Sumokształtne – Wikipedia, wolna encyklopedia

Sumokształtne

Siluriformes[1]
Cuvier, 1816
Okres istnienia: kreda późna–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 100.5/0 100.5/0
Od góry: Corydoras splendens, Bagre marinus i Hoplosternum littorale
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Podgromada	nowopłetwe
Infragromada	doskonałokostne
Nadrząd	otwartopęcherzowe
Rząd	sumokształtne
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Sumokształtne^[2] (Siluriformes) – rząd ryb promieniopłetwych (Actinopterygii), pierwotnie słodkowodnych, o dużym zróżnicowaniu pod względem morfologicznym i biologicznym. Obejmuje ponad 3700 gatunków, z których wiele ma duże znaczenie gospodarcze – większe są poławiane w celach konsumpcyjnych, komercyjnie i sportowo, a gatunki o niewielkich rozmiarach są popularne w akwarystyce. Uwzględniając zapis kopalny, sumokształtne są znane ze wszystkich kontynentów. Najstarsze znane otolity sumokształtnych pochodzą z pokładów górnej kredy^[3]. Siluriformes stanowią takson siostrzany strętwokształtnych. Dawniej klasyfikowane były w randze podrzędu o nazwie sumowce^[4] (Siluroidei) w karpiokształtnych.

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

W zapisie kopalnym znane są ze wszystkich kontynentów (z wyjątkiem Australii). Z Antarktydy opisano ich skamieniałości pochodzące z eocenu i oligocenu. Występują w wodach słodkich, słonych i słonawych. Współcześnie żyjące gatunki rozprzestrzeniły się po całym świecie, najliczniej występują w wodach słodkich obydwu Ameryk (ponad 2050 gatunków), poza tym zasiedliły Afrykę, Europę i Azję. Rodziny Ariidae i Plotosidae to ryby głównie morskie, ale niektórzy ich przedstawiciele są częstymi gośćmi wód słonawych, przybrzeżnych, czasem wpływają do rzek na całym świecie, w tym Australii.

Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]

Ciało pokryte płytkami kostnymi lub nagie (bez łusek). W czaszce brak kości spójkowej, podpokrywowej i gnykowej brzusznej. Płetwa grzbietowa i płetwy piersiowe z kolcem, który często jest gruby, twardy, a u wielu gatunków stanowi element mechanizmu blokującego. Kolce, zwłaszcza w płetwie grzbietowej, mogą być połączone z gruczołem jadowym. Heteropneustes fossilis z Indii jest znany z agresywnych zachowań wobec ludzi i ryb, a skaleczenie jego kolcem jest bolesne i potencjalnie niebezpieczne. Skaleczenia kolcem Plotosus lineatus mogą spowodować śmierć^[5].

U większości gatunków występuje płetwa tłuszczowa. Pysk niewysuwalny, kości szczękowe większości (poza Diplomystidae i †Hypsidoridae) nieuzębione. Na głowie zwykle do czterech par wąsików: jedna para wąsików nosowych, jedna szczękowych i dwie żuchwowe (podbródkowe). Oczy z reguły małe. Obecny aparat Webera. Pęcherz pławny otwarty, dwukomorowy. Brak ości. W płetwie ogonowej występuje do 18 (zwykle 17) promieni głównych. Liczba kręgów: od 15 do 100^[6] [3].

Długość ciała wielu sumokształtnych nie przekracza 12 cm. Paraiba (Brachyplatystoma filamentosum) osiąga 3,6 m, sum pospolity (Silurus glanis) do 3 m długości (sporadycznie spotykane były większe), a niewiele mniejsze są niektóre Pangasiidae i Pimelodidae^[5].

U gatunków żyjących w wartkim nurcie górskich rzek wytworzyły się przyssawki – narządy czepne umożliwiające przyssanie się do podłoża. Gatunki zasiedlające zbiorniki zamulone, o niskiej zawartości tlenu wytworzyły dodatkowe narządy oddechowe (narząd nadskrzelowy u Clariidae i Heteropneustidae), stanowiące przystosowanie do oddychania powietrzem atmosferycznym. Kilka rodzajów w różnych rodzinach sumokształtnych obejmuje ryby zasiedlające zbiorniki podziemne – jaskinie i zbiorniki artezyjskie. Ich oczy są w różnym stopniu zredukowane.

