Ustka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ustka

miasto i gmina
Ustka: latarnia, plaża, syrenka, kutry w porcie, wejście do portu, port w Ustce z lotu ptaka
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	słupski
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	bd.
Burmistrz	Jacek Maniszewski
Powierzchnia	10,19 km²
Wysokość	0,0–26,7 m n.p.m.
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość	13 828[1] 1357,01 os./km²
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	76-270
Tablice rejestracyjne	GSL
Położenie na mapie powiatu słupskiego Ustka
Położenie na mapie Polski Ustka
Położenie na mapie województwa pomorskiego Ustka
54°34′43″N 16°52′09″E/54,578611 16,869167
TERC (TERYT)	2212011
SIMC	0977427
Hasło promocyjne: Ustka na fali
Urząd miejski ul. ks. kard. St. Wyszyńskiego 3 76-270 Ustka
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Ustka (kaszub. Ùskô lub Ùszcz^[2], niem. Stolpmünde) – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, siedziba gminy wiejskiej Ustka, na historycznym Pomorzu Zachodnim.

Ustka jest położona na Wybrzeżu Słowińskim, u ujścia rzeki Słupi do Morza Bałtyckiego. Jest miastem portowym, uzdrowiskiem klimatyczno-balneologicznym (solanka i borowina), kąpieliskiem morskim i ośrodkiem wypoczynkowym.

Według danych GUS z 31.12.2022, Ustka liczyła 13 950 mieszkańców.

Od 13 lipca 2003 Ustkę i Słupsk łączy porozumienie zwane Dwumiastem. Oba miasta są połączone komunikacją kolejową i autobusową.

W Lędowie koło Ustki zlokalizowane jest Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej, będące głównym ośrodkiem szkoleniowym dla potrzeb Marynarki Wojennej.

We wczesnym średniowieczu Ustka była kaszubską osadą rybacką przynależną do kasztelani słupskiej i dzieliła historyczne losy z pobliskim Słupskiem. Obecnie, klimat starej portowej osady znaleźć można jeszcze wśród rybackich domów w kwartale wytyczonym ulicami Marynarki Polskiej i Czerwonych Kosynierów. Zachował się tu jeszcze układ uliczek średniowiecznej wsi, który z uwagi na jego wartość historyczną, objęty został ochroną konserwatorską^[3].

Współcześnie to miejsce chętnie odwiedzane przez turystów, ze względu na bliskość Morza Bałtyckiego, dogodność komunikacyjną oraz liczbę noclegów, hoteli i pensjonatów, a także restauracji i tawern.

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Ustka leży nad Bałtykiem na zachodniej części Wybrzeża Słowińskiego. W Ustce rzeka Słupia wpada do morza. W zachodniej części miasta do morza uchodzi także strumień Czarna.

Według danych z 1 stycznia 2015 powierzchnia miasta wynosiła 10,19 km²^[4], z czego 46% stanowią lasy, a 11% – użytki rolne. Obszar miast stanowi 0,44% powierzchni powiatu słupskiego oraz 16,4% jego ludności.

Układ miejski tworzy: 88 ulic, 2 place (Dąbrowskiego, Wolności) oraz 3 trakty (Promenada Nadmorska, Bulwar Portowy, Trakt Solidarności). Dawne dzielnice miasta: Grabienko, Mokrzyca, Ustka-Leśniczówka.

Miasto znajduje się na północno-zachodnim krańcu województwa pomorskiego, w powiecie słupskim i graniczy z gminą wiejską Ustka.

W okresie powojennej polskiej administracji, w latach 1950–1975 należała do województwa koszalińskiego, a w latach 1975–1998 – do województwa słupskiego.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według protokołu wizytacji biskupiej z 1665 osiedlonych w ówczesnej Ustce były 33 rodziny^[5]. W październiku 1947 Ustkę zamieszkiwało 3458 Polaków i 371 Niemców^[6].

Rok 2014[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 31 grudnia 2014 r. miasto miało 16 056 mieszkańców^[7].

Zmiana liczby ludności w Ustce od 1818 r. w tys. osób[8]

Piramida wieku mieszkańców Ustki w 2014 roku^[9]

Rok 2021[edytuj | edytuj kod]

Według danych GUS, Ustka w 2021 roku liczyła 14 954 mieszkańców, w tym 7134 mężczyzn (47,7%) i 7820 kobiet (52,3%). W wieku produkcyjnym było 61,7% mężczyzn i 49,3% kobiet^[10].

Toponimia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa ma pochodzenie słowiańskie i charakter topograficzny. Powstała przez dodanie do pomorskiego kontynuantu psł. nazwy pospolitej *ustьje „ujście” formantu -ka^[11]. Friedrich Lorentz odnotował wariant nazwy w lokalnych gwarach słowińskich: Vʉ͂skå, wraz z nazwami mieszkańców: Vʉ͂ščȯu̯n, Vʉ͂ščȯu̯nkă „ustczanin, ustczanka”^[12]. Niemiecka nazwa Stolpmünde również ma charakter topograficzny i jest złożeniem dwóch elementów: nazwy własnej Stolpe „Słupia” (o słowiańskim pochodzeniu) i nazwy pospolitej Münde „ujście”^[13].

Przed II wojną światową polscy kartografowie używali nazwy Uście^[14]. Przez kilka miesięcy po przejęciu miasta przez administrację polską w 1945 roku równolegle funkcjonowało kilka nazw miasta: Nowy Słupsk, Nowe Słupie, Postomin, Postomino, Słupioujście, Słupie, Ujście i Uszcz^[15]. Ostatecznie rozporządzeniem w 1946 roku ustalona została nazwa Ustka^[16].

