Valdas Adamkus – Wikipedia, wolna encyklopedia

Valdas Adamkus
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 listopada 1926
Kowno

Prezydent Litwy
Okres

od 26 lutego 1998
do 25 lutego 2003

Poprzednik

Algirdas Brazauskas

Następca

Rolandas Paksas

Prezydent Litwy
Okres

od 12 lipca 2004
do 12 lipca 2009

Poprzednik

Artūras Paulauskas (p.o.)

Następca

Dalia Grybauskaitė

podpis
Odznaczenia
Wielki Krzyż ze Złotym Łańcuchem Orderu Witolda Wielkiego (Litwa) Wielki Krzyż Orderu Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa) Wielki Krzyż Orderu Krzyża Pogoni (Litwa) Gwiazda Tysiąclecia Litwy Krzyż Wielki Orderu Sokoła (Islandia) Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Order Księcia Jarosława Mądrego I klasy Order Krzyża Ziemi Maryjnej I Klasy (Estonia) Krzyż Wielki Orderu Zbawiciela (Grecja) Order Zasługi Republiki Włoskiej I Klasy z Wielkim Łańcuchem (1951-2001) Order Orła Białego Narodowy Order Zasługi I klasy (Malta) Krzyż Wielki Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Order „Przyjaźń” (Kazachstan) Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii (republ.) Order św. Mesropa Masztoca Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Order Gwiazdy Białej I Klasy (Estonia) Łańcuch Orderu Izabeli Katolickiej (Hiszpania) Krzyż Wielki Klasy Specjalnej Orderu Zasługi RFN Order Podwójnego Białego Krzyża I Klasy (Słowacja) Wielka Wstęga Orderu Leopolda (Belgia) Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny) Krzyż Wielki Orderu Łaźni (Wielka Brytania) Order „Za zasługi” I klasy (Ukraina) Order Chryzantemy (Japonia) Wielki Łańcuch Orderu Infanta Henryka (Portugalia) Order Zwycięstwa Świętego Jerzego Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia) Łańcuch Orderu Zasługi (Chile) Klasa Specjalna Odznaki Honorowej za Zasługi Order Stara Płanina (Bułgaria) Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Wolności (Ukraina)
Micheil Saakaszwili, Valdas Adamkus i Lech Kaczyński (2007)

Valdas Adamkus (ur. 3 listopada 1926 w Kownie[1] jako Voldemaras Adamkavičius[2]) – litewski i amerykański polityk, inżynier i działacz społeczny, prezydent Litwy (1998–2003 oraz 2004–2009).

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się jako Voldemaras Adamkavičius, imię Valdas i nazwisko Adamkus przyjął w 1955[2]. Jego ojciec był jednym z założycieli i wykładowców szkoły lotniczej w przedwojennej Litwie. Kształcił się w kowieńskim gimnazjum Aušra, podczas wojny przyłączył się do antyniemieckiego ruchu oporu[3]. Kolportował wtedy podziemne czasopisma, m.in. patriotyczną gazetę „Jaunime, budėk!”. W 1944 wraz z rodzicami wyjechał do Niemiec, po krótkim pobycie powrócił jednak na Litwę w celu walki z sowieckim okupantem. Jeszcze w tym samym roku opuścił kraj. Ukończył litewskie gimnazjum w Niemczech, po czym studiował na wydziale nauk przyrodniczych Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium. Pracował w międzyczasie dla YMCA[1][4].

W 1949 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych[5], uzyskał obywatelstwo tego państwa[6]. W 1960 ukończył inżynierię lądową w Illinois Institute of Technology[1]. Początkowo pracował w fabryce produkującej części samochodowe, a następnie jako kreślarz w firmie inżynierskiej. Od początku lat 90. był zatrudniony w agencji federalnej Environmental Protection Agency, zajmował stanowisko zastępcy administratora i następnie do 1997 administratora regionu EPA zajmującego się ochroną Wielkich Jezior Północnoamerykańskich[1].

