dino Risi
	I divertimenti della vita privata	Marquis	Cristina Comencini
1991	Rossini! Rossini!	Ludwig van Beethoven	Mario Monicelli
1992	Quando eravamo repressi	seksuolog	Pino Quartullo
1992	Długa zima (El largo invierno)	Claudio	Jaime Camino
1993	Abraham (TV)	Terah	Joseph Sargent
1994	Każdego roku raz w roku (Tutti gli anni una volta l’anno)	Giuseppe	Gianfrancesco Lazotti
1996	Uśpieni (Sleepers)	King Benny	Barry Levinson
1997	Ogień pustyni (Deserto di fuoco, TV)	Tarek	Enzo G. Castellari
1998	Kolacja (La Cena)	Maestro Pezzullo	Ettore Scola

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

Nagroda na MFF w Cannes Najlepszy aktor: 1975 Zapach kobiety

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c Alessandro Gassman – What Nationality Ancestry Race. Ethnicity of Celebs, 16 czerwca 2015. [dostęp 2021-08-17]. (ang.).
↑ Genealogy: Vittorio Gassman (1922-2000). Geni, 4 grudnia 2020. [dostęp 2016-07-12]. (ang.).
↑ Vittorio Gassman (1922-2000). Film Reference. [dostęp 2021-08-17]. (ang.).
↑ John Francis Lane: Vittorio Gassman. „The Guardian”, 29 czerwca 2000. [dostęp 2021-07-12]. (ang.).
↑ Vittorio Gassman. MYmovies.it. [dostęp 2016-07-12]. (wł.).
↑ Vittorio Gassman biografia. Comingsoon.it. [dostęp 2021-07-12]. (wł.).
↑ Vittorio Gassman. ČSFD.cz. [dostęp 2016-07-12]. (cz.).
↑ Sandra Brennan: Vittorio Gassman Biography. AllMovie. [dostęp 2021-08-17]. (ang.).
↑ Vittorio Gassman – Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2016-07-12]. (rum.).
↑ Ted Loos: Fresh Faces, Familiar Names. „The New York Times”, 6 grudnia 1998. [dostęp 2021-07-12]. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Vittorio Gassman w bazie IMDb (ang.)
Vittorio Gassman w bazie Filmweb
Vittorio Gassman w bazie Notable Names Database (ang.)

[ethnicelebs-1] Alessandro Gassman – What Nationality Ancestry Race. Ethnicity of Celebs, 16 czerwca 2015. [dostęp 2021-08-17]. (ang.).

[2] Genealogy: Vittorio Gassman (1922-2000). Geni, 4 grudnia 2020. [dostęp 2016-07-12]. (ang.).

[filmreference-3] Vittorio Gassman (1922-2000). Film Reference. [dostęp 2021-08-17]. (ang.).

[4] John Francis Lane: Vittorio Gassman. „The Guardian”, 29 czerwca 2000. [dostęp 2021-07-12]. (ang.).

[5] Vittorio Gassman. MYmovies.it. [dostęp 2016-07-12]. (wł.).

[6] Vittorio Gassman biografia. Comingsoon.it. [dostęp 2021-07-12]. (wł.).

[7] Vittorio Gassman. ČSFD.cz. [dostęp 2016-07-12]. (cz.).

[allmovie-8] Sandra Brennan: Vittorio Gassman Biography. AllMovie. [dostęp 2021-08-17]. (ang.).

[9] Vittorio Gassman – Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2016-07-12]. (rum.).

[10] Ted Loos: Fresh Faces, Familiar Names. „The New York Times”, 6 grudnia 1998. [dostęp 2021-07-12]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

1980–1989	Gregory Peck / Gene Tierney (1986) Glenn Ford (1987) Vittorio Gassman (1988) Bette Davis (1989)
1990–1999	Claudette Colbert (1990) Anthony Perkins (1991) Lauren Bacall (1992) Robert Mitchum (1993) Lana Turner (1994) Susan Sarandon / Catherine Deneuve (1995) Al Pacino (1996) Michael Douglas / Jeremy Irons (1997) Jeanne Moreau / Anthony Hopkins / John Malkovich (1998) Anjelica Huston / Fernando Fernán Gómez / Vanessa Redgrave (1999)
2000–2009	Michael Caine / Robert De Niro (2000) Julie Andrews / Warren Beatty / Francisco Rabal (2001) Jessica Lange / Bob Hoskins / Dennis Hopper / Francis Ford Coppola (2002) Robert Duvall / Sean Penn / Isabelle Huppert (2003) Annette Bening / Jeff Bridges / Woody Allen (2004) Willem Dafoe / Ben Gazzara (2005) Max von Sydow / Matt Dillon (2006) Liv Ullmann / Richard Gere (2007) Meryl Streep / Antonio Banderas (2008) Ian McKellen (2009)
2010–2019	Julia Roberts (2010) Glenn Close (2011) Oliver Stone / Ewan McGregor / Tommy Lee Jones / John Travolta / Dustin Hoffman (2012) Carmen Maura / Hugh Jackman (2013) Denzel Washington / Benicio del Toro (2014) Emily Watson (2015) Sigourney Weaver / Ethan Hawke (2016) Ricardo Darín / Monica Bellucci / Agnès Varda (2017) Hirokazu Koreeda / Danny DeVito / Judi Dench (2018) Penélope Cruz / Costa-Gavras / Donald Sutherland (2019)
2020–2029	Viggo Mortensen (2020) Johnny Depp / Marion Cotillard (2021) Juliette Binoche / David Cronenberg (2022) Javier Bardem / Víctor Erice / Hayao Miyazaki (2023)

