Szyb Krystyna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wieża wyciągowa szybu Krystyna
Förderturm Kaiser-Wilhelm-Schacht
Symbol zabytku nr rej. A/135/04 z 30 grudnia 2004[1]
Ilustracja
Widok z południa (2009)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Bytom-Szombierki

Adres

ul. Zabrzańska 7

Typ budynku

wieża wyciągowa

Styl architektoniczny

modernizm[2]

Architekt

inż. Becker z Gliwic

Inwestor

Gräflich Schaffgotsche Werke G. m. b. H.[3]

Wysokość całkowita

56,9-57[4][5] m

Rozpoczęcie budowy

1927

Ukończenie budowy

1929

Pierwszy właściciel

Gräflich Schaffgotsche Werke

Kolejni właściciele

Skarb Państwa

Obecny właściciel

Multi Polymers S.A.

Położenie na mapie Bytomia
Mapa konturowa Bytomia, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Wieża wyciągowa szybu Krystyna”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Wieża wyciągowa szybu Krystyna”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wieża wyciągowa szybu Krystyna”
Ziemia50°20′18,8″N 18°54′41,3″E/50,338556 18,911472
Multimedia w Wikimedia Commons

Wieża wyciągowa szybu Krystyna (do 1945 roku niem. Förderturm Kaiser-Wilhelm-Schacht) – murowana[6], oparta na konstrukcji stalowej[7][3] wieża wyciągowa szybu Krystyna zlikwidowanej Kopalni Węgla Kamiennego Szombierki z 1929 roku w Bytomiu-Szombierkach, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[2][1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Dwuprzedziałowy wydobywczy szyb Kaiser Wilhelm[3] powstał w latach 1870–1873 na potrzeby wówczas nowej kopalni węgla kamiennego Hohenzollern, która rozpoczęła wydobycie w 1873 roku[8][9]. Szyb został pogłębiony do 210 metrów w 1917, w 1920 roku sięgnął 340 metrów, a w 1928 jego głębokość wynosiła 510 metrów. Pierwotnie wieża wyciągowa szybu była murowaną ośmiobocznym budynkiem z cegły, miała wysokość około 17 metrów[3]. Była obsługiwana przez dwie maszyny parowe, określone już w 1928 roku jako dość stare; pomimo przestarzałego sprzętu udawało się osiągnąć wydobycie na poziomie 6000–8000 ton urobku dziennie. W celu zwiększenia efektywności wydobycia zarząd kopalni postanowił całkowicie przebudować budynek wieży szybowej[10] i zlikwidować stare maszyny parowe, zastępując je elektrycznymi[8].

Teren wokół szybu możliwy do wykorzystania pod budowę nowej wieży wyciągowej był mocno ograniczony przez inne zabudowania kopalniane. Wpłynęło to na wybór w 1927 roku stali[6] zamiast np. żelbetu (zastrzały zajęłyby zbyt wiele miejsca i wymagałyby większych fundamentów) jako materiału do wykonania konstrukcji nośnej nowej wieży. Stal została wybrana również ze względów ekonomicznych[11]. Architektem został inż. Becker z Gliwic[10].

Fundamenty o powierzchni 72,7 m² i przeciętnej grubości 3,40 metra (miejscami do 6 metrów) z betonu ubijanego zostały położone zimą 1927/1928 przez bytomską firmę Kaller & Stachnik. Stawianie ryglowanej nitowanej konstrukcji stalowej[8] według projektu firmy B. Walter, Gesellschaft für Ingenieurbau m. b. H. z Gliwic rozpoczęto w maju 1928 roku[12]. Fasada wykonana z cegły klinkierowej pochodzącej z kopalnianej cegielni została wykonana przez firmę P. Stasch z Bytomia-Karbu. Budowę wieży zakończono w 1929 roku[4], po 1 kwietnia[13]. Konstrukcję nośną o masie około 1300 ton wykonała firma Schüchtermann & KremerBaum A.-G. w Herne ze stali St 37. Elektryczne maszyny wyciągowe zostały wyprodukowane przez Brown, Boveri & Cie. A.-G. w Mannheim i Hutę Donnersmarcka z Zabrza. Urządzenia sygnałowe wykonała firma Siemens & Halske[14].

W 1945 roku kopalnia została znacjonalizowana i przemianowana na KWK Szombierki[4]. Po likwidacji kopalni Szombierki rozebrano część obiektów w 2000 roku[4], pozostawiono wieżę wyciągową szybu Ewa oraz budynek wieży wyciągowej szybu Krystyna[8]. Został on wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego w 2004 roku[1]. Przy szybach znajduje się duży podziemny schron przeciwlotniczy, który wpisano do gminnej ewidencji zabytków Bytomia w 2020 roku[15].