Na emigracji zaangażowany w działalność na rzecz społeczności litewskiej. W 1951 założył klub sportowy dla mniejszości litewskiej pod nazwą Lituanica. Był aktywnym organizatorem demonstracji i petycji przeciwko zniewoleniu Litwy, w latach 1961–1964 wchodził w skład zarządu Lithuanian-American Community, działał również w innych litewskich emigracyjnych organizacjach pozarządowych. W 1983 zorganizował światowe zawody sportowców litewskich. Był aktywnym członkiem Partii Republikańskiej. Od 1972 co kilka lat odwiedzał Litwę, przewożąc publikacje o tematyce litewskiej zakazane w ZSRR[1][3][4].

W 1993 prowadził kampanię wyborczą emigracyjnego kandydata na prezydenta Litwy Stasysa Lozoraitisa, włączył się również w kampanię umiarkowanych ugrupowań prawicowych w wyborach parlamentarnych w 1996[3]. W 1997 został wpisany na ostatnie miejsce listy wyborczej Litewskiego Związku Centrum w wyborach do rady miejskiej w Szawlach[7].

W 1997 wystartował jako niezależny w wyborach prezydenckich. Po pierwszej turze znacząco przegrywał z Artūrasem Paulauskasem, jednak w drugiej, przeprowadzonej 4 stycznia 1998, pokonał kontrkandydata, uzyskując 50,4% głosów[8]. Opowiadał się za akcesją Litwy do NATO i Unii Europejskiej. 5 stycznia 2003 przegrał drugą turę kolejnych wyborów prezydenckich. Jego kontrkandydat, były premier Rolandas Paksas, dostał wówczas 54,7% głosów[8]. Nowy prezydent już w 2004 został złożony z urzędu w wyniku procedury impeachmentu[3], co skutkowało przedterminowymi wyborami. W drugiej turze z 27 czerwca 2004 Valdas Adamkus wynikiem 52,7% głosów pokonał Kazimirę Prunskienė[8]. Drugą prezydencką kadencję zakończył 12 lipca 2009.

W latach 1951−2023 żonaty z Almą Adamkienė[4][9].

Odznaczenia i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Litewskie
Zagraniczne

Nagrody i wyróżnienia[edytuj | edytuj kod]

Otrzymał tytuł doktora honoris causa około 20 uczelni, w tym litewskich, polskich i amerykańskich[3]. Otrzymał tytuł „Człowieka Roku” 2003 Forum Ekonomicznego[13]. W 2012 został laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. W 2022 otrzymał tytuł honorowego obywatela Wilna[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e Valdas Adamkus. clubmadrid.org. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
  2. a b Prezidentas Valdas Adamkus tapo Šiaulių miesto garbės piliečiu. 15min.lt, 9 września 2016. [dostęp 2016-09-21]. (lit.).
  3. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am Valdas Adamkus. lrp.lt. [dostęp 2015-10-25]. (ang.).
  4. a b c Valdas Adamkus Biography. president.lt. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
  5. Elizabeth Sleeman: Who's who in international affairs 2003. Wyd. 3. Londyn: Europa Publications, 2002. ISBN 1-85743-156-1. OCLC 50526266. (ang.).
  6. President to Give Up His U.S. Citizenship. latimes.com, 10 stycznia 1998. [dostęp 2022-03-26]. (ang.).
  7. Lietuvos Respublikos savivaldybių tarybų rinkimai: 1997/03/03: Šiaulių miesto (Nr. 11) apygarda: Lietuvos centro sąjunga. vrk.lt. [dostęp 2016-09-21]. (lit.).
  8. a b c Elections in Lithuania. balticvoices.org. [dostęp 2016-09-21]. (ang.).
  9. Mirė buvusi pirmoji šalies ponia Alma Adamkienė. lrt.lt, 21 maja 2023. [dostęp 2023-05-21]. (lit.).
  10. „Lietuvos tūkstantmečio žvaigždė apdovanojo” Lietuvos prezidentą. 15min.lt, 25 czerwca 2009. [dostęp 2013-01-02]. (lit.).
  11. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31 marca 1999 r. o nadaniu orderu (M.P. z 1999 r. nr 22, poz. 310)
  12. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 kwietnia 2009 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2009 r. nr 36, poz. 548)
  13. Nagrody Forum Ekonomicznego. forum-ekonomiczne.pl. [dostęp 2022-06-18].
  14. Valdas Adamkus Honorowym Obywatelem Wilna. wilnoteka.lt, 2 lutego 2022. [dostęp 2022-02-02].