1969–1989	Luis Buñuel (1969) Orson Welles (1970) Ingmar Bergman / Marcel Carné / John Ford (1971) Charles Chaplin / Anatolij Gołownia / Billy Wilder (1972) Alessandro Blasetti / Luis Buñuel / Frank Capra / George Cukor / Jean-Luc Godard / Siergiej Jutkiewicz / Alexander Kluge / Akira Kurosawa / Michael Powell / Satyajit Ray / King Vidor / Cesare Zavattini (1982) Michelangelo Antonioni (1983) Federico Fellini / John Huston / Manoel de Oliveira (1985) Paolo i Vittorio Taviani (1986) Luigi Comencini / Joseph L. Mankiewicz (1987) Joris Ivens (1988) Robert Bresson (1989)
1990–2009	Miklós Jancsó / Marcello Mastroianni (1990) Mario Monicelli / Gian Maria Volonté (1991) Francis Ford Coppola / Jeanne Moreau / Paolo Villaggio (1992) Claudia Cardinale / Robert De Niro / Roman Polański / Steven Spielberg (1993) Suso Cecchi D’Amico / Ken Loach / Al Pacino (1994) Woody Allen / Giuseppe De Santis / Goffredo Lombardo / Ennio Morricone / Alain Resnais / Martin Scorsese / Alberto Sordi / Monica Vitti (1995) Robert Altman / Vittorio Gassman / Dustin Hoffman / Michèle Morgan (1996) Gérard Depardieu / Stanley Kubrick / Alida Valli (1997) Warren Beatty / Sophia Loren / Andrzej Wajda (1998) Jerry Lewis (1999) Clint Eastwood (2000) Éric Rohmer (2001) Dino Risi (2002) Dino De Laurentiis / Omar Sharif (2003) Stanley Donen / Manoel de Oliveira (2004) Hayao Miyazaki / Stefania Sandrelli (2005) David Lynch (2006) Bernardo Bertolucci / Tim Burton (2007) Ermanno Olmi (2008) John Lasseter / Brad Bird / Pete Docter / Andrew Stanton / Lee Unkrich (2009)
2010–	John Woo (2010) Marco Bellocchio (2011) Francesco Rosi (2012) William Friedkin (2013) Thelma Schoonmaker / Frederick Wiseman (2014) Bertrand Tavernier (2015) Jean-Paul Belmondo / Jerzy Skolimowski (2016) Jane Fonda / Robert Redford (2017) David Cronenberg / Vanessa Redgrave (2018) Pedro Almodóvar / Julie Andrews (2019) Ann Hui / Tilda Swinton (2020) Roberto Benigni / Jamie Lee Curtis (2021) Catherine Deneuve / Paul Schrader (2022) Liliana Cavani / Tony Leung Chiu Wai (2023)

1946–1959	Ray Milland (1946) Edward G. Robinson (1949) Michael Redgrave (1951) Marlon Brando (1952) Charles Vanel (1953) Boris Andriejew / Aleksiej Batałow / Boris Bitiukow / Nikołaj Gricenko / Pawieł Kadocznikow / Boris Kokowkin / Siergiej Kuriłow / Siergiej Łukjanow / Wadim Miedwiediew / Nikołaj Siergiejew / Spencer Tracy (1955) John Kitzmiller (1957) Paul Newman (1958) Bradford Dillman / Dean Stockwell / Orson Welles (1959)
1960–1979	Anthony Perkins (1961) Murray Melvin / Ralph Richardson/ Jason Robards / Dean Stockwell (1962) Richard Harris (1963) Antal Páger / Saro Urzì (1964) Terence Stamp (1965) Per Oscarsson (1966) Oded Kotler (1967) Jean-Louis Trintignant (1969) Marcello Mastroianni (1970) Riccardo Cucciolla (1971) Jean Yanne (1972) Giancarlo Giannini (1973) Jack Nicholson (1974) Vittorio Gassman (1975) José Luis Gómez (1976) Fernando Rey (1977) Jon Voight (1978) Jack Lemmon (1979)
1980–1999	Michel Piccoli (1980) Ugo Tognazzi (1981) Jack Lemmon (1982) Gian Maria Volonté (1983) Alfredo Landa / Francisco Rabal (1984) William Hurt (1985) Michel Blanc / Bob Hoskins (1986) Marcello Mastroianni (1987) Forest Whitaker (1988) James Spader (1989) Gérard Depardieu (1990) John Turturro (1991) Tim Robbins (1992) David Thewlis (1993) Ge You (1994) Jonathan Pryce (1995) Daniel Auteuil / Pascal Duquenne (1996) Sean Penn (1997) Peter Mullan (1998) Emmanuel Schotté (1999)
2000–2019	Tony Leung Chiu Wai (2000) Benoît Magimel (2001) Olivier Gourmet (2002) Muzaffer Özdemir / Mehmet Emin Toprak (2003) Yūya Yagira (2004) Tommy Lee Jones (2005) Jamel Debbouze / Samy Naceri / Roschdy Zem / Sami Bouajila / Bernard Blancan (2006) Konstantin Ławronienko (2007) Benicio del Toro (2008) Christoph Waltz (2009) Javier Bardem / Elio Germano (2010) Jean Dujardin (2011) Mads Mikkelsen (2012) Bruce Dern (2013) Timothy Spall (2014) Vincent Lindon (2015) Shahab Hosseini (2016) Joaquin Phoenix (2017) Marcello Fonte (2018) Antonio Banderas (2019)
2020–	Caleb Landry Jones (2021) Song Kang-ho (2022) Kōji Yakusho (2023)