Rada Języka Kaszubskiego proponuje kaszubską formę nazwy Ùstka^[17]. Stowarzyszenie „Kaszëbskô Jednota” używa na swoich mapach nazwy Ùszcz^[18].

Historia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: historia Ustki.

Z umowy słupskich radnych ze Święcami (Jaśko ze Sławna oraz Jaśko z Darłowa) z 2 lutego 1337 pochodzi informacja o istnieniu warowni w miejscu ujścia Słupi. Warownia w Ustce jest grodziskiem „quondam castrum”, w umowie jest to miejsce określone jako:

...nec non totum et integrum portum Stolpesmunde dictum, penes aquam stolpensem tam ab una quam alia parte situm...

...jak również cały i niepodzielny port Ustka, położony po obu stronach rzeki Słupi...^[19]

Podobnie jak mieszkańcy innych wsi miejskich, ustczanie byli poddanymi Słupska. Z tego tytułu składać musieli przysięgę poddańczą, tzw. przysięgę ustecką, oraz płacić podatki na rzecz miasta, dbać o stan portu i nabrzeży, naprawiać je, udzielać pomocy przy rozładunku i załadunku statków oraz przy wejściu statków do portu. Obowiązywał ich także przymus młynny (młyn miejski w Zamełowie). Mieszkańcy Ustki wyróżniali się nie tylko obowiązkiem świadczenia wszelkich prac i usług związanych z portem, ale także płaceniem podatku szosowego, a nie czynszu, lub odrabianiem pańszczyzny. Aż do wojny trzydziestoletniej samodzielni ekonomicznie ustczanie, głównie szyprowie, karczmarze i wójtowie, przyjmowali obywatelstwo miasta Słupska i korzystali z przywilejów wynikających z posiadania praw miejskich. Rada miejska Słupska ustanawiała statuty, regulaminy i taryfy portowe, mianowała wójta, decydowała o wszelkich pracach związanych z funkcjonowaniem portu, określała rodzaje i wysokość podatków płaconych przez ustczan, sprawowała patronat nad kościołem i szkołą. Rada miejska, jako sąd wyższy, była instancją odwoławczą od wyroków sądu niższego. Wójt Ustki był jednocześnie wójtem portowym. Sprawował on władzę wykonawczą na terenie Ustki w odniesieniu do jej stałych mieszkańców, przebywających okresowo gości (kupców) oraz spraw wynikających z bieżącego funkcjonowania portu.

Od 1329 do końca 1342 Ustka i Słupsk w drodze zastawu były w posiadaniu zakonu krzyżackiego. Był to okres trudny, bo gdy książę Bogusław V nie był w stanie spłacić w terminie do 1 stycznia 1343 r. należnej kwoty 3334 grzywien, realna stała się groźba przejęcia ziemi przez zakon w wieczyste posiadanie. Ostatecznie sumę tę zebrało społeczeństwo. Pieniądze te pozwoliły Słupskowi i mieszkańcom ziemi słupskiej wykupić się z rąk Krzyżaków. Od 1368 Ustka leżała w granicach księstwa słupskiego, dawnego lenna Korony Królestwa Polskiego, następnie w granicach księstwa pomorskiego Gryfitów ze stolicą w Szczecinie. Od XIII wieku na tereny te napływali niemieccy kolonizatorzy. Liczba ludności coraz szybciej wzrastała. Kościół w Ustce, która już wówczas miała inną nazwę – Stolpmünde, był budowany wraz z kościołem w Grabnie (1356). Zbudowany z drewna kościół pod wezwaniem św. Mikołaja stał na podwyższeniu, prawdopodobnie w środku starego grodziska słowiańskiego. Filialna świątynia kościoła w Grabnie była wykorzystywana jako znak nawigacyjny dzienny i nocny.

Poważniejszą inwestycją była, rozpoczęta (według Andersona) około połowy XIV w., rozbudowa portu. Zbudowano wówczas pierwsze trwałe urządzenia portowe w postaci mol o długości ok. 55 m, wykonanych z kaszyc, wzmocnionych palami, oraz drewnianych umocnień brzegowych kanału portowego, długości: lewy, zachodni brzeg – 280 m, prawy, wschodni – 320 m. Przedłużeniem umocnień były mola. Następny etap rozbudowy portu, połączony z kapitalnym remontem dotychczasowych urządzeń, miał miejsce w XV w. Przedłużono wówczas mola do ok. 100 m, wzmocniono wschodni brzeg kanału portowego palową ścianą o długości 170 m oraz wymieniono wszystkie zużyte lub uszkodzone elementy dotychczasowych konstrukcji.

Wizytacje szkół przynoszą pierwsze informacje o szkole w Ustce z 28 lipca 1590 i z 1729. W 1590 wzmiankowano też, że mieszkańcy Ustki zajmują się intensywnie także rybołówstwem.

W czasie wojny trzydziestoletniej 2 listopada 1626 r. do portu w Ustce wkroczyły wojska szwedzkie. Obroty portu spadły. Zmniejszyła się też liczba mieszkańców. Dodatkowo do klęsk związanych z wojną w 1644 Ustkę strawił pożar; ocalało 15 domów i kościół.

W 1648 traktat pokojowy i dodatkowe uzgodnienia w 1653 przyporządkowały wschodnią część Pomorza Zachodniego, a więc i Ustkę, pod zwierzchnictwo państwa brandenbursko-pruskiego, przekształconego w 1701 w Królestwo Prus.

W XVIII wieku nieliczne statki rozładowywane były na redzie. W 1794 Ustka liczyła około 700 mieszkańców.