Wiele sumów zakłada gniazda i opiekuje się ikrą, a niektóre również potomstwem. Większość wiedzie drapieżniczy tryb życia, rzadziej żywią się roślinnością, a kilka gatunków (w tym kandyra) pasożytuje na innych rybach.

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Filogeneza tej grupy ryb nie została do końca wyjaśniona. Większość badaczy uznaje sumokształtne za takson siostrzany dla Gymnotiformes, choć badania molekularne wskazują na bliższe pokrewieństwo z kąsaczokształtnymi (Characiformes). Ciągle odkrywane są nowe gatunki. Dla odkrytego pod koniec XX w. Lacantunia enigmatica utworzono w 2005 nową rodzinę Lacantuniidae. Na podstawie analiz morfologicznych oraz molekularnych przyjmuje się następującą klasyfikację sumokształtnych (kolejność filogenetyczna)^[7] :

Incertae sedis:

• †Andinichthyidae Gayet, 1988

Diplomystoidei:

• †Bachmanniidae Azpelicueta & Cione, 2011
• Diplomystidae C. H. Eigenmann, 1890

Hypsidoroidei:

• Hypsidoroidea

• †Hypsidoridae Grande, 1987

• Cetopsoidea

• Cetopsidae Bleeker, 1858

Loricarioidei:

• Trichomycteridae Bleeker, 1858
• Nematogenyidae C. H. Eigenmann, 1927
• Callichthyidae Bonaparte, 1838 – kiryskowate
• Scoloplacidae Bailey & Baskin, 1976
• Astroblepidae Bleeker, 1862
• Loricariidae Rafinesque, 1815 – zbrojnikowate

Siluroidei:

• Siluroidea

• Siluridae G. Cuvier, 1816 – sumowate
• Austroglanididae T. P. Mo, 1991
• Pangasiidae Bleeker, 1862
• Chacidae Bleeker, 1858
• Plotosidae Bleeker, 1858 – plotosowate
• Ritidae Ng, 2003
• Ailiidae Bleeker, 1858
• Horabagridae de Pinna, 1993
• Bagridae Bleeker, 1858 – bagrowate

• Sisoroidea:

• Akysidae Gill, 1861
• Amblycipitidae Day, 1873
• Sisoridae Bleeker, 1858
• Erethistidae Bleeker, 1862
• Amphiliidae Regan, 1911
• Malapteruridae Bleeker, 1858 - sumy elektryczne
• Mochokidae Jordan, 1923 – pierzastowąsowate
• Schilbidae Bleeker, 1858
• Auchenoglanididae Jayaram, 1966
• Claroteidae Bleeker, 1862
• Lacantuniidae Rodiles-Hernández, Hendrickson & Lundberg, 2005

• Clarioidea:

• Clariidae Bonaparte, 1846 – długowąsowate
• Heteropneustidae J. P. Müller, 1840

• Arioidea:

• Anchariidae Glaw & Vences, 1994
• Ariidae L. S. Berg, 1858 – ariusowate

• Doradoidea:

• Aspredinidae A. Adams, 1854
• Doradidae Bleeker, 1858 – kirysowate
• Auchenipteridae Bleeker, 1862

• Ictaluroidea:

• Cranoglanididae G. S. Myers, 1931
• Ictaluridae T. N. Gill, 1861 – sumikowate

• Pimelodoidea:

• Heptapteridae T. N. Gill, 1861
• Pimelodidae Swaison, 1838 – mandiowate
• Pseudopimelodidae Fernández-Yépez & Antón, 1966

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

• Lista rodzin ryb

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Ryby kopalne. red. Michał Ginter. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 346. ISBN 978-83-235-0973-8.
• Joseph S. Nelson: Fishes of the World. Wyd. 4. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7. (ang.).
• J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016, s. 752. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).
• Ryby : encyklopedia zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN : Dorota Szatańska, 2007. ISBN 978-83-01-15140-9.brak strony w książce
• G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.brak strony w książce
• Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.brak strony w książce