W 2008 roku właścicielem wieży zostało przedsiębiorstwo Armada Development SA[4], której właścicielem jest Michał Goli[16]. Planował on przekształcić wieżę według projektu bytomskich architektów z pracowni Medusa Group[16][17]. Obiekt miał być zaadaptowany na cele edukacyjno-rozrywkowe[18], miał powstać hotel i restauracja z punktem widokowym[19]. Na remont wieży planowano także pozyskać fundusze z Unii Europejskiej dla projektu „Centrum edukacyjno-naukowe Kopalnia Wiedzy”[20]. W 2021 roku wieża szybu Krystyna wraz z otoczeniem została wystawiona na sprzedaż za 3,9 mln zł[21].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Basztowa wieża przypominająca młot górniczy[4] jest złożona z prostopadłościennych brył trzonu i głowicy[8]. Symetryczny budynek zbudowano na planie prostokąta, został przekryty dwuspadowym dachem o niewielkim nachyleniu połaci, osadzony na stalowej konstrukcji[8]. Stalowa konstrukcja wieży wyciągowej jest niewidoczna z zewnątrz, bowiem fasada została wymurowana z nietynkowanej[8] cegły klinkierowej. Ambitny charakter konstrukcji nowej wieży w zamyśle twórców miał podkreślać układ pionowych linii, w jakie układają się pasy okien[6] (po jednym na węższej części trzonu i po dwóch na szerszej) flankowane lizenami, a na głowicy zaakcentowane ryzalitem[22].

Wyposażenie[edytuj | edytuj kod]

W górnej części wieży znajdują się podlegające ochronie, zabytkowe pozostałości dwóch elektrycznych maszyn wyciągowych:

  • maszyna wyciągowa przedziału zachodniego z 1928 roku[8] – z tarczą typu Koepe o średnicy 6,5 m[4]
  • maszyna wyciągowa przedziału wschodniego z 1933 roku[8] – z tarczą typu Koepe o średnicy 7 m[4]

Podzespoły mechaniczne wyprodukowała firma Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke AG, zaś elektryczne – Brown Boveri & Cie AG Mannheim[14]. Obie maszyny były zasilane w układzie Leonarda.

Ponadto w wieży znajdowały się: suwnica o udźwigu 30000 kg oraz winda[4].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Wieża podczas budowy
    Wieża podczas budowy
  • Wieża przed II wojną światową, z lewej widoczna wieża szybu Kaiser Friedrich
    Wieża przed II wojną światową, z lewej widoczna wieża szybu Kaiser Friedrich
  • Wieże szybów Krystyna i Ewa widziane z północnego wschodu (2020)
    Wieże szybów Krystyna i Ewa widziane z północnego wschodu (2020)
  • Wieże szybów Krystyna i Ewa widziane z południowego wschodu (2019)
    Wieże szybów Krystyna i Ewa widziane z południowego wschodu (2019)
  • Widok od północnego wschodu z dawnego stadionu Szombierek Bytom (2020)
    Widok od północnego wschodu z dawnego stadionu Szombierek Bytom (2020)
  • Wieża nocą, widok z północnego zachodu (2019)
    Wieża nocą, widok z północnego zachodu (2019)
  • Stalowa konstrukcja wewnętrzna wieży przy poziomie gruntu (2020)
    Stalowa konstrukcja wewnętrzna wieży przy poziomie gruntu (2020)
  • Dwuprzedziałowy trzon prowadniczy, widok od dołu (2020)
    Dwuprzedziałowy trzon prowadniczy, widok od dołu (2020)
  • Podłoga jednego z poziomów otaczających trzon (2020)
    Podłoga jednego z poziomów otaczających trzon (2020)

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2011-06-21].
  2. ↑ a b ŚOT ↓.
  3. ↑ a b c d Walter 1929 ↓, s. 109.
  4. ↑ a b c d e f g h i toslask.pl ↓.
  5. ↑ Walter 1928 ↓, s. 18.
  6. ↑ a b c Walter 1928 ↓, s. 19.
  7. ↑ Walter 1928 ↓, s. 16–17.
  8. ↑ a b c d e f g h i Owczarek i inni 2012 ↓, s. 30.
  9. ↑ Jaros 1984 ↓.
  10. ↑ a b Walter 1928 ↓, s. 16.
  11. ↑ Walter 1928 ↓, s. 17.
  12. ↑ Walter 1929 ↓, s. 110.
  13. ↑ Walter 1929 ↓, s. 111.
  14. ↑ a b Walter 1929 ↓, s. 112.
  15. ↑ Schron przeciwlotniczy przy szybach Krystyna i Ewa w Bytomiu został zniszczony. [w:] nettg.pl [on-line]. 2021-11-16. [dostęp 2021-12-12].
  16. ↑ a b Marcin Nowak: Znamy wyniki. Szyb Krystyna przerobi Medusa. [w:] naszemiasto.pl śląskie [on-line]. Polska Press, 2009-04-07. [dostęp 2020-08-03].
  17. ↑ Baw: Krystyna w objęciach Medusy. [w:] nettg.pl [on-line]. Wydawnictwo Górnicze, 2009-04-07. [dostęp 2020-08-03].
  18. ↑ Magda Wójcicka (rozm.): Walka ze stereotypem miasta (rozmowa z Radosławem Nowakowskim, Prezesem Zarządu Armada Development S.A). [w:] Kompas Inwestycji [on-line]. [dostęp 2020-08-03].
  19. ↑ Cztery cudy w Bytomiu. Biuro nieruchomości WGN. [dostęp 2020-08-03].
  20. ↑ MCH: Krystynę czeka remont. [w:] Puls Biznesu [on-line]. 2010-04-13. [dostęp 2020-08-03].
  21. ↑ 44 211 m², działka na sprzedaż - Bytom, śląskie - 62413485. [w:] otodom.pl [on-line]. [dostęp 2021-12-12].
  22. ↑ Owczarek i inni 2012 ↓, s. 31.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szyb_Krystyna&oldid=72386827”