Nowa wojna wywołana przez Napoleona powoduje, że Wielka Armia zajęła Pomorze Zachodnie na przełomie 1806/07. Port w Ustce był blokowany.

W 1888 był konsekrowany nowy kościół. Budynek murowany z cegły na fundamencie z głazów granitowych. Budowa kolei (początek XX wieku) wąsko- i szerokotorowej dokonała przyspieszenia w rozwoju gospodarczym portu, jak również całego regionu. Liczba ludności Ustki w 1818 wynosiła 477, a w 1941 – 5051 osób.

Pierwsze, wcale niemałe inwestycje infrastruktury wypoczynkowej zostały podjęte przez gminę miejską w 1911. Budowle po obu stronach portu były konstrukcji drewnianej usadowione na palach. Projekt wzorował się na łazienkach w Sopocie. Od tego czasu jest nieprzerwany przyrost realizacji tych inwestycji.

W 1904 latarnia morska w Ustce emitowała światło białe przerywane. A od 1913 r. dodatkowo na wschodnim falochronie pracowała syrena mgłowa.

W dniu 8 stycznia 1914 roku doszło na plaży zachodniej w rejonie Ustki do katastrofy morskiej – mały i stary parowiec „Stolp” został wyrzucony podczas sztormu na brzeg.

Od września 1939 i od czerwca 1941 obowiązywały na pewien czas obostrzenia dla cywilnego ruchu statków. W czasie wojny pojawiły się plany rozbudowy portu. Szybko zaniechano prac, a jedynym niemym świadkiem tych zdarzeń jest kawałek niedokończonego mola (tzw. trzecie molo). Od 1942 w niewielkim stopniu była rozbudowywana stocznia. Do połowy 1944 w Ustce było ok. 230 więźniów. Od września 1944 r. Niemcy „przechowywali” w Ustce spory duński pancernik obrony wybrzeża „Niels Juel”, który służył im jako jednostka pomocnicza. W 1944 dla Ustki (w szczególności ze względu na port, który dawał możliwość ucieczki przed frontem) rozpoczął się okres zgromadzeniem się dużej liczby uchodźców. Panowała szczególnie ostra zima, brakowało kwater i żywności.

9 marca 1945 miasto zostało zajęte przez oddziały pancerne 3 Gwardyjskiego Korpusu Pancernego 2 Frontu Białoruskiego (po wojnie ku czci żołnierzy radzieckich postawiono pomnik na pl. Wolności)^[20]. Została w mieście utworzona komendantura, która utworzyła niemiecką, pomocniczą administrację z niemieckim burmistrzem. Zaczęli zjeżdżać się polscy osiedleńcy. Pierwsza polska władza, Zarząd Miejski, rozpoczęła urzędowanie 11 maja 1945. Pierwszym burmistrzem został Wacław Jaworski, a jego zastępcą Wacław Michalski^[21]. Stacja PKP wznowiła ponownie działalność na trasie Słupsk – Ustka 29 czerwca 1945 przyjazdem pociągu, którym przybyli zaproszeni do Ustki goście na pierwsze po wojnie Święto Morza. Urząd Pocztowy, uruchomiony 3 maja 1945, obejmował początkowo swym zasięgiem Ustkę i 20 okolicznych gmin. Oficjalne przekazanie władzy administracyjnej Polakom odbyło się 22 lipca 1945. Zlikwidowana została radziecka komendantura wojenna. W tym czasie zameldowanych było w Ustce 266 Polaków.

W grudniu 2013 oddano do użytku obrotową kładkę dla pieszych nad kanałem portowym. Stalowa konstrukcja o masie ponad 80 t ma blisko 58 m długości, wysoki na 24 m pylon oraz pomost o szerokości 4 m. Obracanie kładki trwa 4 min. i jest możliwe dzięki napędowi elektrycznemu. Budowa trwała pół roku i pochłonęła 4,39 mln zł^[22]. Po dwuletniej przerwie związanej z awarią kładkę otwarto ponownie w maju 2017^[23], a latem 2018 z powodu upałów była ona nieczynna między 11.00 a 18.00^[24].

Kwestia braku praw miejskich[edytuj | edytuj kod]

Między 5 a 13 czerwca 2007 odbyły się w Ustce konsultacje w sprawie nadania miejscowości Ustka statusu miasta^[25]. Powodem tego było podważenie historycznego faktu nadania Ustce praw miejskich przez Niemców 22 marca 1935. W związku z obchodami 70. rocznicy nadania praw miejskich, ustecki dziennikarz-historyk Marcin Barnowski odkrył, że Ustka praw miejskich nigdy nie otrzymała, a jej obecny status miejski jest wynikiem uzurpacji. Nie udało się znaleźć żadnego dokumentu potwierdzającego nadanie Ustce praw miejskich, a data 22 marca 1935 jest zaledwie datą wydania rozporządzenia do ustawy o ustroju gmin, na mocy którego każdy szef gminy obligatoryjnie stał się burmistrzem. Znaczy to, że zmieniła się tylko samorządowa tytulatura, a samo rozporządzenie nie przesądzało o decyzji o nadaniu praw miejskich. Ponadto wydany w 1938 roku wykaz miast Pomorza Środkowego, liczących poniżej 10 tysięcy mieszkańców, nie obejmował Ustki. Ustka nie występuje jako miasto w żadnym międzywojennym wykazie gmin (np. w Amtliches Gemeindeverzeichnis für das Deutsche Reich z 1939), a jako miasto pojawia się po raz pierwszy w polskich powojennych źródłach GUS-owskich. Wydarzenie to stało się sensacją historyczną^[26]. Pojawiły się propozycje wystąpienia z wnioskiem do premiera o nadanie Ustce praw miejskich. Jednakże według Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, takiej potrzeby nie ma, ponieważ w wielu wydanych po 1975 roku aktach prawnych^[27] Ustka figuruje jako miasto^[28]. Ostatecznie po przeprowadzonej analizie przepisów potwierdzono, że Ustka posiada prawa miejskie przynajmniej od 1 lipca 1976 roku. Przyjęcie innej interpretacji prowadziłoby do uznania, że równocześnie funkcjonowałyby dwie gminy o identycznym statucie prawnym gminy wiejskiej (a więc gmina wiejska i gmina pseudo-miejska), co jest niedopuszczalne. W oparciu o te ustalenia MSWiA stwierdziło, że władze Ustki o nadanie praw miejskich starać się nie muszą^[29].

Analogiczny stan prawny w zakresie braku formalnego aktu nadania praw miejskich miał miejsce w Pruszczu Gdańskim.

Uzdrowisko Ustka[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze niewielkie łazienki powstały w Ustce na przełomie XIX i XX w. Kuracja polegała na zimnych i gorących w wodzie morskiej oraz spacerach w lasach sosnowych. Leczono rekonwalescentów pogrypowych oraz chorych na płuca, astmatyków i reumatyków. Sezon kuracyjny trwał od 15 czerwca do 15 września. W 1905 było 2 lekarzy uzdrowiskowych^[30]. W 1911 na miejscu starych łazienek otwarto nowy Zakład Przyrodoleczniczy^[31]. Frekwencja sprzed I wojny światowej wynosiła w sezonie około 3500–3600 osób i niewiele się zwiększyła się w okresie międzywojennym^[32].

Początkowe lata powojenne przyniosły stagnację w działalności uzdrowiskowej. Dopiero w 1974 po uruchomieniu Zakładu Przyrodoleczniczego (zamienionego na łaźnie miejskie) zorganizowano pierwsze turnusy dla kuracjuszy. 1 lipca 1978 powołano Państwowe Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ustka. Przystąpiono do organizacji sanatorów na bazie ośrodków wypoczynkowych. Tak urządzono sanatoria Azoty, Pomorze, Radość, Perła, Promyk. W jednym turnusie leczyło się 590 kuracjuszy^[33]. W 1988 Ustce nadano status uzdrowiska. Do rozwoju oferty leczniczej Ustki jako uzdrowiska duży wkład wniósł Henryk Klimczuk jego Naczelny Lekarz w latach 1981–2010^[34].

W 2010 uzdrowisko sprywatyzowano. Nabyła go Rodzina de Lubicz Szeliskich poprzez spółkę Hotel Lubicz w Ustce^[34]. Działalność uzdrowiskowa została od tamtego momentu znacznie poszerzona. Aktualnie oferowane są nie tylko usługi lecznicze i hotelarskie, ale także profesjonalna odnowa biologiczna^[35].

W uzdrowisku prowadzone jest leczenie w następujących kierunkach: choroby ortopedyczno-urazowe, choroby układu nerwowego, choroby reumatologiczne, choroby kardiologiczne i nadciśnienie, choroby górnych dróg oddechowych^[36].

Uzdrowisko posiada 6 zakładów lecznictwa uzdrowiskowego, w tym 4 sanatoria, 3 zakłady przyrodolecznicze oraz przychodnia uzdrowiskowa^[37].

Ustkę charakteryzuje klimat o właściwościach leczniczych, a ponadto naturalne surowce lecznicze:

• solanka 3,43% chlorkowo-sodowa, jodkowa, hipotermalna ze złoża „Ustka IGH-1”,
• złoża torfu leczniczego – borowiny o nazwie „Ustka-1”, zaliczane do kopalin podstawowych^[38].

Kąpieliska[edytuj | edytuj kod]

Na terenie miasta wyznaczono 2 letnie kąpieliska morskie^[39]:

• Ustka Wschód – obejmujące długość 500 m linii brzegowej liczonej w kierunku wschodnim od ok. 250 m falochronu wschodniego,
• Ustka Zachód – obejmujące długość 200 m linii brzegowej liczonej w kierunku zachodnim od ok. 110 m od falochronu zachodniego.

• 
  Wejście główne na plażę wschodnią
• 
  Plaża wschodnia
• 
  Widok z falochronu wschodniego na port i plażę wschodnią

W 2012 r. kąpieliska Ustka Wschód i Ustka Zachód spełniały obowiązkowe wymogi jakościowe dla wody w kąpielisku Unii Europejskiej^[40]. Kąpieliska miejskie strzeżone są przez ratowników ze Słupskiego WOPR w okresie letnim (lipiec – sierpień)^[41].

• 
  Plaża zachodnia
• 
  Widok z falochronu zachodniego
• 
  Plaża zachodnia, nieczynne trzecie molo

W 2013 r. ustalono sezon kąpielowy w okresie od 15 czerwca do 15 września^[39].

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

W Ustce znajdują się następujące obiekty zabytkowe wpisane do rejestru państwowego:

• Układ urbanistyczny Starej Osady Rybackiej, XVIII w.
  • obejmujący obszar u zbiegu ulic Marynarki Polskiej i Czerwonych Kosynierów, zamknięty od północy placem zwanym potocznie Zaułkiem Kapitańskim. Obie ulice wyznaczają owalny kształt pierwotnego siedliska. Od 2009 objęty rewitalizacją.
• Latarnia morska w Ustce
  • wybudowana w 1892 z czerwonej cegły u nasady wschodniego falochronu, posiada ośmiokątną wieżę o wysokości 21,5 m, wysyła światło na odległość prawie 30 km, zastąpiła światło latarni wciąganej od 1871 na maszt stacji pilotów
• Kościół Najświętszego Zbawiciela
  • wybudowany został w latach 1885–1888, w stylu neogotyckim, wzniesiony pierwotnie za wsią, na pustej wydmie,
• Ratusz, przeniesiony w 2004 do dawnej szkoły z 1911
• Wieża przeładunkowa z 1936 w porcie morskim
• Tawerna portowa w dawnym spichrzu z 1910 (ul. Bulwar Portowy 6)
• Willa Red z 1900, z wieżą i tarasem widokowym oraz ogrodem i stajnią (ul. Żeromskiego 1)
• Dworek, z 1890, o konstrukcji ryglowej z czterokondygnacyjną wieżą, po wojnie Dom Pracy Twórczej (ul. Chopina 8)
• Zespół willowy, z pocz. XX w. obecnie Ośrodek Wypoczynkowo-Leczniczy Delfin (ul. Kopernika 5)
• Dom szachulcowy, z przełomu XVIII/XIX w. prawdopodobnie dawne biuro wójta i gospoda (ul. Marynarki Polskiej 10)
• Dom szachulcowy, z 1804, nazywany Domem Kapitana Haasego (ul. Czerwonych Kosynierów 21)
• Dom, z 1887, obecnie hotel Alga z wewnętrznym patio (ul. Chopina 4)

Pozostałe obiekty o charakterze historycznym (nie wpisane do rejestru zabytków):

• Promenada Nadmorska
  • jej historia sięga 1875, kiedy założono tu park z alejami spacerowymi, w spacerach i śniadaniach na promenadzie lubował się książę Otto von Bismarck, obecnie ma ponad 2 km długości i rozpoczyna się od kanału portowego i biegnie w kierunku wschodnim
• Port morski Ustka
  • morska przystań żeglarska w ujściu rzeki Słupi; ma charakter portu morskiego z wszystkimi rodzajami konstrukcji dla obsługi statków o niewielkich wymiarach
  • falochrony wschodni i zachodni spełniające funkcję mola wcinające się w morze na około 100 m, z 1903. W Ustce istnieje również tzw. III molo (nieczynne) będące pozostałością po niedokończonych planach niemieckich sprzed II wojny światowej, kiedy to miano utworzyć z miasta drugą Gdynię, między trzecim molem a dzisiejszym portem planowano powstanie dwóch basenów dla wielkich statków
  • piesza kładka obrotowa łączącą brzegi Słupi, długości 57 m, otwarta w 2013
• Zakład Przyrodoleczniczy (proj. Heinrich Dunkel)
  • zbudowany w 1911 w celu leczenia chorób układu oddechowego, układu krążenia, przemiany materii i reumatyzmu; budynek wzniesiono w miejscu, gdzie w 1877 zbudowano pierwsze usteckie łazienki parowe, do łazienek tłoczono morską wodę, którą podgrzewano i wykorzystywano do kąpieli leczniczych
• Nieistniejący Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja – skwer (cmentarz przykościelny) z makietą kościoła rozebranego w 1889, widoczne fundamenty (Park Jana Pawła II)
• Była Baza Ratowników Morskich
  • tzw. czerwona szopa, powstała w 1867 ze względu na ówczesne liczne wypadki statków, zwłaszcza w rejonie Ustki, budynek wieńczy godło ratownicze – maltański krzyż
• Portowy spichlerz zbożowy, w którym od 1987 mieści się Bałtycka Galeria Sztuki Współczesnej, a od 2013 także Centrum Aktywności Twórczej
• Dworzec kolejowy, z 1911
• Kino Delfin z 1936, zbudowane jako kinoteatr dla żołnierzy Luftwaffe
• Bunkry Blüchera, znajdujące się przy zachodnim falochronie na wydmie, zbudowane przez Niemców przed II wojną światową jako Bateria Przeciwlotnicza i Zaporowa; do dziś zachowały się cztery działobitnie
• Dzielnica willowa
  • usytuowana zaraz za promenadą i rozciągająca się w głąb śródmieścia
• Domki rybackie i kamieniczki z XIX/XX w.

Pomniki i miejsca pamięci[edytuj | edytuj kod]

• Pomnik usteckiej Syrenki na wschodnim falochronie, w dawnym miejscu pomnika św. Jana Nepomucena, autorstwa ustczanina Michała Rosa, o wysokości 6 m, z mosiądzu. W wyniku lokalnej akcji i zbiórki społecznościowej odsłonięty w sierpniu 2010 . Huta nie wykonała zlecenia zgodnie z projektem autora, przez co prosił on władze lokalne o usunięcie Syrenki z widoku publicznego. Po odsłonięciu pomnika, został oszpecony przy udziale narzędzi mechanicznych przez nieznanych sprawców. Jesienią 2010 pomnik zdemontowano z falochronu, poprawiano w hucie uszkodzoną twarz i biust, jednak bez pozytywnego skutku. Rzeźba, wbrew protestom rzeźbiarza, wróciła do Ustki zimą 2010.
• Makieta dawnej Ustki w Zaułku Kapitańskim
• Herb Ustki z 1922. Umieszczony na kamiennym obelisku przedstawia żaglowiec, fale morskie i syrenkę trzymającą łososia co symbolizuje trzy walory miasta portu morskiego, kąpieliska i tradycji rybołówstwa. Znajduje się na Skwerze Aliny Skibniewskiej
• Pomnik „Ludziom morza” zlokalizowany jest w usteckim porcie pomiędzy Kapitanatem Portu, a latarnią morską. Został odsłonięty w 2002 i przedstawia kobietę zwróconą twarzą do portu. Kompozycji towarzyszą cztery tablice ze scenami portowymi. Wkomponowano też dawne koło sternicze i kotwice.
• Pomnik „Umierający wojownik”, autorstwa Josefa Thoraka w Parku Nadmorskim, ku czci 76 mieszkańców Ustki poległych w czasie I wojny światowej, odsłonięty 22 stycznia 1922, przedstawia nagiego, upadającego, rannego wojownika dźwigającego tarczę, na której po raz pierwszy uwieczniono herb Ustki.
• Ławeczka Ireny Kwiatkowskiej, pomnik odsłonięty 25 lipca 2012 w parku uzdrowiskowym.
• pomnik Fryderyka Chopina w Parku Nadmorskim, przedstawia postać kompozytora kierującego się w stronę morza. Odsłonięty został 23 czerwca 1979, jego autorką jest Ludwika Nitschowa (twórczyni warszawskiej syrenki).
• Pomnik „Trzy Gracje” autorstwa Jana Konarskiego na skwerku przed Domem Kultury. Trzy Gracje to Promienna, Rozumna i Kwitnąca patronki piękna, sztuk umysłowych i sztuk pięknych.
• Krzyż poległych – monument w parku Jana Pawła II, przed neogotyckim kościołem. Przeniesiony ze wsi Zimowiska pod koniec XX wieku.
• Figura św. Jana Nepomucena na zachodnim nabrzeżu portu, przy nowej stacji ratowników morskich SAR. Do 2010 usytuowany był na wschodnim falochronie. Wykonany z drewna.
• Obelisk upamiętniający gen. Stanisława Sosabowskiego, przy skrzyżowaniu ulic Jagiellońska i Grunwaldzka z rondem patrona obelisku.
• Pomnik „Pożarnikom Polskim” na Skwerze Pożarników
• Pomnik „Rybaka Mistrala” na ul. Kaszubskiej na terenie Starej Osady Rybackiej

Gospodarka^[42][edytuj | edytuj kod]

W 1858 r. zawinęły do Ustki statki z ponad 40 portów, a w 1868 r. z około 60 portów basenu Morza Bałtyckiego i Morza Północnego, najczęściej – oprócz niemieckich – z Kopenhagi, Norwegii (Stavanger, Bergen) i Amsterdamu. Angielskie żaglowce przybywały z Londynu, Newcastle, Sunderlanu, Liverpoolu i Hartlepoolu^[43].

Liczba kutrów rybackich w Ustce w latach 1886–1939:

1886	1895	1900	1905	1919	1915	1920	1925	1930	1932	1939
2	29	21	26	34	49	65	61	54	49	50

W Ustce ostatni drewniany szkuner żaglowy spłynął na wodę w 1866 r. W roku następnym dwa szkunery, 38- i 39-łasztowy wzmocniono po raz pierwszy płytami galwanizowanymi oraz stalowymi^[44].

W 1903 i 1904 zbudowano po jednym małym parowcu o pojemnościach odpowiednio 157 i 299 BRT. Po I wojnie światowej i w latach kryzysu powojennego działalność w Ustce prowadziła jedna stocznia. Właściciel Józef Bartsch w swojej produkcji oferował łodzie wiosłowe, motorowe, jachty oraz drewniane i stalowe kutry rybackie^[19]. Flota macierzysta Ustki w 1906 r.:

• „Stadt Stolp” – parowiec śrubowy; szkuner 415,4 m³, 146,6 BRT
• „Pomerania” – szkuner z żaglami gaflowymi 639,0 m³, 225,6 BRT
• „Mathilde” – parowiec śrubowy; szkuner 1951,9 m³, 689,0 BRT
• „Pomerania” – parowiec śrubowy; szkuner z żaglem gaflowym 305,3 m³, 107,8 BRT
• „Fritz” – parowiec śrubowy z 3 drewnianymi masztami 466,4 m³, 164,7 BRT
• „Martha” – parowiec śrubowy 445,0 m³, 157,0 BRT
• „Frieda” – parowiec śrubowy 846,6 m³, 298,9 BRT
• ponadto 1 żaglowiec (szkuner gaflowy) 19,3 BRT

W pierwszych latach ubiegłego stulecia Ustka wzbogaciła się o mleczarnię oraz gazownię (w 1904 r.), którą rozbudowano w latach 1937 i 1938 r. Po pierwszej wojnie powstała tu niewielka fabryczka maszyn (przy tzw. drodze Eldorado, na lewym brzegu rzeki), do której należał warsztat naprawczy samochodów. W 1937 r. rozpoczęła produkcję fabryczka kiełbas z wątróbek dorszowych^[19].

W 1947 r. w Ustce czynne były między innymi zakłady związane z gospodarką morską: „Stocznia” – warsztaty mechaniczne zatrudniały 260 pracowników, 3 wędzarnie – łącznie 61 pracowników, zakład konserwowy „Światowid” – 55 pracowników, Miejskie Zakłady Gazowni, Wodociągów i Kanalizacji – 25 pracowników. Prócz tego pracowały zakłady rzemieślnicze zatrudniające po kilka osób.

Ta sekcja od 2008-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Na 30 kwietnia 2004 zacumowanych w porcie Ustka było 117 kutrów i łodzi rybackich. Na terenie miasta zlokalizowane są także firmy branżowo związane z rybołówstwem – zakłady mechaniczne i elektromechaniczne, sieciarnie. Ważnym elementem całego sektora są przetwórnie ryb. Dawne duże przedsiębiorstwa państwowe zatrudniające w czasach PRL po kilka tysięcy osób albo zbankrutowały (Stocznia Ustka SA), albo zostały sprywatyzowane. Na terenie dawnej stoczni zlokalizowane są nieduże prywatne spółki branżowo związane z rybołówstwem lub przemysłem okrętowym. Działalność ta jest jednak zanikająca i przewiduje się w przyszłości turystyczno-rekreacyjny charakter dawnych terenów przemysłowych. Teren drugiego pod względem wielkości państwowego przedsiębiorstwa PPiUR „Korab” został sprzedany i obecnie działają tam przedsiębiorstwa z branży turystyczno-noclegowej (osiedle deweloperskie przy ul. Na Wydmie), pensjonaty. W innej jego części zlokalizowano pierwszą na polskim wybrzeżu aukcję rybną, sieciarnię (firma duńska) oraz usługi^[45].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Kolej[edytuj | edytuj kod]

Ustka stanowiła niegdyś stację węzłową, skąd odchodziły linie kolejowe:

• Piła Główna – Ustka
• Sławno – Ustka o długości 36 km
• Komnino – Ustka o długości 24 km

W tej chwili istnieje tylko linia kolejowa Piła Główna – Ustka, pozostałe dwie zostały rozebrane po 1945 przez Armię Czerwoną jako zdobycz wojenna.

Na terenie miasta znajdują się obecnie dwa czynne przystanki kolejowe: Ustka oraz Ustka Uroczysko.

Jest to linia kolejowa jednotorowa zelektryfikowana.

Transport autobusowy[edytuj | edytuj kod]

Z Ustki drogą krajową nr 21 można dojechać do Słupska autobusami firm:

• Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w Słupsku S.A. – linia 200 – trasa do Słupska^[46]
• Nord Express sp. z o.o. – linia 500 – trasa do Słupska^[47]
• Usługi Przewozowe „Ramzes Wodnica” – linia 500 – trasa do Słupska^[48]

Z Ustki istnieje połączenie do Osiedla Przewłoka, wsi Przewłoka i Wodnica

Na zlecenie gminy wiejskiej Ustka usługi przewozowe z Ustki do wielu miejscowości gminnych świadczą ponadto:

• Usługi Przewozowe „Ramzes Wodnica”
• „Lazur Poddąbie” sp. z o.o.

Z Ustki jest wiele połączeń dalekobieżnych Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej w Słupsku S.A.:

całorocznych do:

• Hrubieszowa
• Katowic
• Jeleniej Góry
• Warszawy
• Zakopanego (przez Toruń)

sezonowych do:

• Łodzi
• Kłodzka
• Rowów
• Zakopanego (przez Grudziądz)

Od 12 lipca 2018 roku w Ustce została wprowadzona darmowa komunikacja miejska dla mieszkańców oraz turystów, którzy uiścili opłatę uzdrowiskową^[49].

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Instytucje kultury w Ustce Centrum Aktywności Twórczej w Ustce Dom Kultury Kino „Delfin” Biblioteka Miejska Muzeum Ziemi Usteckiej Muzeum Piekarnictwa i Cukiernictwa (znajdujące się na poddaszu starej piekarni, gdzie zobaczyć można dawny sprzęt piekarniczy, m.in. XVII-wieczne urządzenie do wyrabiania ciasta, mieszadła do ciast i masy kremowej czy gofrownice z początku XX wieku) Muzeum Statków Muzeum Bursztynu otwarte w 2020 Muzeum Figur Woskowych

Cykliczne imprezy kulturalno-rekreacyjne w Ustce Columbus Festiwal Wiatru- pokazy lotnicze i motoparalotniowe Grand Lubicz Festiwal Światła Mistral Festiwal- Festiwal Ulicznych Reakcji Artystycznych „Bielsko Biała i Beskidy w Ustce” Ustka Charlotta Enduro Extreme Dni Morza Sound of Gravity- święto sportów ekstremalnych Bursztynowy weekend (Mistrzostwa Polski w wypłukiwaniu bursztynu „Złoto Bałtyku”) 14–15 sierpnia – Święto Miasta, czyli „Dożynki Rybne” Hip-Hop na fali Pokaz Mody z firmą Pierre Rene (coroczny) Wiele lat mieszkał tu i tworzył pisarz dr Marian Majkowski.

Media[edytuj | edytuj kod]

• Radio
  • W Ustce na stałe stacjonuje korespondent Polskiego Radia Koszalin, który przekazuje również relacje do ogólnopolskich rozgłośni Polskiego Radia.
• Prasa
  • „Ziemia Ustecka” – bezpłatny dwumiesięcznik, najstarsza gazeta ustecka (istnieje od 2000 roku)
  • „Kurier Ustecki” – bezpłatny dwutygodnik
  • Głos Pomorza – Dziennik Pomorza Środkowego
  • „Dziennik Słupski” – dodatek Dziennika Bałtyckiego
  • „Nasze Miasto” – bezpłatny dziennik Słupska i Ustki
  • „Zbliżenia” – dwutygodnik regionalny

Oświata^[19][edytuj | edytuj kod]

Szkolnictwo do 1939[edytuj | edytuj kod]

Przez cały XIX w. w Ustce była tylko jedna szkoła powszechna, początkowo kilkuklasowa – elementarna, następnie o pełnym zakresie edukacji stopnia podstawowego. W roku szkolnym 1897/98 pracowało w niej 6 nauczycieli, a w 1917 r. 8 nauczycieli i 3 nauczycielki. W budynku szkoły mieściły się odrębne klasy szkoły średniej niższego szczebla. W końcowych latach XIX w. założono w Ustce państwową szkołę nawigacyjną pierwszego stopnia (niem. die Konigliche Navigationsvorschule). Szkoła ta stale borykała się z brakiem dostatecznej liczby kandydatów. Zlikwidowano ją w 1910 roku.

Szkolnictwo po 1945[edytuj | edytuj kod]

W roku szkolnym 1977/78 do szkół podstawowych uczęszczało 1731 uczniów, Liceum Ogólnokształcące ukończyło 58 uczniów, a szkołę zawodową 65.

Szkoły podstawowe[edytuj | edytuj kod]

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. kpt. Leonida Teligi,
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. kmdra Bolesława Romanowskiego,
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. gen. Mariusza Zaruskiego.

Szkoły ponadpodstawowe[edytuj | edytuj kod]

• Zespół Szkół Technicznych:
  • Technikum
  • Technikum Uzupełniające dla Dorosłych
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa
• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Mikołaja Kopernika:
  • Liceum Ogólnokształcące
  • Liceum dla Dorosłych

Szkoły wyższe[edytuj | edytuj kod]

• Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte

Towarzystwa oświatowe[edytuj | edytuj kod]

• Ustecki Uniwersytet Trzeciego Wieku
• Usteckie Towarzystwo Oświatowe
• Ustecki oddział IQ Szkoła Pamięci

Sport[edytuj | edytuj kod]

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji

Kluby i towarzystwa sportowe[edytuj | edytuj kod]

• Miejski Klub Sportowy „Jantar Ustka”
• Lekkoatletyczny Klub Sportowy „Jantar Ustka”
• Klub Tenisa Stołowego
• Stowarzyszenie Turystyczno Sportowe „STS Ustka”
• Stowarzyszenie Sympatyków Piłki Ręcznej „Szczypiorniak Ustka”
• Stowarzyszenie „Yacht Klub Ustka”
• Związek Kulturystyki i Fitness
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej
• Ustecki Towarzystwo Sympatyków Sportu

Uczniowskie Kluby Sportowe[edytuj | edytuj kod]

• Bałtyk
• Fala
• Słupia
• Kyokushin
• Hetman
• Opty
• Jijitsu Gepard
• Tennis Team Club

Usteccy sportowcy[edytuj | edytuj kod]

• Natasza Caban
• Tomasz Iwan
• Barbara Madejczyk
• Agnieszka Pogroszewska
• Kazimierz Adach

Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]

• Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
  • placówka misyjna w Ustce^[50]
• Kościół greckokatolicki:
  • greckokatolicki ośrodek duszpasterski przy kościele Najświętszego Zbawiciela^[51]
• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Pio^[52]
  • parafia Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Morza z siedzibą w Przewłoce^[53]
  • parafia Najświętszego Zbawiciela^[54]
  • parafia wojskowa św. Marka Ewangelisty
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór w Ustce^[55]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Ustka-Wschód^[56]
  • zbór Ustka-Zachód (Sala Królestwa ul. Dunina 12)^[56]

Administracja[edytuj | edytuj kod]

Ustka ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy wybierają do Rady Miasta Ustka 15 radnych^[57].

Mieszkańcy wybierają radnych do sejmiku województwa w okręgu nr 1. Posłów na Sejm wybierają z okręgu wyborczego nr 26, senatora z okręgu nr 62, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu nr 1.

Ustka znajduje się we właściwości miejscowej Sądu Rejonowego w Słupsku, Sądu Okręgowego w Słupsku^[58] i Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Słupsku^[59].

Miasta i gminy partnerskie[edytuj | edytuj kod]

• Bielsko-Biała – porozumienie o współpracy zawarte 20 lipca 2002 r.^[60]
• Słupsk – deklaracja współpracy partnerskiej w ramach Dwumiasta 13 lipca 2003 r.

Współpraca międzynarodowa[edytuj | edytuj kod]

Miasta i gminy partnerskie:

• Enkhuizen (Holandia) – umowa partnerska podpisana 5 maja 1992 r.^[61]
• Kappeln (Niemcy) – umowa partnerska została zawarta 8 maja 1991 r.^[62]
• Palanga (Litwa) – porozumienie zostało zawarte 8 lipca 2006 r.^[63]

Od 2008 roku miastem partnerskim Ustki było także rosyjskie miasto Pionierskij. Po rosyjskiej napaści na Ukrainę w 2022 roku umowa o współpracy została zerwana^[64].

• 
  Pomnik Ludziom Morza
• 
  Pomnik umierającego wojownika dłuta Josefa Thoraka
• 
  Trzy Gracje Jana Konarskiego

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

• Kościół Najświętszego Zbawiciela w Ustce
• Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Mikołaja w Ustce
• Latarnia Morska Ustka
• Port morski Ustka

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Józef Lindmajer i inni: Dzieje Ustki. Polskie Towarzystwo Historyczne, 1985.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Zobacz multimedia związane z tematem: Ustka

Zobacz galerię związaną z tematem: Plaża w Ustce

• Strona miasta. ustka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-12-06)].
• Turystyczna strona miasta Ustka
• Lokalna Organizacja Turystyczna – Informacja Turystyczna Ustka
• Wirtualny Spacer po Ustce. panoramy.ustka.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-30)].
• Czy Ustka bardzo się zmieniła? Zobaczcie zdjęcia miasta sprzed kilkudziesięciu lat!. 2022-11-30. [dostęp 2022-12-01].
• Ujść, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 768 .
• Legendy Ustki i ziemi słupskiej | Przegląd Dziennikarski (przegladdziennikarski.pl)[1]